Văn hóa bản địa - Hồn cốt của du lịch cộng đồng

Bản sắc là cốt lõi

Từ vùng cao Tây Bắc đến đại ngàn Tây Nguyên, mỗi tộc người sở hữu một hệ sinh thái văn hóa riêng biệt, từ kiến trúc, trang phục đến tri thức dân gian… Trong khi đó, xu hướng du lịch thế giới đang chuyển dịch mạnh mẽ sang trải nghiệm chiều sâu, mong muốn được sống cùng văn hóa bản địa. Đây chính là nền tảng để phát triển du lịch cộng đồng vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Sức hút du lịch của làng Lô Lô Chải nằm ở những giá trị truyền thống đặc trưng của vùng cao nguyên đá. Ảnh: Nam Thái

Như câu chuyện làng Lô Lô Chải, Tuyên Quang, nhờ ý thức cộng đồng, gìn giữ kiến trúc nhà trình tường mái ngói âm dương, bảo tồn các nghi lễ, nghề truyền thống… đã trở thành địa điểm thu hút đông đảo khách du lịch. Theo TS. Chử Thị Thu Hà, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, thành công của Lô Lô Chải là ở việc biến di sản thành tài sản. Cộng đồng không chỉ bảo tồn nguyên trạng không gian sống mà còn khéo léo điều chỉnh các nghi lễ, nghệ thuật dân gian để phù hợp với du lịch mà không làm mất đi tính thiêng.

Ngày 17/10 vừa qua, Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) công bố Lô Lô Chải là Làng du lịch tốt nhất thế giới năm 2025 (Best Tourism Villages 2025). Giải thưởng quốc tế danh giá này không chỉ khẳng định nỗ lực bền bỉ của chính quyền và người dân địa phương trong gìn giữ văn hóa, bảo vệ môi trường và phát triển sinh kế, mà đó còn là minh chứng: Bản sắc chính là giá trị cốt lõi để cạnh tranh.

Cũng tại Tuyên Quang, cộng đồng người Mông ở Lùng Tám những năm qua nỗ lực phục hưng nghề dệt lanh truyền thống. Với quy trình tuân thủ 41 công đoạn thủ công từ trồng lanh đến nhuộm chàm, vẽ sáp ong, cộng đồng nơi đây không chỉ tạo ra sản phẩm hàng hóa mà còn kiến tạo không gian trải nghiệm văn hóa sống động. Du khách trong và ngoài nước tìm đến đây không chỉ để tham quan cảnh sắc hay để sở hữu tấm vải lanh độc đáo mà họ được nghe câu chuyện sống động về sự cần cù, sáng tạo và triết lý sống hòa hợp với thiên nhiên của người Mông…

Biến di sản thành tài sản bền vững

Theo Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam Vũ Thế Bình, du lịch cộng đồng đang mang lại nhiều lợi ích trong phát triển kinh tế bền vững cho người dân bản địa. Hiện tại, nhiều địa phương có những mô hình du lịch cộng đồng khá thành công, như Tuyên Quang, Lai Châu, Lào Cai, Quảng Ninh… Nhiều bản du lịch cộng đồng có sức lan tỏa mạnh mẽ, thu hút khách nội địa và quốc tế.

Tuy nhiên, sự phát triển nóng của du lịch cũng mang đến thách thức lớn cho bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa địa phương. Chưa kể, tình trạng thương mại hóa quá mức, sân khấu hóa nghi lễ và sự mai một của tri thức cộng đồng… cũng đặt ra yêu cầu phải có tư duy chiến lược mới về phát triển mô hình du lịch cộng đồng bền vững ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi. “Chỉ khi tri thức bản địa được coi là một thành tố của phát triển bền vững, quá trình bảo tồn, phát triển văn hóa gắn với du lịch cộng đồng mới thực sự hiệu quả”, ông Vũ Thế Bình nhận định.

Đồng bào dân tộc thiểu số tham gia chương trình tập huấn cách làm du lịch cộng đồng ở TP. Huế. Nguồn: TTH

Điều 19, Luật Du lịch về phát triển du lịch cộng đồng quy định cụ thể về hỗ trợ trang thiết bị cần thiết ban đầu và bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng phục vụ khách du lịch cho cá nhân, hộ gia đình trong cộng đồng tham gia cung cấp dịch vụ du lịch; hỗ trợ xúc tiến sản phẩm du lịch cộng đồng. Đồng thời, quy định chính quyền xã nơi phát triển du lịch cộng đồng tổ chức tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức của cộng đồng; chủ trì xây dựng cam kết của cộng đồng nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa, bảo vệ môi trường, ứng xử văn minh đối với khách du lịch. Tổ chức, cá nhân khai thác, phát triển du lịch cộng đồng có trách nhiệm tôn trọng văn hóa, nếp sống và chia sẻ lợi ích từ hoạt động du lịch với cộng đồng…

Từ những quy định quan trọng này, trong bối cảnh mới, chính quyền địa phương cần tăng cường định hướng, quy hoạch rõ ràng những khu, điểm du lịch có tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng, từ đó có chiến lược, kế hoạch hướng dẫn, đào tạo bà con các kỹ năng làm du lịch, dịch vụ…

TS. Chử Thị Thu Hà cho rằng, cộng đồng không chỉ là người sáng tạo, nắm giữ và thực hành di sản mà còn quyết định thành công của việc khai thác các giá trị văn hóa phục vụ du lịch. Để làm được điều này, rất cần cơ chế phân chia lợi ích minh bạch, đề cao sự thụ hưởng của cộng đồng với tư cách là chủ thể làm du lịch, dịch vụ… Khi cộng đồng được trao quyền, được nâng cao năng lực và thấy rõ lợi ích kinh tế - xã hội từ việc gìn giữ bản sắc trong phát triển du lịch thì di sản văn hóa mới thực sự “sống”, góp phần phát triển đời sống đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Hải Đường