Vang mãi điệu hát ngâm Ariya của dân tộc Chăm

Lớp truyền dạy Ariya được Bảo tàng tỉnh mở tại Bắc Bình năm 2023

Giá trị Ariya trong cộng đồng

Lâm Đồng là nơi có đông đồng bào Chăm sinh sống, với hơn 40.000 người, chiếm hơn 22% toàn bộ người Chăm ở Việt Nam. Tại các làng Chăm vẫn còn một số ít gia đình tu sĩ, chức sắc và nghệ nhân còn lưu giữ thư tịch cổ ghi chép loại hình thi ca cổ điển đọc ngâm Ariya.

Theo nghệ nhân ưu tú Lâm Tấn Bình (thôn Bình Tiến, xã Bắc Bình): Ariya là một loại văn chương được sáng tác dưới dạng thể thơ bằng chữ Chăm, được ghi chép bằng tay trên nhiều loại giấy khác nhau và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Thể loại Ariya của người Chăm rất phong phú về nội dung và đa dạng về giọng điệu đọc ngâm mang nội hàm về tính văn học nghệ thuật dân gian rất cao. Có những bài chỉ vài chục câu lục bát nhưng có những bài dài tới hàng trăm câu.

Hát ngâm Ariya gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa người Chăm, từ sinh hoạt hằng ngày đến các nghi lễ cộng đồng. Không chỉ là hình thức giải trí, Ariya còn là kho tàng tri thức, cảm xúc và niềm tin được trao truyền qua nhiều thế hệ, được lưu giữ bằng cả truyền miệng và thư tịch cổ chữ Chăm. Ariya của người Chăm thường khuyết danh, được xem là sáng tác tập thể, phản ánh đời sống hằng ngày, lễ hội, tang ma và các sự kiện cộng đồng. Lời ngâm chứa đựng thông điệp nhân văn, khuyên con người sống đoàn kết, thủy chung, hiếu nghĩa, hướng thiện và cùng nhau xây dựng quê hương, đất nước ngày càng tốt đẹp.

Nghệ nhân ưu tú Lâm Tấn Bình cho biết thêm: Ariya không đòi hỏi môi trường diễn xướng cầu kỳ mà có thể hát mọi lúc, mọi nơi. Đối với những người nông dân, sau một ngày lao động vất vả, hát ngâm Ariya là cách để giải tỏa mệt nhọc và tìm thấy niềm vui tinh thần bình dị nhưng sâu sắc. Đặc biệt, trong những dịp tang, tiếng hát Ariya như một liều thuốc xoa dịu nỗi đau, mang lại sự an ủi nhẹ nhàng, tiếc thương dành cho người đã khuất.

Tháng 6/2025, hát ngâm Ariya được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều này cho thấy giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật độc đáo của Ariya; khẳng định vị trí quan trọng của nó trong di sản văn hóa Việt Nam.

Để di sản hát ngâm Ariya vang xa

Để có thể đọc và học thuộc lòng những bản trường ca, đòi hỏi những người hát Ariya phải có trí nhớ tốt và biết chữ Chăm để tập luyện thường xuyên. Do đó, các nghệ nhân biết trình diễn ngâm Ariya chủ yếu là người lớn tuổi. Nhưng hiện nay nhiều nghệ nhân đã già và có người đã về trời mang theo di sản Ariya. Vì thế, những năm qua, ngành văn hóa, thể thao và du lịch tỉnh đã quan tâm tổ chức các lớp truyền dạy nghệ thuật hát ngâm Ariya trong cộng đồng.

Bà Lư Thái Tuyên - Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng cho biết: Thực hiện Dự án 6 về “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”, Bảo tàng tỉnh đã mở 2 lớp truyền dạy hát ngâm Ariya của người Chăm tại xã Bắc Bình cho 40 học viên. Lớp học có cả người lớn tuổi lẫn thanh niên, phụ nữ tham gia. Địa phương tạo điều kiện để nghệ nhân và thế hệ trẻ phục dựng, duy trì không gian văn hóa phù hợp với đời sống hiện nay, thường xuyên tổ chức hát ngâm Ariya trong các buổi sinh hoạt cộng đồng giúp giới trẻ hiểu hơn về di sản.

Chị Nguyễn Hữu Lan Chi, thôn Bình Minh, xã Bắc Bình chia sẻ: “Từ ngày còn nhỏ đã được nghe các ông, bà trong thôn và ba của mình ngân lên những bài Ariya. Dù đây là thể loại khó nhưng với trách nhiệm người trẻ, chúng tôi sẽ cố gắng theo học di sản văn hóa của dân tộc mình”.

Những bài Ariya Chăm chính là “nguồn sữa” trong lành nuôi dưỡng tâm hồn con người. Cùng với sự quan tâm của Nhà nước, chính quyền địa phương thì mỗi nghệ nhân, mỗi gia đình và cộng đồng dân tộc Chăm phải cùng chung tay gìn giữ, lan tỏa giá trị để Ariya ngày một ngân vang, ngân xa hơn.

Thùy Linh .