Việc hạn chế tiêu dùng bia, rượu không chỉ phụ thuộc vào yếu tố tăng thuế tiêu thụ đặc biệt

Dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo, dự kiến sẽ được Quốc hội khóa 15 cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10.2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5.2025). Trong đó, Bộ Tài chính đề xuất tăng thuế suất thuế TTĐB đối với sản phẩm rượu, bia và bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB.

Theo đề xuất của Bộ Tài chính, lộ trình tăng thuế từ năm 2026 đến năm 2030 đối với rượu từ 20 độ trở lên là 70 - 90% (phương án 1), hoặc 80 - 100% (phương án 2), thay vì 65% như hiện nay. Rượu dưới 20 độ hiện tại đang chịu thuế TTĐB với thuế suất 35% sẽ được nâng lên 40 - 60% (phương án 1) hoặc 50 - 70% (phương án 2); áp mức thuế 70 - 90% (phương án 1) hoặc 80 - 100% (phương án 2), thay vì thuế suất 65% như hiện tại đối với mặt hàng bia.

Trong hồ sơ Dự thảo sửa đổi Luật Thuế TTĐB, Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2.

Tăng thuế liệu có thay đổi hành vi tiêu dùng?

Đại biểu Quốc hội, PGS-TS Hoàng Văn Cường cho rằng thuế TTĐB ngoài mục tiêu thu ngân sách thì còn để điều tiết hành vi của người tiêu dùng, hạn chế dùng những sản phẩm không tốt cho sức khỏe, môi trường…

“Vậy liệu chúng ta thay đổi mức thuế thì hành vi tiêu dùng có thay đổi hay không? Chúng ta cần đánh giá kỹ lưỡng về vấn đề này”, ông Cường nói.

Bộ Tài chính đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với bia, rượu

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam, cho rằng cần nghiên cứu kỹ mức độ tăng tỷ lệ thuế suất cũng như lộ trình tăng hợp lý để đảm đảm duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, công ăn việc làm của người lao động trong chuỗi cung ứng từ khâu nguyên liệu, sản xuất, thương mại, dịch vụ ăn uống.

Theo bà Cúc, việc điều chỉnh thuế suất các mặt hàng rượu, bia cần hướng đến chính sách thuế TTĐB hài hòa với các mục tiêu và phù hợp với bối cảnh cụ thể. Việc tăng thuế TTĐB ở mức cao và liên tục nhiều khả năng không mang lại hiệu quả như mục tiêu đề ra.

Bà Cúc phân tích điều này có thể việc tăng thuế làm tăng giá bán, hạn chế sản xuất rượu, bia, nhưng chưa hẳn sẽ đạt được mục tiêu giảm tiêu dùng mặt hàng rượu, bia. Chẳng hạn, việc tăng thuế cao dẫn đến hàng nhập lậu tăng, người tiêu dùng có thu nhập cao chuyển sang uống rượu, bia nhập lậu. Người tiêu dùng ở nông thôn, có thu nhập thấp chuyển sang cơ chế tự cung, tự cấp và bán lấy lãi bằng cách tự nấu rượu...

Cũng theo bà Cúc, thuế TTĐB là thuế gián thu, được cấu thành trong giá bán rượu, bia. Về nguyên tắc việc tăng thuế sẽ tăng giá bán sản phẩm tương ứng. Nhưng việc hạn chế tiêu dùng, không chỉ phụ thuộc vào yếu tố tăng thuế TTĐB mà cần triển khai nhiều biện pháp khác mới đảm bảo mục tiêu đó. Việc thực hiện Nghị định 100/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đã làm giảm hẳn số lượng người điều hành phương tiện giao thông uống rượu bia là một minh chứng.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam

Vì vậy, bà Cúc đề xuất cần tăng cường thêm biện pháp quản lý rượu bia nhập lậu và đặc biệt là rượu do dân nấu, rượu sản xuất, mua bán bất hợp pháp, không đảm bảo chất lượng, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng. Đối với rượu tự nấu đảm bảo chất lượng, cấp đăng ký sản xuất kinh doanh, nộp thuế TTĐB, GTGT…

Cân nhắc lộ trình đánh thuế

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đánh giá việc tăng thuế là cần thiết nhưng vấn đề là cách tính thuế như thế nào cho hợp lý. Theo đó, cần cân nhắc lộ trình đánh thuế. Không thể để 2 phương án như đề xuất mà phải có thêm 1 lộ trình đánh thuế khác biệt. Lộ trình phải có thời gian giãn cách là 2,3 năm sau mới bắt đầu đánh thuế để doanh nghiệp có đủ thời gian thích ứng. Theo ông, nên bắt đầu đánh thuế từ năm 2027.

Tiếp theo, cần xác định rõ mức thuế xuất cao nhất đến năm 2030 là bao nhiêu. Nếu mức thuế quá cao thì sẽ khiến doanh thu của các doanh nghiệp bị sụt giảm, gây ảnh hưởng đến hoạt động thu thuế. Hơn nữa, phải có căn cứ thuyết phục để đưa ra mức thuế suất cao nhất.

Ông Hiếu cũng cho rằng mức thuế áp dụng cho bia phải khác thuế áp dụng cho các sản phẩm rượu.

Về sản phẩm bia: Đối với dòng bia có nồng độ cồn là 0% thì không nên đánh thuế. Đề xuất này mở ra cơ hội cho doanh nghiệp có cơ hội để tái cơ cấu sản xuất. Mức thuế TTĐB của bia phải khác với mức của rượu và nên thấp hơn mức của rượu.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Ngoài ra, TS Phan Đức Hiếu đề nghị nên xem lại mức thuế nhập khẩu áp dụng cho rượu nhập khẩu, nếu đang miễn thuế cho sản phẩm rượu có nồng độ cồn dưới 20 độ thì phải xem xét lại để tạo sự bình đẳng cho các sản phẩm trong nước.

“Nếu chỉ tăng thuế là chưa đủ, phải cân nhắc thêm cả các biện pháp khác nữa, ví dụ tăng cường xử lý gian lân thương mại, phải kiểm soát được hoạt động sản xuất rượu thủ công để đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và cũng phải chịu thuế như những mặt hàng sản xuất trong nhà máy”, ông Hiếu nêu.

Ở góc nhìn của đơn vị nghiên cứu thị trường, bà Lê Minh Trang, Phó giám đốc bộ phận Nghiên cứu bán lẻ của NielsenIQ, cho biết trong 2 năm gần đây, xu hướng tiêu dùng phân cực liên quan đến phân khúc giá của sản phẩm diễn ra trong ngành bia.

Điều này nghĩa là trong ngành hàng có sự tăng trưởng ở cả 2 phân khúc khác biệt là bình dân và siêu cao cấp. Nếu như phân khúc bình dân đã được hình thành và phát triển mạnh do tác động kinh tế, thì siêu cao cấp lại được thúc đẩy do thế hệ người dùng sẵn sàng chi trả cao hơn cho các trải nghiệm mới.

Với tác động của việc tăng thuế TTĐB, theo dữ liệu dài hạn của NielsenIQ, nhóm phân khúc tiết kiệm có thể vẫn giữ được vị thế, là phân khúc chính, đóng góp khoảng 55 - 60% sản lượng của ngành hàng như hiện nay, còn phân khúc siêu cao cấp sẽ cần quan sát thêm. Điều này sẽ mang lại tiềm năng tăng trưởng cho các doanh nghiệp có sản phẩm ở phân khúc tương ứng.

Lam Thanh