Vừa kiểm soát rủi ro, vừa thúc đẩy phát triển trí tuệ nhân tạo

Dự thảo Luật AI nhấn mạnh chính sách phát triển AI lấy con người làm trung tâm, làm rõ vai trò quản lý và kiến tạo của Nhà nước. Luật thiết lập cơ chế quản lý theo mức độ rủi ro, bảo đảm việc ứng dụng AI minh bạch, an toàn, có kiểm soát và trách nhiệm giải trình; bảo vệ an ninh, an toàn, chủ quyền dữ liệu và quyền dự trữ công nghệ quốc gia.

Dự luật cũng yêu cầu hệ thống AI phải không gây hại, không thiên lệch, tôn trọng giá trị nhân văn; có cơ chế giám sát, thanh tra, xử lý vi phạm nhằm bảo đảm răn đe và củng cố niềm tin xã hội. Chính phủ sẽ thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và phát triển nhân lực chất lượng cao thông qua cơ chế hỗ trợ nghiên cứu, đầu tư, đào tạo cho viện nghiên cứu, DN, cá nhân tham gia phát triển AI.

Dự thảo lần đầu xác lập khái niệm “hệ thống AI có rủi ro không chấp nhận được”, nghĩa là những hệ thống có thể gây tổn hại nghiêm trọng, không thể khắc phục với quyền con người, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; hoặc được tạo ra để thực hiện hành vi bị pháp luật cấm. Các hệ thống thuộc nhóm này bị cấm phát triển, cung cấp, triển khai hoặc sử dụng dưới mọi hình thức tại Việt Nam.

Những dấu hiệu nhận biết gồm: Hệ thống được thiết kế phục vụ hành vi bị cấm; sử dụng yếu tố giả mạo hoặc mô phỏng người, sự kiện thật nhằm lừa dối, thao túng nhận thức và hành vi có chủ đích, gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền lợi người dùng; lợi dụng điểm yếu của nhóm dễ tổn thương; tạo hoặc lan truyền nội dung giả mạo có nguy cơ cao với an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.

Theo cơ quan soạn thảo, dự luật nhằm tạo khung pháp lý thống nhất bảo đảm AI phát triển an toàn, có trách nhiệm, vì con người. AI được xác định là hạ tầng trí tuệ quốc gia, là động lực của tăng trưởng năng suất, đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực tự chủ công nghệ, cạnh tranh quốc gia.

Thực tế thời gian qua cho thấy AI phát triển quá nhanh, bên cạnh những mặt tích cực, thì có không ít những tiêu cực, gây ra nhiều rủi ro. Công nghệ deepfake có thể bị lợi dụng để lừa đảo, tạo tin giả, bôi nhọ, gây mất trật tự an ninh và bất ổn xã hội. Trên thế giới, các hệ thống vũ khí tự động đặt ra nhiều vấn đề đạo đức và pháp lý quốc tế. Hay ngay trong cuộc sống hàng ngày của người dân Việt Nam hiện nay, việc nhận được cuộc gọi mạo danh, lừa đảo từ các đối tượng sử dụng AI là không ít.

Vì vậy, có một đạo luật riêng để vừa kiểm soát rủi ro, vừa thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụng AI tại Việt Nam là rất cần thiết; trong đó cần quy định rõ các tiêu chí định lượng hoặc định tính để phân loại AI theo mức độ rủi ro; các hành vi bị nghiêm cấm; cơ chế kiểm tra, kiểm soát xử lý và cơ quan có chức năng chuyên phòng, chống rủi ro do AI gây ra… Tất cả để nhằm mục tiêu do con người, vì con người.

Nguyễn Trường Giang