Vì sao nội chiến ở Syria tái bùng phát dữ dội lúc này?

Cuộc tấn công đánh dấu lần đầu tiên lực lượng đối lập chiếm được lãnh thổ ở Aleppo kể từ năm 2016, phá vỡ thế bế tắc của cuộc nội chiến chưa bao giờ chính thức kết thúc. Sự tái bùng phát dữ dội của cuộc xung đột, vốn đã cướp đi sinh mạng của hơn 300.000 người và khiến gần 6 triệu người phải rời bỏ đất nước đi lánh nạn, dự kiến sẽ có những tác động khắp khu vực và xa hơn nữa.

Các tay súng nổi dậy thâu tóm quyền kiểm soát thành phố Aleppo, miền bắc Syria. Ảnh: NurPhoto

Điều gì đã xảy ra trong cuộc nội chiến ở Syria?

Vào thời kỳ đỉnh điểm của phong trào Mùa xuân Ảrập năm 2011, những người biểu tình ủng hộ dân chủ đã xuống đường ở Syria, kêu gọi lật đổ Tổng thống Bashar al-Assad. Khi các cuộc đụng độ đẫm máu giữa những người biểu tình và quân chính phủ xảy ra, phe đối lập vũ trang bắt đầu hình thành, bao gồm các lực lượng dân quân nhỏ và một số binh sĩ đào ngũ.

Các lực lượng đối lập dù phi tập trung và bao gồm các hệ tư tưởng khác nhau, nhưng đều có mục tiêu chung là lật đổ ông Assad và được các nước, bao gồm cả nước láng giềng Thổ Nhĩ Kỳ, các gã khổng lồ trong khu vực là Ảrập Xêút và Các Tiểu vương quốc Ảrập thống nhất cũng như Mỹ hỗ trợ theo nhiều cách.

Khi lực lượng chống chính phủ phát triển, các đồng minh của Syria là Iran và Nga đã tăng cường hỗ trợ. Trên bộ, Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) cùng nhóm vũ trang Hồi giáo Hezbollah được Tehran hậu thuẫn ở Lebanon đã giúp chính quyền Assad chống lại phe nổi dậy. Trên không, quân đội Syria đã nhận được sự yểm trợ của các máy bay chiến đấu Nga.

Các nhóm Hồi giáo cực đoan bao gồm cả mạng lưới khủng bố Al Qaeda cũng quan tâm đến Syria và ban đầu ủng hộ mục tiêu chung của phe đối lập ôn hòa, những người không hoan nghênh sự tham gia của các tay súng thánh chiến Hồi giáo. Song, đến năm 2014, những kẻ cực đoan thống trị và tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (ISIS) tự xưng bắt đầu càn quét khắp đất nước. Lo sợ Syria sẽ trở thành “hang ổ khủng bố thường trực”, một liên minh quốc tế do Mỹ đứng đầu đã vào cuộc với trọng tâm là tiêu diệt chúng nhưng không đối đầu với chế độ Syria.

Lực lượng Dân chủ Syria (SDF), một đối tác của Mỹ quy tụ các chiến binh người Kurd, đã chiến đấu chống lại ISIS và về cơ bản đã chấm dứt sự tồn tại của nhóm khủng bố này trên lãnh thổ.

Năm 2020, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ nhất trí ngừng bắn tại Idlib, tỉnh còn lại do phe đối lập Syria nắm giữ và đồng ý thiết lập hành lang an ninh với các cuộc tuần tra chung. Không có vụ bùng phát bạo lực lớn nào kể từ đó, nhưng chính phủ Syria cũng chưa bao giờ giành lại được toàn bộ lãnh thổ của đất nước. Và như các sự kiện ở Aleppo cho thấy, sự kháng cự có vũ trang không bao giờ biến mất.

Lí do xung đột tái bùng phát

Theo CNN, cuộc tấn công vào Aleppo bắt đầu hôm 27/11 sau khi quân nổi dậy thành lập một liên minh mới có tên là "Bộ chỉ huy tác chiến quân sự". Họ nhanh chóng tràn qua các ngôi làng bên ngoài Aleppo và giành quyền kiểm soát thành phố, gặp rất ít sự kháng cự trên đường đi.

Giới quan sát nhận định, việc mất Aleppo đánh dấu một bước thụt lùi đáng kể đối với chính quyền Assad. Từng là thành phố lớn nhất của Syria về dân số và là thủ phủ kinh tế, đây là một trong những thành phố có dân cư trú lâu đời nhất trên thế giới. Aleppo cũng là thành trì chính của phe nổi dậy cho đến khi chính quyền Assad tiếp quản vào năm 2016. Với việc quân nổi dậy giành lại quyền kiểm soát thành phố, họ không còn bị dồn vào chân tường ở Idlib nữa.

Các tay súng nổi dậy tuyên bố đang tìm cách giải phóng lãnh thổ bị chiếm đóng và đáp trả các vụ tập kích tăng cường của quân chính phủ cũng như các nhóm dân quân thân Iran. Các nhà phân tích chỉ ra rằng, phe nổi dậy có thể đang tìm cách tận dụng việc chính phủ Syria suy yếu trong bối cảnh các đồng minh chủ chốt của chính quyền Assad đang bận rộn với những cuộc xung đột khác.

Thành phần quân nổi dậy

Liên minh nổi dậy mới bao gồm nhiều lực lượng chống đối Damacus, từ các phe phái Hồi giáo đến những người ôn hòa. Dẫn đầu liên minh này là nhóm vũ trang Hồi giáo cực đoan Hayat Tahrir al-Sham (HTS), một chi nhánh cũ của mạng lưới khủng bố Al Qaeda tại Syria, trước đây có tên “Mặt trận Al-Nusra”.

HTS đã chính thức cắt đứt quan hệ với Al Qaeda và trên thực tế đang nắm quyền kiểm soát ở Idlib. Họ có sự ủng hộ từ các nhóm được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn và những tổ chức khác trước đây được Mỹ bảo trợ.

Tình hình trở nên phức tạp hơn khi một số nhóm nổi dậy cũng đang chiến đấu chống SDF. Phần lớn lực lượng SDF là các tay súng người Kurd đến từ nhóm Đơn vị Bảo vệ nhân dân (YPG) bị Thổ Nhĩ Kỳ coi là tổ chức khủng bố.

Quân đoàn Syria tự do, tổ chức được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn trong liên minh nổi dậy mới, hôm 1/12 cho biết đã giành quyền kiểm soát thành phố Tal Rifaat cũng như các thị trấn Ain Daqna và Sheikh Issa ở phía bắc tỉnh Aleppo. Họ cũng tuyên bố đã chiếm được các ngôi làng Shaaleh và Nairabiyyeh ở vùng nông thôn phía bắc Aleppo. Những vùng lãnh thổ này trước đây không do chính phủ Assad nắm giữ mà thuộc sự quản lý của SDF.

Phản ứng của Damacus

Không quân Syria với sự yểm trợ của các máy bay chiến đấu Nga đã không kích quân nổi dậy ở các tỉnh Aleppo và Idlib, một chiến thuật đóng vai trò quan trọng trong việc giành lại lãnh thổ trong cuộc nội chiến.

Tổng thống Assad quả quyết Syria sẽ tiếp tục "bảo vệ sự ổn định và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước trước mọi phần tử khủng bố và những kẻ ủng hộ chúng". Bộ Quốc phòng cũng thông báo đang chuẩn bị phát động một cuộc phản công.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, việc quân nổi dậy đã kiểm soát Aleppo, bao gồm các địa điểm quân sự quan trọng và sân bay, sẽ khiến bất kỳ cuộc phản công nào cũng sẽ rất khó khăn đối với quân đội Syria. Khả năng hoặc sự sẵn sàng ứng phó của Damacus vẫn chưa rõ ràng ở giai đoạn này và phần lớn sẽ phụ thuộc vào sự trợ giúp từ những đồng minh then chốt.

Hiện đã có những dấu hiệu cho thấy các đồng minh đang sát cánh cùng Syria. Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đã đến Damascus để gặp tổng thống Syria hôm 1/12. Phát biểu trước báo giới, ông Araghchi nhấn mạnh: "Người dân Iran sẽ không quên bạn bè trong thời điểm khó khăn. Chuyến đi này nhằm thể hiện chúng tôi kiên quyết ủng hộ quân đội và chính phủ Syria".

Tuấn Anh