Vì sao Azerbaijan trục xuất 4 nhà ngoại giao Iran?

Trong thông báo đưa ra hôm 6-4, Bộ Ngoại giao Azerbaijan tuyên bố trục xuất 4 nhà ngoại giao Iran đang công tác tại Đại sứ quán ở thủ đô Baku vì thực hiện các hoạt động “không phù hợp với quy tắc ngoại giao” và gây ra “hành động khiêu khích”.

Bộ Ngoại giao Azerbaijan đã “triệu tập” đại sứ Iran và thông báo rằng 4 nhân viên Đại sứ quán nước này “không được hoan nghênh” và những người này có 48 giờ để rời khỏi thủ đô Baku. Tuy nhiên, cơ quan này không nói rõ hoạt động “không phù hợp với nguyên tắc ngoại giao” mà các nhân viên Đại sứ quán Iran đã thực hiện là gì.

4 nhân viên của Đại sứ quán Iran đã bị chính quyền Azerbaijan trục xuất hôm 6-4. Ảnh: aljazeera.com

Trước đó, Azerbaijan bắt giữ 6 công dân với cáo buộc những người này có liên quan đến các cơ quan mật vụ của Iran và âm mưu thực hiện đảo chính ở trong nước.

Lịch sử để lại?

Trong cuộc xung đột kéo dài nhiều thập kỷ ở khu vực Nagorno-Karabakh, Azerbaijan chỉ trích Iran vì ủng hộ Armenia. Armenia và Azerbaijan từ lâu đã có đối đầu bằng vũ lực tại khu vực Nagorno-Karabakh vốn là vùng lãnh thổ từng thuộc Azerbaijan khi quốc gia này còn nằm trong Liên bang Xô Viết (Liên Xô) cũ. Vùng đất này có dân cư chủ yếu là người gốc Armenia và chính quyền nơi đây đã liên tục đấu tranh đòi tách khỏi Azerbaijan, đặc biệt là kể từ khi Liên Xô tan rã năm 1991.

Căng thẳng cũng phần nào gia tăng kể từ khi Iran bình thường hóa quan hệ với Saudi Arabia theo một thỏa thuận bất ngờ do Trung Quốc làm trung gian hồi tháng trước. Mối quan hệ giữa Azerbaijan và Saudi Arabia đã xấu đi rất nhanh trong cuộc xung đột Nagorno-Karabakh năm 2020, khi Saudi Arabia, quốc gia vốn có truyền thống ủng hộ Azerbaijan về toàn vẹn lãnh thổ, đã không còn đưa ra thái độ ủng hộ tương tự, thay vào đó chỉ thúc giục Azerbaijan tìm giải pháp với Armenia.

Ở chiều ngược lại, Iran vốn đã căng thẳng với Azerbaijan trong một thời gian dài một phần vì nước này là đồng minh của Thổ Nhĩ Kỳ, nước có quan hệ đối đầu với Tehran, và ngày càng gia tăng khi Azerbaijan cũng đang đẩy mạnh quan hệ với một quốc gia có mâu thuẫn lợi ích khác với Iran là Israel trong những năm gần đây. Bộ Ngoại giao nước này từng tuyên bố rằng mối quan hệ “mới chớm nở” giữa Azerbaijan và Israel là để “chống Iran”.

Ngoài ra, mặc dù Iran và Azerbaijan đều là các quốc gia Hồi giáo, nhưng Iran có dân số chủ yếu là người Hồi giáo dòng Shiite, trong khi dân cư của Azerbaijan chủ yếu là người Hồi giáo dòng Sunni. Đây là 2 nhánh Hồi giáo có xung đột và chia rẽ sau khi nhà tiên tri Mohammed mất. Sự chia sẽ về tôn giáo cũng góp phần làm trầm trọng hơn căng thẳng ngoại giao giữa 2 quốc gia láng giềng này.

Nguyên nhân từ những bất ổn địa chính trị khu vực

Việc Azerbaijan trục xuất 4 nhà ngoại giao và bắt giữ các công dân có liên quan đến Iran cho thấy căng thẳng giữa 2 quốc gia đang được đẩy lên cao hơn. Cho tới thời điểm hiện tại, chính quyền Tehran vẫn chưa có bất kỳ phản hồi chính thức nào sau động thái của Azerbaijan.

Mối quan hệ căng thẳng giữa Azerbaijan và Iran đã bắt đầu nảy sinh từ những năm đầu của thế kỷ 21. Trong những năm 1990, hai nước đã từng có mối quan hệ gần gũi về kinh tế và chính trị, nhưng căng thẳng bắt đầu nổi lên khi Azerbaijan cho phép Mỹ sử dụng căn cứ quân sự ở Qabala, cách thủ đô Tehran không xa. Iran cho rằng hành động của Azerbaijan là mối đe dọa đến an ninh quốc gia của họ và đã liên tục đưa ra chỉ trích cũng như những cảnh báo. Mối quan hệ giữa hai nước tiếp tục đi xuống khi Azerbaijan bắt đầu phát triển ngành công nghiệp dầu khí. Việc này khiến Iran lo ngại vì ảnh hưởng trực tiếp đến ngành kinh tế phụ thuộc chủ yếu vào dầu mỏ và khí đốt của mình.

Căng thẳng giữa Azerbaijan và Iran gia tăng trong thời gian gần đây, đặc biệt sau cuộc xung đột giữa Azerbaijan và Armenia ở khu vực Nagorno-Karabakh vào năm 2020. Trong cuộc đối đầu kéo dài 44 ngày, Iran nằm ở giữa và một phần lãnh thổ của quốc gia vùng Vịnh đứng trước nguy cơ bị ảnh hưởng bởi cuộc chiến này. Thời điểm đó, Iran đã đưa ra cảnh báo với Azerbaijan về việc xâm phạm lãnh thổ, và tuyên bố rằng nước này sẽ không chấp nhận bất kỳ hoạt động xâm lược nào trên lãnh thổ của họ. Mặt khác, quốc gia vùng Vịnh cũng lo ngại rằng gia tăng quân sự và tầm ảnh hưởng của Azerbaijan sẽ là nguy cơ gây bất ổn trong khu vực.

Tình hình căng thẳng hiện tại giữa Azerbaijan và Iran chắc chắn sẽ tác động đến an ninh ở khu vực Đông Nam Âu và Trung Đông, nhất là trong bối cảnh khu vực này đã và đang phải đối mặt với những thách thức an ninh khác nhau, như cuộc xung đột giữa Syria và Yemen hay sự đối đầu giữa Iran và Israel.

Những tranh chấp lãnh thổ, mâu thuẫn lợi ích kinh tế, tôn giáo, ảnh hưởng từ những thay đổi địa chính trị tiếp tục là nguyên nhân chính gây ra những bất ổn giữa một số quốc gia trong khu vực. Lúc này, các quốc gia cần tìm cách giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp hòa bình và đối thoại thay vì tăng cường đối đầu và tiếp tục tạo ra những mâu thuẫn mới. Các bên cũng cần có sự hiểu biết, tôn trọng lịch sử, văn hóa và quyền lợi của nhau cũng như kiên trì đối thoại để đạt được một giải pháp bền vững cho tranh chấp.

TRUNG THÀNH