VCCI cảnh báo nguy cơ 'nghẽn mạch' xuất khẩu nông sản vì thuế giá trị gia tăng

Việc thu mua nguyên liệu từ hàng triệu hộ nông dân nhỏ lẻ, những người không có chức năng phát hành hóa đơn giá trị gia tăng, cũng đặt doanh nghiệp vào thế khó khi chứng minh nguồn gốc đầu vào

Thuế 5% khiến dòng tiền tắc nghẽn, chi phí đội cao

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, tổng hợp những vướng mắc lớn của các hiệp hội ngành hàng chủ lực như thủy sản, cà phê – ca cao, hồ tiêu và cây gia vị, chăn nuôi, lương thực – thực phẩm, gỗ và lâm sản. Đồng thời đề xuất các giải pháp cấp bách nhằm gỡ khó cho các doanh nghiệp.

Sau khi tổng hợp ý kiến từ hơn 300 đại biểu tại hội nghị đối thoại do VCCI tổ chức vừa qua, các hiệp hội ngành hàng chủ lực (như Chế biến và xuất khẩu thủy sản (VASEP), Cà phê-Ca cao, Hồ tiêu, Lương thực-Thực phẩm, Gỗ và Lâm sản…) cho biết chính sách thuế giá trị gia tăng mới đang tạo ra những rào cản chưa từng có, ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền và sức cạnh tranh của hàng Việt trên thị trường quốc tế.

Theo quy định mới, các sản phẩm nông, lâm, thủy sản “chỉ qua sơ chế thông thường” như cà phê, tiêu, tôm, cá... bị áp thuế suất GTGT 5%. Tuy nhiên, doanh nghiệp cho rằng quy định này không phản ánh đúng bản chất của thuế giá trị gia tăng, bởi các công đoạn như bóc vỏ, phơi sấy gần như không tạo ra giá trị tăng thêm. Việc áp thuế 5% khiến doanh nghiệp phải nộp thuế trên toàn bộ giá trị hàng hóa, chứ không phải phần giá trị gia tăng, dẫn đến tác động nặng nề về dòng tiền.

Cơ chế “thu trước – hoàn sau” khiến doanh nghiệp, vốn chỉ có biên lợi nhuận 1–3%, phải ứng trước nguồn vốn khổng lồ. Ngành cà phê ước tính phải tạm nộp khoảng 10.000 tỷ đồng mỗi năm, còn ngành hồ tiêu gánh tới 85 triệu USD.

“Điều này làm cạn kiệt dòng tiền, đẩy giá thành xuất khẩu tăng và làm mất lợi thế cạnh tranh của nông sản Việt Nam trước các đối thủ như Brazil, Indonesia, Ấn Độ – những nước áp thuế 0% hoặc miễn thuế cho mặt hàng tương tự”, VCCI nhấn mạnh.

Mặc dù thức ăn chăn nuôi là đối tượng không chịu thuế GTGT, nhiều cục thuế địa phương lại áp thuế 5% cho nguyên liệu đầu vào như ngô, cám gạo, bột cá ở khâu thương mại. Cách hiểu thiếu thống nhất này đã đẩy chi phí sản xuất tăng cao, làm giảm khả năng cạnh tranh của thức ăn chăn nuôi nội địa so với hàng nhập khẩu miễn thuế, đồng thời làm giảm sức tiêu thụ nông sản trong nước.

Theo VCCI, quy trình hoàn thuế GTGT hiện nay đang trở thành “cửa ải” đầy rủi ro. Nhiều doanh nghiệp phản ánh thời gian xử lý kéo dài nhiều tháng, thậm chí bị từ chối hoàn thuế vì các lý do nằm ngoài khả năng kiểm soát. Đáng chú ý, quy định yêu cầu bên bán phải kê khai và nộp thuế thì bên mua mới được hoàn thuế bị đánh giá là bất hợp lý, bởi điều này chuyển trách nhiệm của nhà cung cấp sang doanh nghiệp “ngay tình” – những đơn vị đã hoàn thành đầy đủ nghĩa vụ của mình.

Ngoài ra, mức khống chế hoàn thuế không vượt quá 10% doanh thu xuất khẩu trong kỳ cũng gây khó khăn lớn cho các ngành có tính mùa vụ cao như nông sản, khi doanh nghiệp thường thu mua tập trung đầu vụ nhưng xuất khẩu dàn trải.

Phần lớn nguyên liệu nông sản đến từ hộ nông dân nhỏ lẻ - những người không có chức năng xuất hóa đơn VAT. Điều này khiến doanh nghiệp không thể chứng minh nguồn gốc đầu vào để được khấu trừ thuế, trong khi việc truy xuất đến từng hộ dân là gần như bất khả thi. Các doanh nghiệp xuất khẩu qua Amazon, Alibaba cũng gặp vướng mắc vì thiếu chứng từ truyền thống; việc chưa công nhận dữ liệu số và hóa đơn điện tử đang cản trở sự phát triển của kênh thương mại điện tử nông sản.

Nhiều doanh nghiệp bị truy thu thuế và chịu trách nhiệm liên đới khi nhà cung cấp gian lận hóa đơn, dù họ đã thanh toán hợp pháp và có đầy đủ chứng từ. Tình trạng này đe dọa uy tín quốc tế của doanh nghiệp Việt Nam, nhất là khi thị trường EU siết chặt quy định minh bạch chuỗi cung ứng (EUDR). Cùng với đó, mức phạt hành chính 5–8 triệu đồng cho các sai sót nhỏ mang tính kỹ thuật được cho là gây áp lực không cần thiết, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh mới chuyển đổi.

VCCI kiến nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính xây dựng cơ chế hoàn thuế tự động đối với các hồ sơ hợp lệ.

VCCI đề nghị Chính phủ khẩn cấp tháo gỡ vướng mắc

Trước những vướng mắc trên, VCCI kiến nghị Thủ tướng Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan rà soát, sửa đổi quy định về phạm vi chịu thuế GTGT đối với sản phẩm nông, lâm, thủy sản chưa qua chế biến hoặc chỉ sơ chế thông thường.

Đồng thời VCCI đề xuất khôi phục (hoặc khôi phục có thời hạn) quy định “không phải kê khai, tính thuế” như tại Nghị định 209/2013/NĐ-CP; đồng thời ban hành danh mục cụ thể các loại sản phẩm sơ chế thông thường cho từng ngành hàng để bảo đảm thống nhất giữa các địa phương.

VCCI cũng kiến nghị Bộ Tài chính xây dựng cơ chế hoàn thuế tự động đối với hồ sơ hợp lệ, không có dấu hiệu gian lận; bỏ quy định doanh nghiệp chỉ được hoàn thuế khi nhà cung cấp đã kê khai, nộp thuế; cho phép sử dụng bảng kê mua hàng không hóa đơn (theo Thông tư 78/2021/TT-BTC) làm căn cứ khấu trừ, hoàn thuế; công nhận chứng từ điện tử và dữ liệu giao dịch số trong hoàn thuế xuất khẩu; đồng thời áp dụng cơ chế khoan hồng cho vi phạm lần đầu và miễn phạt đối với sai sót nhỏ dưới 50.000 đồng để khuyến khích tuân thủ tự nguyện.

Những bất cập trong thực thi Luật Thuế GTGT mới đang tác động sâu rộng đến ngành nông nghiệp - lĩnh vực vốn có biên lợi nhuận thấp và phụ thuộc dòng tiền. Các kiến nghị của VCCI được kỳ vọng sẽ tạo áp lực chính sách tích cực, giúp doanh nghiệp vượt qua khó khăn, duy trì chuỗi cung ứng và bảo vệ vị thế nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thái Hoàng