'Vẽ lại bản đồ' giao thông siêu đô thị 14 triệu người: Những điểm nghẽn cần khơi thông

Dù ba địa phương đều mới phê duyệt Quy hoạch phát triển chung thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 vào cuối năm 2024, nhưng trong bối cảnh mới, cần điều chỉnh lại quy hoạch tổng thể để "vẽ lại bản đồ" giao thông và đô thị, biến những mảnh ghép riêng lẻ thành một thể thống nhất.

Cục diện đô thị thay đổi

Hạ tầng giao thông khu vực TP.HCM mở rộng đang đối mặt với nhiều thách thức. Về đường bộ, các tuyến cao tốc chủ lực như TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây thường xuyên quá tải, đặc biệt vào cuối tuần và các dịp lễ.

QL51 và cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây sẽ là tuyến đường huyết mạch kết nối TP.HCM.

Tương tự, quốc lộ 51 - trục huyết mạch nối từ TP.HCM đến Vũng Tàu cũng đã xuống cấp và ùn tắc triền miên. Quốc lộ 13 (nối TP.HCM với Bình Dương cũ) không còn đáp ứng được nhu cầu lưu thông từ nhiều năm qua.

Trong khi đó, đường thủy hiện nay chưa tối ưu. Cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải (nay thuộc TP.HCM) và hệ thống cảng lớn như Cát Lái đóng vai trò chiến lược.

Tuy nhiên, việc kết nối giữa các cảng này với khu công nghiệp và đô thị vẫn còn hạn chế, chủ yếu phụ thuộc vào vận tải đường bộ vốn đang quá tải.

Mạng lưới sông ngòi và kênh rạch dày đặc là lợi thế lớn phát triển vận tải thủy nội địa, có thể giúp giảm áp lực lên đường bộ nhưng hiện việc đầu tư và khai thác chưa tương xứng với tiềm năng.

Để giải quyết các điểm nghẽn, TP.HCM đang khẩn trương đẩy nhanh tiến độ các dự án chiến lược như Vành đai 2, Vành đai 3, Vành đai 4, cùng với các tuyến cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu và Bến Lức - Long Thành.

Đặc biệt, Vành đai 4 dài hơn 207km, đi qua TP.HCM, Đồng Nai và Tây Ninh (địa bàn mới sau sáp nhập), được kỳ vọng sẽ mở ra hành lang giao thông mới, giảm ùn tắc và tăng tốc độ kết nối.

TP.HCM cũng đang triển khai hàng loạt tuyến metro nội đô và kết nối Bình Dương, Vũng Tàu. Dự kiến, siêu đô thị mới sẽ có gần 1.000km đường sắt đô thị, chưa kể các tuyến đường sắt quốc gia hiện có.

Dù vậy, theo các chuyên gia, để siêu đô thị TP.HCM mở rộng thực sự mang lại nhiều cơ hội phát triển, khơi thông nguồn lực, yêu cầu cấp thiết hiện nay là phải "vẽ" lại một hệ thống giao thông hiện đại, đồng bộ và bền vững.

Việc giải bài toán kết nối thông suốt chính là chìa khóa để siêu đô thị vươn mình mạnh mẽ trong giai đoạn mới.

Kiến tạo các trục động lực quốc gia

Để phù hợp với tầm vóc mới, các chuyên gia kiến nghị cần một tầm nhìn quy hoạch mới và các giải pháp đột phá.

Cầu Phước An nối với cao tốc Bến Lức - Long Thành tạo ra hướng lưu thông mới.

TSKH. KTS Ngô Viết Nam Sơn, Chủ tịch Ngo Viet Architects & Planners, nhận định, khi TP.HCM sáp nhập, cục diện quy hoạch thay đổi hoàn toàn, cần tập trung có một bản đồ giao thông mới.

Dù tốn công sức, cần rà soát và điều chỉnh lại các quy hoạch hiện hành để phù hợp với tình hình mới.

Ông Sơn dẫn chứng về hệ thống cảng biển, trước đây, Cần Giờ được đề xuất là cảng trung chuyển quốc tế. Nhưng khi sáp nhập, cụm cảng Cái Mép - Thị Vải, cảng Cần Giờ cần kết hợp để thành một chuỗi cảng quốc tế lớn.

"Chỉ cần xây một cầu nối hai hệ thống cảng này, Cần Giờ sẽ không chỉ trung chuyển mà còn phục vụ trực tiếp các khu công nghiệp tại Bình Dương, Thủ Đức, Đồng Nai và Bà Rịa - Vũng Tàu", ông Sơn phân tích.

Điều này đòi hỏi hệ thống hạ tầng kết nối đa phương tiện gồm cao tốc, đường sắt và đường thủy để vận chuyển hàng hóa, hạn chế xe container trên đường bộ.

Về đô thị, việc xây cầu nối Vũng Tàu và Cần Giờ sẽ hình thành một chuỗi đô thị biển hiện đại, mở ra một cục diện liên kết vùng hoàn toàn mới.

KTS Sơn cũng chỉ ra hai trục động lực quốc gia đóng vai trò then chốt trong cấu trúc vùng TP.HCM tương lai.

Cụ thể, trục ngang (Đông - Tây): Từ Bình Dương (vùng đất cao, đô thị thích ứng biến đổi khí hậu) xuống khu trung tâm TP.HCM, Thủ Đức (trung tâm tài chính, công nghệ cao, đào tạo), đến phía Đông Nam là đô thị biển kéo dài từ TP.HCM xuống Bà Rịa - Vũng Tàu và Cần Giờ, trở thành hành lang chiến lược về kinh tế biển, du lịch và logistics.

Trục dọc (Bắc - Nam): Trải dài từ Phú Quốc, Đồng bằng sông Cửu Long, qua TP.HCM (điểm nút chiến lược quốc gia), rồi kết nối với vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ra Thủ đô Hà Nội.

Hai trục này giao nhau ở TP.HCM, biến nơi đây thành một điểm nút chiến lược mà hạ tầng giao thông quốc gia bắt buộc phải tập trung đầu tư xứng tầm.

Đó phải là hệ thống đường cao tốc xuyên suốt, đường sắt tốc độ cao, đường thủy liên thông và kết nối tốt với hệ thống hàng không hiện đại.

"Trong 10 năm tới, ưu tiên lớn nhất vẫn là hoàn thiện mạng lưới đường bộ cao tốc để kết nối các trục kinh tế, đặc biệt là các tuyến cao tốc hướng tâm và vành đai, sau đó là đến đường sắt cao tốc, hàng không", ông Sơn nhìn nhận.

Ưu tiên phát triển cao tốc, metro

KTS Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch Xây dựng TP.HCM cho rằng, việc mở rộng không gian đô thị kéo theo nhu cầu phát triển mạnh hệ thống giao thông đa phương thức.

Cao tốc Bến Lức - Long Thành đã đi vào khai thác.

Hiện nay, việc rà soát và cân đối lại các kế hoạch phát triển là nhiệm vụ cấp thiết đối với TP.HCM sau sáp nhập, đặc biệt ưu tiên triển khai những dự án quan trọng, mang tính cấp bách.

Ông Vũ cho rằng, không nên xóa bỏ hoàn toàn những quy hoạch trước đây, mà cần điều chỉnh tư duy, đánh giá nhanh và khẩn trương bổ sung, để tránh tạo ra khoảng trống pháp lý.

Theo ông Vũ, với một đô thị đặc biệt, dân số lên đến 14 triệu người, phát triển hệ thống giao thông công cộng, metro là yêu cầu cấp bách.

TP.HCM và cả hai địa phương mới sáp nhập đều đã có lộ trình phát triển metro rõ ràng, vì vậy việc đặt mục tiêu ưu tiên cho loại hình này là rất hợp lý.

Ngoài metro, TP.HCM mới cũng cần ưu tiên các tuyến cao tốc kết nối vùng, để mở rộng không gian phát triển và tạo lợi thế cạnh tranh cả trong nước lẫn quốc tế.

TS Phạm Trần Hải, Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM cho rằng, việc điều chỉnh quy hoạch là nhiệm vụ trọng yếu.

Viện đã chủ động tham mưu cho lãnh đạo thanh phố để quá trình tích hợp diễn ra suôn sẻ, không tạo khoảng trống pháp lý và giữ vững định hướng phát triển bền vững.

Ông cũng đề xuất 4 chiến lược quy hoạch chính, gồm: Tái cấu trúc khu vực - phát huy lợi thế từng địa phương, tránh cạnh tranh trùng lặp; tăng cường kết nối - phát triển hạ tầng hiện đại và chuyển đổi số; chia sẻ hạ tầng - tối ưu đầu tư và vận hành công trình kỹ thuật - xã hội và đồng bộ hóa hạ tầng - đảm bảo hài hòa, cân bằng phát triển toàn vùng.

Tư Doãn

Mỹ Quỳnh