Việt Nam cần tháo gỡ nút thắt năng lượng để đón dòng vốn xanh

Tại Diễn đàn Kinh tế Xanh (GEF) 2025, các chuyên gia nhận định Việt Nam có lợi thế rõ rệt về điện mặt trời và điện gió nhưng đang gặp "nút thắt" ở khâu truyền tải, khi nhiều khu vực quá tải khiến hàng loạt dự án không thể vận hành hết công suất dù đã hoàn thành xây dựng.

Hạn chế này được đánh giá là vấn đề mang tính hệ thống, làm chậm tiến trình mở rộng điện sạch và ảnh hưởng tới niềm tin của các nhà đầu tư quốc tế.

Ở góc nhìn tư vấn chiến lược, ông Dale Hardcastle, Giám đốc cấp cao của Bain & Company, cho rằng việc đầu tư vào truyền tải là điều kiện then chốt để đảm bảo thành công của quá trình chuyển đổi năng lượng.

Ông ước tính Việt Nam có thể cần khoảng 20-30 tỷ USD để nâng cấp lưới điện và mở khóa khối lượng năng lượng tái tạo đã được phát triển trong những năm qua.

Ông Dale Hardcastle, Giám đốc cấp cao Bain & Company, phát biểu tại phiên thảo luận về chuyển đổi năng lượng trong khuôn khổ GEF 2025. (Ảnh: Hùng Cường)

Theo ông, khoản đầu tư này đóng vai trò nền tảng vì quyết định khả năng cạnh tranh của Việt Nam trong các ngành công nghiệp ít carbon. “Đây không phải là chi phí mà là điều kiện để biến điểm yếu thành lợi thế chiến lược”, ông nói.

Từ góc độ doanh nghiệp, Chủ tịch EuroCham Bruno Jaspaert, cho biết các tập đoàn châu Âu hiện ưu tiên những thị trường có nguồn điện sạch ổn định do phải đáp ứng yêu cầu giảm phát thải trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Việt Nam được đánh giá có nhiều lợi thế tự nhiên và cơ hội tăng trưởng, nhưng môi trường chính sách cần có mức độ nhất quán cao hơn để tạo cơ sở cho các quyết định đầu tư dài hạn. Ông nhấn mạnh cơ hội là rõ ràng, nhưng "thời gian không đứng im", và tốc độ triển khai mới là yếu tố quyết định khả năng đón nhận dòng vốn xanh trong giai đoạn mới.

Một nội dung được thảo luận nhiều tại diễn đàn là cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA). Đây là công cụ giúp doanh nghiệp ký các hợp đồng mua điện tái tạo dài hạn, từ đó chủ động nguồn điện sạch cho sản xuất.

Tuy nhiên, để DPPA đi vào vận hành thực tế, các vấn đề liên quan đến khả năng đấu nối, năng lực truyền tải, cơ chế chia sẻ rủi ro, sự ổn định của giá điện và quy trình ký kết còn cần được hoàn thiện. Theo các chuyên gia, việc làm rõ những nội dung này sẽ giúp huy động vốn tư nhân vào ngành điện sạch, giảm áp lực lên nguồn lực công và đáp ứng kỳ vọng ngày càng lớn của các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng.

Việt Nam đang có cơ hội bứt phá về điện sạch và thu hút vốn bền vững, song cần giải quyết các nút thắt hạ tầng, đặc biệt là lưới truyền tải và cơ chế mua điện dài hạn. (Ảnh minh họa)

Bên cạnh những hạn chế hiện hữu, Việt Nam đã xây dựng được một số nền tảng quan trọng cho quá trình chuyển đổi năng lượng, bao gồm cam kết phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, chiến lược tăng trưởng xanh và mục tiêu nâng tỷ trọng năng lượng tái tạo trong Quy hoạch Điện VIII.

Tuy vậy, kỳ vọng của cộng đồng quốc tế nằm ở tốc độ thực thi, đặc biệt ở những lĩnh vực tác động trực tiếp đến khả năng cung cấp điện sạch như truyền tải và đấu nối.

Các diễn giả tại GEF 2025 cho rằng Việt Nam đang sở hữu nền tảng thuận lợi để thu hút đầu tư xanh trong khu vực, nhưng lợi thế này chỉ phát huy khi những điểm nghẽn của hệ thống điện được xử lý kịp thời.

Việc đẩy nhanh tiến độ nâng cấp hạ tầng và hoàn thiện cơ chế điện sạch được xem là yếu tố quyết định để Việt Nam tăng sức cạnh tranh, tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng ít carbon và xây dựng mô hình tăng trưởng bền vững trong giai đoạn tới.

Mạnh Hùng - Hùng Cường