Vấn đề chưa có lời giải của những 'bá chủ AI'

Bên trái là Sam Altman (cựu CEO OpenAI), bên phải là Demis Hassabis (Tổng giám đốc điều hành của DeepMind). Nguồn: Reuters.

Khi AI ngày càng thâm nhập vào mọi lĩnh vực, từ công việc văn phòng đến sáng tạo nội dung, công chúng vẫn mơ hồ về cách các mô hình này được phát triển. Theo nhà báo Parmy Olson viết trong cuốn sách Bá chủ AI, sự bùng nổ của ChatGPT, DALL-E hay Gemini đã làm dấy lên câu hỏi: AI học từ đâu, ai là người cung cấp dữ liệu, và tác động của nó đối với xã hội là gì?

Lo ngại về quá trình đào tạo AI

Một nghiên cứu từ Đại học Stanford đã chỉ ra rằng ngành công nghiệp AI đang tồn tại “sự thiếu minh bạch cơ bản”. Các công ty như OpenAI, Google, Anthropic hay Meta không công khai dữ liệu huấn luyện, cơ chế vận hành thuật toán, cũng như tác động môi trường và chi phí nhân công để xây dựng tập dữ liệu. Hàng triệu lao động tại Ấn Độ, Philippines và Mexico tham gia vào quá trình này, nhưng điều kiện làm việc của họ gần như không được đề cập.

“Trên thang điểm minh bạch từ 1 đến 100, các công ty công nghệ chỉ đạt trung bình 37 điểm. Họ đặc biệt thiếu sót trong việc giám sát cách AI được sử dụng và không công khai ảnh hưởng của công cụ này lên các nhóm đối tượng cụ thể”, nhà báo Parmy Olson viết trong cuốn sách Bá chủ AI. Theo các nhà nghiên cứu Stanford, không có bất kỳ báo cáo nào về những cá nhân, khu vực bị tác động, hay cách trí tuệ nhân tạo có thể làm thay đổi thị trường lao động và xã hội.

Cuốn sách Bá chủ AI mới được ra mắt tại Việt Nam. Ảnh: Fahasa.

Hiện tại, quy định giám sát AI vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển. Ngay cả khi Liên minh châu Âu thúc đẩy Đạo luật AI, vẫn chưa có đảm bảo rằng các công ty sẽ tuân thủ những yêu cầu khắt khe hơn về minh bạch. Trong khi đó, các tập đoàn công nghệ tiếp tục triển khai AI mà không chịu sự kiểm soát nghiêm ngặt.

Bên cạnh đó, tham vọng phát triển AI với trí tuệ tổng quát (AGI) đang dẫn dắt những nhân vật như Sam Altman (OpenAI) và Demis Hassabis (DeepMind) vào cuộc đua khốc liệt với các tập đoàn lớn. AGI, từng được xem là công cụ để cải thiện xã hội, nay trở thành vũ khí cạnh tranh trong cuộc chiến thương mại giữa Microsoft, Google và Amazon. Viễn cảnh AI mang lại sự thịnh vượng cho mọi người ngày càng xa vời, trong khi khoảng cách giàu nghèo có nguy cơ mở rộng hơn.

Không chỉ vấn đề minh bạch, thiên kiến trong AI cũng là một rủi ro lớn. Theo giáo sư Latanya Sweeney (Harvard), 90% nội dung trên Internet trong tương lai có thể do AI tạo ra. Nguy cơ sai lệch thông tin, định kiến về chủng tộc và giới tính tăng lên bởi dữ liệu đầu vào bị giới hạn hoặc bị thao túng. Hệ quả là AI không còn phản ánh thực tế khách quan mà chỉ củng cố những khuôn mẫu có sẵn.

Trong bối cảnh đó, việc yêu cầu các công ty AI công khai dữ liệu huấn luyện là yếu tố then chốt để đảm bảo AI phát triển theo hướng có lợi cho nhân loại.

Lớp công chúng nghiện AI đang hình thành

Theo nhà báo Palmy Olson, sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo thúc đẩy sự hình thành một thế hệ công chúng nghiện AI, đặc biệt là các chatbot thông minh như Character.ai hay Replika. Những ứng dụng này có thể trở thành người bạn đồng hành ảo, giữ chân người dùng trong hàng giờ liền mỗi ngày.

Theo dữ liệu tháng 11/2023, người dùng trung bình của Character.ai dành khoảng hai giờ mỗi ngày để trò chuyện với các nhân vật ảo, bao gồm cả những người nổi tiếng và nhân vật hư cấu. Đáng chú ý, gần 60% người dùng thuộc độ tuổi 18-24, nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất bởi công nghệ. Những cuộc trò chuyện kéo dài này không đơn thuần là giải trí mà còn trở thành phương tiện để họ đối diện với cảm giác cô đơn, thậm chí tìm kiếm lời khuyên về cuộc sống, tình cảm hay học tập.

Người bạn ảo do AI tạo ra. Ảnh: Reuters.

“Mối lo ngại lớn nhất không chỉ nằm ở thời gian sử dụng quá mức mà còn ở sự phụ thuộc vào AI trong các khía cạnh tinh thần và cảm xúc. Khi một thiếu niên Mỹ chia sẻ rằng cậu dành từ 5 đến 7 giờ mỗi ngày trò chuyện với chatbot mà không hiểu lý do vì sao, điều này đặt ra câu hỏi về tác động tâm lý của những người bạn ảo này. Liệu AI có thực sự giúp con người vượt qua sự cô đơn, hay ngược lại, khiến họ ngày càng rời xa những mối quan hệ thực sự?”, tác giả Olson viết.

Sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế chú ý cũng góp phần thúc đẩy làn sóng nghiện AI. OpenAI đã cho ra mắt "Cửa hàng GPT" vào đầu năm 2024, cho phép hàng triệu nhà phát triển tạo ra các chatbot tùy chỉnh để thu hút người dùng. Càng có nhiều người tham gia, doanh thu từ các mô hình AI càng lớn, kéo theo hệ lụy là sự gia tăng của những dịch vụ chatbot chuyên cung cấp mối quan hệ lãng mạn và tình bạn nhân tạo.

Bước đi này gợi nhớ đến cách YouTube, TikTok và Facebook giữ chân người dùng bằng nội dung gây nghiện, tạo ra một vòng lặp không hồi kết giữa việc tiêu thụ nội dung và phụ thuộc vào nền tảng.

Bên cạnh việc gây ra những tác động tâm lý, AI còn đe dọa quyền riêng tư và bảo mật thông tin cá nhân. Các nhà phát triển AI như Noam Shazeer đang nỗ lực mở rộng trí nhớ của chatbot từ vài phút lên đến nhiều ngày, thậm chí là mãi mãi. Điều này đồng nghĩa với việc AI có thể lưu giữ toàn bộ lịch sử trò chuyện của người dùng, thu thập dữ liệu cá nhân và vô tình đưa họ vào một kỷ nguyên mới của sự xâm phạm công nghệ. Bài học từ các nền tảng mạng xã hội cho thấy, những thông tin này hoàn toàn có thể bị khai thác để phục vụ mục đích thương mại hoặc thậm chí là giám sát người dùng.

Không dừng lại ở các chatbot, cuộc đua phát triển thiết bị đeo AI cũng đang diễn ra mạnh mẽ. Một trong những sản phẩm đáng chú ý là Tab, chiếc vòng cổ có khả năng ghi nhớ và phân tích toàn bộ cuộc trò chuyện của người đeo. Khi AI không chỉ hiện diện trên màn hình mà còn theo dõi từng lời nói, cử chỉ, chúng ta đang tiến gần hơn đến một tương lai mà mọi khoảnh khắc cá nhân đều có thể bị giám sát.

Sự phát triển của AI đang mở ra cơ hội lớn nhưng cũng kéo theo nhiều hệ lụy khó lường. Khi lớp công chúng nghiện AI ngày càng mở rộng, điều cần thiết là phải có những quy định chặt chẽ để kiểm soát sự lạm dụng công nghệ này, đồng thời nâng cao nhận thức của người dùng về những rủi ro tiềm ẩn. Nếu không có biện pháp kịp thời, một thế hệ con người gắn chặt với chatbot và thiết bị AI có thể trở thành một thực tế không xa.

Đức Huy