Vị thuốc quý hơn nhân sâm dành cho phụ nữ

Rễ của cây đan sâm khi phơi khô có màu đỏ đặc trưng. Ảnh: D.L.

Dù cùng là “sâm”, nhưng đan sâm (salvia) lại không liên quan gì tới nhân sâm. Nhân sâm, đảng sâm bắc, tây dương sâm đều là các vị thuốc bổ khí, nhưng đan sâm lại là thuốc hoạt huyết điều kinh.

Hơn nữa, nhân sâm và tây dương sâm đều thuộc họ Cuồng (Araliaceae), còn đan sâm thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). Do đan sâm có hình dạng hơi giống nhân sâm, rễ màu đỏ tím nên được gọi như vậy (“đan” nghĩa là màu đỏ).

Tuy không phải “sâm” thật, nhưng đan sâm cũng là một vị thuốc tốt. Nó được mệnh danh “một chấp bốn” - một mình đan sâm đã đạt hiệu quả dưỡng huyết hoạt huyết tương đương với bài thuốc Tứ Vật Thang, bởi vậy rất được giới y học coi trọng.

Nhật hoa tử bản thảo đã liệt kê nhiều tác dụng của đan sâm, bao gồm “dưỡng thần định chí, thông lợi quan mạch; trị chứng lao nhiệt, khí huyết không đủ, ngũ tạng hư hàn, đau nhức xương khớp, tê bì chân tay; tiêu mủ giảm đau, sản sinh ra máu; dưỡng thai, đẩy thai chết lưu, cầm máu, điều hòa kinh nguyệt, chữa trị lở loét, u biếu sưng tấy, đan độc (rozsa), đau đầu, hoa mắt, nóng trong, bí bách”.

Từ đó có thể thấy đan sâm là thuốc được sử dụng phổ biến cho các bệnh sản phụ khoa, chuyên trị kinh nguyệt không đều, đau bụng kinh, mất kinh, rong kinh, huyết ứ…

Theo y học hiện đại, hoạt chất Tanshinone IIA có trong đan sâm giúp giãn nở mạch vành, tăng cường sức co bóp của cơ tim, cải thiện khả năng bơm máu của tim, từ đó thúc đẩy tuần hoàn máu.

Hơn nữa, đan sâm còn có tác dụng bảo vệ gan nhất định, vì nó cải thiện sự lưu thông cục bộ của máu ở gan, tăng cường khả năng tái tạo của tế bào gan, từ đó hỗ trợ gan tự sửa chữa tổn thương. Có thể thấy dùng đan sâm để hóa can ứ, thải độc gan mang lại hiệu quả khá tốt.

Không chỉ thúc đẩy tuần hoàn máu và loại bỏ huyết ứ, an thần giảm đau, đan sâm còn có tác dụng làm đẹp da được chị em phụ nữ đặc biệt quan tâm.

Do sự hình thành sắc tố nám thường liên quan mật thiết đến khí trệ và huyết ứ, mà cây đan sâm có tác dụng bổ huyết dưỡng huyết, nên dùng đan sâm có thể cải thiện tuần hoàn vùng mặt, điều chỉnh khả năng phục hồi và tái tạo mô, từ đó xóa tàn nhang, cải thiện tình trạng da. Dưới đây là một vài công thức nấu ăn sử dụng đan sâm dễ thực hiện dành cho bạn.

Món đầu tiên là cháo kê đan sâm. Cần dùng 10g đan sâm, 60g kê, 10g đường nâu. Cho đan sâm và kê vào nồi thêm nước rồi ninh như nấu cháo bình thường, nấu xong thêm đường nâu vừa ăn. Nên ăn vào buổi sáng và buổi tối, giúp dưỡng khí, hoạt huyết, làm đẹp và dưỡng da.

Nếu muốn tiện lợi hơn, bạn có thể sử dụng trực tiếp bột đan sâm. Lấy 10g bột đan sâm cho vào nồi thêm nước, chờ nước sôi thì chuyển lửa nhỏ đun thêm 20 phút nữa là được, chia làm hai lần, uống một lần vào buổi sáng và một lần vào buổi tối khi còn ấm. Thức uống này thúc đẩy lưu thông máu, loại bỏ máu ứ, giảm đau và cải thiện các triệu chứng như đau bụng kinh ở phụ nữ.

Tất nhiên, chúng ta cũng có thể dùng đan sâm để hầm gà như các vị thuốc khác, dùng 10g đan sâm và 250g gà đen, hầm canh gà như bình thường. Món ăn này phát huy tác dụng thúc đẩy quá trình lưu thông máu và loại bỏ huyết ứ, làm đẹp.

Bạn cũng có thể dùng 15g đan sâm, 10g đương quy, 5g hồng hoa và 100g gạo nếp để làm món cháo đương quy đan sâm. Cách làm cũng rất đơn giản, rửa sạch ba vị thuốc trên, ngâm trong nước lạnh khoảng nửa tiếng rồi đun để lấy nước thuốc nấu cháo với gạo nếp, có tác dụng hoạt huyết bổ khí, tăng cường sức khỏe.

Đối với các chị em mắc chứng can huyết ứ nghiêm trọng, hay mất ngủ, có thể pha 6g đan sâm cùng 3g toan táo nhân vào nước sôi trong 15 phút để uống. Bài thuốc này phát huy công dụng dưỡng huyết dưỡng nhan, an thần, củng cố trí nhớ.

Cần lưu ý, mặc dù đan sâm rất tốt nhưng vẫn là thuốc có tính hàn, nếu cơ thể không có máu tụ hoặc thuộc thể hàn thì khi sử dụng nên thận trọng.

Đường đỏ được thêm vào một số công thức trên chính là để giảm tính hàn của đan sâm, tránh hại máu. Ngoài ra, công dụng hoạt huyết của đan sâm tương đối mạnh, nên những ai kinh nguyệt ra nhiều hoặc có hiện tượng xuất huyết cần cẩn thận khi dùng. Tuyệt đối không sử dụng cho phụ nữ mang thai.

Thẩm Ninh/ Skybooks & NXB Dân trí