Vì sao cần sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử?

Cần thiết sửa Luật, đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Bộ Khoa học và Công nghệ đang chủ trì soạn thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi). Đây là dự án Luật sẽ được Quốc hội xem xét, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).

Phối cảnh dự án điện hạt nhân - Ảnh minh họa

Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, ông Phạm Văn Toàn, Phó Cục trưởng Cục An toàn Bức xạ và hạt nhân (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, Luật Năng lượng nguyên tử (Luật số 18/2008/QH12) được Quốc hội Khóa XII, Kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 3/6/2008 và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2009.

Qua hơn 15 năm thi hành Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 đã phát huy vai trò to lớn trong việc thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình và tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với các hoạt động trong lĩnh vực này.

Hành lang pháp lý về năng lượng nguyên tử ngày càng được hoàn thiện theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các ứng dụng kỹ thuật bức xạ, kỹ thuật hạt nhân trong công nghiệp, nông nghiệp, chăm sóc sức khỏe, bảo vệ môi trường và nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội khác; góp phần đáng kể vào sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, tăng trưởng kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân, tăng cường tiềm lực khoa học công nghệ, đẩy mạnh hội nhập quốc tế, đặc biệt tạo cơ sở pháp lý để triển khai dự án điện hạt nhân Ninh Thuận trong giai đoạn 2009-2016.

Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, nhiều quy định của Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 đã bộc lộ bất cập, hạn chế về yêu cầu quản lý, không đồng bộ với một số luật mới ban hành; phát sinh sự chồng chéo trong chức năng quản lý của một số bộ ngành; một số quy định thiếu tính khả thi; chưa đáp ứng hoặc theo kịp sự phát triển nhanh của khoa học và công nghệ hạt nhân, công nghệ bức xạ.

Đồng thời, chưa đáp ứng yêu cầu nội luật hóa liên quan đến các điều ước quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử mà Việt Nam là thành viên, chưa phù hợp với các yêu cầu, tiêu chuẩn mới của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA); đặc biệt là quy định về quy định về an toàn, an ninh, thanh sát hạt nhân và quản lý nhà nước đối với các cơ sở hạt nhân (bao gồm nhà máy điện hạt nhân, cơ sở có lò phản ứng hạt nhân nghiên cứu).

Ngày 30/11/2024, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 174/2024/QH15 về Kỳ họp lần thứ 8; trong đó Quốc hội quyết nghị “Tiếp tục thực hiện chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận theo Tờ trình số 811/TTr-CP ngày 25/11/2024 của Chính phủ. Giao Chính phủ khẩn trương chỉ đạo bố trí nguồn lực thực hiện theo kết luận của cấp có thẩm quyền; nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các luật có liên quan, trong đó có Luật Năng lượng nguyên tử”. "Vì vậy, Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 cần được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung" - ông Phạm Văn Toàn nói.

Tập trung vào 4 chính sách lớn

Theo ông Phạm Văn Toàn, mục đích ban hành Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) nhằm thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về năng lượng nguyên tử, thống nhất với các văn bản khác có liên quan và đáp ứng yêu cầu thực tiễn; xây dựng cơ sở pháp lý bảo đảm sự đầy đủ, toàn diện trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về năng lượng nguyên tử; tăng cường hiệu quả quản lý về an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân; phát triển bền vững ứng dụng năng lượng nguyên tử; thực hiện nghiêm túc cam kết, nghĩa vụ quốc tế của Việt Nam về an toàn, an ninh và không phổ biến vũ khí hạt nhân; tăng cường hợp tác quốc tế.

Một dây chuyền sản xuất tại Trung tâm Đồng vị (Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt)

Quan điểm chỉ đạo khi xây dựng Luật đó là: Thứ nhất, bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật; Thực hiện nghiêm chủ trương của Đảng về đổi mới mạnh mẽ tư duy xây dựng pháp luật, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật; Kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ trong công tác xây dựng pháp luật; Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước về năng lượng nguyên tử.

Thứ hai, thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình (gồm phát triển điện hạt nhân đáp ứng kịp thời xu thế chuyển đổi xanh và mục tiêu NetZero vào năm 2050); bảo đảm an toàn, an ninh và không phổ biến vũ khí hạt nhân; chủ động, sẵn sàng ứng phó, giảm thiểu hậu quả của sự cố bức xạ, sự cố hạt nhân.

Thứ ba, kế thừa, phát triển những quy định hợp lý, có tính nguyên tắc của Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008; khắc phục triệt để những bất cập, chồng chéo của quy định gây khó khăn, vướng mắc trong quá trình thi hành pháp luật về năng lượng nguyên tử thời gian qua.

Thứ tư, các quy định của Luật phải rõ ràng, có tính khả thi, dài hạn, có tính dự báo đầy đủ và giúp kiến tạo hành lang pháp lý về an toàn bức xạ, an ninh và thanh sát hạt nhân bảo đảm cho sự phát triển bền vững của ứng dụng của năng lượng nguyên tử, đặc biệt là phát triển điện hạt nhân tại Việt Nam.

Thứ năm, tuân thủ nghiêm túc, đầy đủ luật pháp quốc tế (đặc biệt là của Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế - IAEA); sự hài hòa, tính tương thích, nội luật hóa đầy đủ, kịp thời cam kết, nghĩa vụ tại các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) gồm 13 chương, 75 điều. Nội dung của Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) tập trung vào 4 chính sách gồm: Một là, thúc đẩy sự phát triển và xã hội hóa ứng dụng năng lượng nguyên tử; hai là, bảo đảm an toàn bức xạ, an toàn, an ninh hạt nhân và phân cấp trong công tác quản lý nhà nước.

Ba là, tạo thuận lợi cho hoạt động thanh sát hạt nhân; bốn là, tăng cường quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, chủ động và sẵn sàng ứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân, bảo đảm thực hiện trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại hạt nhân.

Quỳnh Nga