Vì sao phải làm rõ thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng khi thực thi Nghị quyết

Đặc biệt, một số sản phẩm sử dụng nguyên liệu thuốc lá tương tự như thuốc lá truyền thống - như sản phẩm thuốc lá nung nóng (TLNN) nguyên bản - nhưng có cơ chế hoạt động với thiết bị điện tử đi kèm, gây lúng túng trong việc xác định cơ chế xử phạt. Do đó, việc phân loại rõ ràng các sản phẩm thuốc lá mới không chỉ giúp thực thi hiệu quả Nghị quyết, mà còn là cơ sở để hoàn thiện khung pháp lý, đảm bảo tính thống nhất và khả thi trong quản lý.

Mua thuốc lá điện tử dễ hay khó

Dù không bày bán công khai nhưng để mua thuốc lá điện tử (TLĐT) dễ dàng chỉ bằng một cú nhấp chuột. Chỉ cần tìm kiếm các từ “vape”, “pod”, “tinh dầu” TLĐT trên tiktok, zalo, Facebook, là một loạt thông tin về các điểm mua hàng thuốc lá điện tử sẽ hiện ra để khách hàng lựa chọn.

PGS.TS. Phan Thu Phương, Giám đốc Trung tâm Hô hấp Bệnh viện Bạch Mai cho biết: “Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai đã tiếp nhận nhiều ca ngộ độc TLĐT. Có bệnh nhân nhập viện trong tình trạng hôn mê, suy đa tạng, tổn thương não hoặc phổi cấp tính do thành phần Vitamin E Acetate”.

Lý giải cho vấn đề này là do cấu tạo của TLĐT chứa dung dịch, có thể có hoặc không có nicotine hóa lỏng, nên dễ bị biến tướng thành công cụ để chứa, pha trộn thêm các hóa chất khác. Do đó, theo thông tin trên, tất cả các ca ngộ độc được ghi nhận đến nay đều liên quan đến TLĐT.

Có cơ cấu hoạt động tương tự với TLĐT là TLNN dạng lai (hybrid). Mặc dù thường được gọi tên là “TLNN”, nhưng về bản chất các sản phẩm hybrid cũng có bình chứa dung dịch điện tử được nạp sẵn bởi nhà sản xuất hoặc có thể tái nạp từ bên ngoài. Do vậy, về bản chất TLNN lại hybrid và TLĐT có cơ chế hoạt động tương đồng nhau.

Cả hình thức và cơ chế hoạt động của thuốc lá nung nóng dạng lai hybrid và thuốc lá điện tử là khá tương đồng

Định nghĩa quốc tế về các sản phẩm thuốc lá mới

Hiện nay, thị trường thuốc lá mới trên thế giới đang ngày càng đa dạng với nhiều chủng loại sản phẩm và sự tham gia của hàng loạt tập đoàn sản xuất thuốc lá toàn cầu. Trước thực trạng này, các tổ chức quốc tế đã xây dựng hệ thống định nghĩa và phân loại sản phẩm nhằm hỗ trợ các quốc gia kiểm soát hiệu quả các mặt hàng thuốc lá mới đang lưu hành. Dù mỗi nước có thể đưa ra định nghĩa riêng phù hợp với thực tiễn quản lý nội địa, việc tham chiếu theo khung từ ngữ và tiêu chuẩn kỹ thuật chung mang tính toàn cầu sẽ giúp đảm bảo tính thống nhất, minh bạch và khả thi trong thực thi chính sách. Đây là bước đi cần thiết để tăng cường năng lực quản lý, đồng thời hạn chế nguy cơ lách luật từ các sản phẩm biến tướng hoặc chưa được nhận diện rõ ràng.

Theo định nghĩa quốc tế, TLNN được phân làm hai loại, bao gồm TLNN sử dụng thiết bị điện tử để làm nóng trực tiếp nguyên liệu thuốc lá (dạng nguyên bản) tạo ra khí hơi để người dùng hít vào, và TLNN dạng lai hybrid (hóa hơi dung dịch điện tử trước, sau đó dung dịch này sẽ đi qua phần nguyên liệu thuốc lá trước khi người dùng hít vào).

Thuốc lá nung nóng nguyên bản dùng thiết bị điện tử để làm nóng điếu thuốc lá đặc chế, thay vì dùng bật lửa để đốt cháy điếu thuốc như thuốc lá truyền thống. Ảnh: ScienceDirect

Cụ thể, Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) đã định nghĩa TLNN là sản phẩm có nền là thuốc lá, được làm nóng chứ không đốt cháy để tạo ra sol khí (khí hơi) chứa nicotine và các hóa chất khác. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng khẳng định TLNN là sản phẩm thuốc lá vì có thành phần từ cây thuốc lá.

Quan điểm này được củng cố tại Hội nghị các Bên tham gia Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) lần thứ 8 năm 2018 (COP8), và tái khẳng định tại báo cáo mới nhất của WHO phát hành vào tháng 6/2025. Theo đó, quyết định cuối cùng của WHO vẫn yêu cầu các quốc gia thành viên quản lý TLNN theo luật kiểm soát thuốc lá của quốc gia, mặc dù khuyến nghị cấm hoặc hạn chế TLĐT.

Từ COP8, WHO đã xác định thuốc lá nung nóng là thuốc lá.

Tại Mỹ, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cũng có quan điểm tương đồng. FDA xác định TLNN thuộc nhóm sản phẩm thuốc lá nhưng không có quá trình đốt cháy, khác biệt với thuốc lá điếu truyền thống (combusted cigarette) nên được phân loại là “thuốc lá không đốt cháy (non-combustible cigarrettes)”. Đồng thời, cơ quan này cũng đánh giá thiết kế khép kín của TLNN là yếu tố quan trọng giúp hạn chế khả năng người dùng can thiệp, thay đổi sản phẩm ngoài mục đích được thiết kế ban đầu hay thu hút giới trẻ.

Từ thực tiễn các nước cho thấy, chính phủ các nước đều phân loại rõ ràng về sự khác nhau giữa các loại sản phẩm TLĐT, TLNN, và thuốc lá truyền thống, cũng như mức độ ảnh hưởng khác biệt tương ứng với từng loại. Việc phân biệt rõ ràng này giúp chính phủ các nước có hướng quản lý, kiểm soát phù hợp trong đó bao gồm cấm, hạn chế, hoặc cho phép thương mại để mọi đối tượng đều được Chính phủ bảo vệ, từ người hút thuốc cho đến giới trẻ, đồng thời giảm thất thu ngân sách từ thuế, do hoạt động buôn lậu.

Bên cạnh đó, việc phân loại rõ ràng còn giúp nâng cao năng lực trong công tác thực thi, phòng chống buôn lậu.