'Vực dậy từ vùng trũng', HTX Phú Mãn đồng hành cùng địa phương xây dựng NTM

Tái thiết từ nền cũ

HTX Nông nghiệp Phú Mãn được thành lập từ thời kỳ bao cấp, hoạt động theo mô hình tập trung bao cấp cũ, chủ yếu cung cấp các dịch vụ làm đất, cấp giống, phân bón. Tuy nhiên, khi chương trình xây dựng nông thôn mới bước vào giai đoạn “đi vào chiều sâu”, với yêu cầu cao hơn về tổ chức sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân, xây dựng cảnh quan, môi trường sống và phát triển bền vững, thì việc đổi mới mô hình HTX trở thành bài toán không thể trì hoãn. HTX không còn chỉ là nơi cung cấp dịch vụ đầu vào, mà cần chuyển mình thành tổ chức kinh tế hợp tác hiệu quả, tham gia tổ chức lại sản xuất, liên kết chuỗi giá trị và nâng cao đời sống thành viên.

Tận dụng lợi thế có nhiều đất đồi núi và những khu ruộng trồng lúa cho năng suất thấp, HTX đã chủ động chuyển đổi sang mô hình trồng ớt thương phẩm với quy mô hơn 1,5 ha, thu hút khoảng 20 hộ dân tham gia. Đây là mô hình được chọn do phù hợp với khí hậu khô nóng, dễ chăm sóc và có thị trường tiêu thụ tương đối ổn định tại các chợ đầu mối khu vực Hà Đông và Long Biên. Việc hình thành vùng sản xuất chuyên canh không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng đất mà còn góp phần cụ thể hóa tiêu chí thu nhập và tổ chức sản xuất trong xây dựng nông thôn mới.

Song song với trồng trọt, mô hình chăn nuôi nhỏ lẻ các loại gia súc như bò, dê cũng được khuyến khích. Các hộ thành viên tận dụng phụ phẩm nông nghiệp như rơm khô, thân cây ngô để làm thức ăn, giúp giảm chi phí đầu vào, tận dụng nguồn lực sẵn có và vừa hạn chế chất thải ra môi trường, góp phần thực hiện tiêu chí môi trường và an toàn thực phẩm trong nông thôn mới nâng cao.

HTX cũng triển khai dịch vụ máy cấy và tưới tiêu trên diện tích khoảng 5 ha/năm. Tuy nhiên, do chi phí dịch vụ còn cao hơn so với khả năng chi trả của nhiều hộ dân nên chưa thể mở rộng trên toàn xã. Dù vậy, việc mạnh dạn ứng dụng cơ giới hóa đã thể hiện định hướng phát triển nông nghiệp hiện đại, một trong những mục tiêu then chốt của Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Ngoài mô hình chăn nuôi bò và dê, nhiều hộ gia đình đang đề xuất thêm mô hình chăn nuôi nhím kết hợp.

Ông Quách Phúc Vinh - Giám đốc HTX cho biết: “Khó khăn lớn nhất với HTX hiện nay là thiếu vốn và hạ tầng. HTX chưa có trụ sở làm việc riêng, phải mượn tạm hội trường thôn làm văn phòng điều hành. Chúng tôi không có kho bảo quản, không có sân phơi hay điểm sơ chế. Mỗi vụ thu hoạch xong lại chật vật tìm chỗ hong khô, có lúc phải trải bạt ra ngay đường làng”. Những tồn tại này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của HTX, mà còn là điểm nghẽn trong việc hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới nâng cao, đặc biệt là tiêu chí số 13 về tổ chức sản xuất và tiêu chí số 17 về môi trường và an toàn thực phẩm.

“Lối rẽ” mới cho hợp tác xã vùng ven

Dù còn nhiều khó khăn, HTX Phú Mãn vẫn từng bước khẳng định vai trò là “mắt xích” trong tổ chức lại sản xuất nông nghiệp tại địa phương, một nội dung then chốt trong Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Hiện HTX đang phối hợp với chính quyền xã lập kế hoạch sản xuất theo mùa vụ, tổ chức tập huấn kỹ thuật cho thành viên, đưa người dân đi học tập mô hình ở các HTX tiên tiến, từ đó góp phần nâng cao năng lực sản xuất, thực hiện hiệu quả tiêu chí về thu nhập và tổ chức sản xuất.

Một hướng đi mới đang được HTX xây dựng là chuyển đổi sang mô hình HTX đa dịch vụ. Theo đó, ngoài trồng ớt và chăn nuôi, HTX dự kiến đưa thêm mô hình trồng nghệ, chuối tiêu hồng và rau ngắn ngày trên đất xen kẽ. Đây là những nông sản phù hợp với đặc điểm sinh thái của địa phương và có tiềm năng phát triển thành sản phẩm OCOP, một trong những nội dung trọng tâm trong xây dựng nông thôn mới nâng cao.

“Vùng đồi ở Phú Mãn có điều kiện đất đai khá tốt, nếu có đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt, có liên kết đầu ra, các loại cây đặc sản hoàn toàn có thể mang lại giá trị cao hơn nhiều lần”, ông Quách Phúc Vinh - Giám đốc HTX chia sẻ. Điều này cũng phù hợp với mục tiêu phát triển vùng sản xuất hàng hóa tập trung, nâng cao giá trị nông sản và tăng cường liên kết chuỗi. Đây chính là một yêu cầu cốt lõi của nông thôn mới hiện đại.

Trong năm 2024, HTX đặt mục tiêu mở rộng diện tích trồng ớt lên 3 ha, đưa thêm ít nhất 10 hộ tham gia mô hình. Đồng thời, HTX đang lập hồ sơ đề xuất huyện hỗ trợ đầu tư điểm sơ chế nông sản và nhà kho bảo quản với tổng kinh phí khoảng 1 tỷ đồng. Những hạng mục đầu tư thiết yếu này sẽ góp phần hoàn thiện hạ tầng phục vụ sản xuất, tiêu chí quan trọng trong xây dựng nông thôn mới.

Không chỉ tập trung vào trồng trọt và tiêu thụ nông sản, nhiều HTX hiện nay đang mở rộng mô hình chăn nuôi hộ gia đình, góp phần nâng cao thu nhập và từng bước xây dựng nền nông nghiệp hiện đại, bền vững ở vùng nông thôn. Tại Phú Mãn, nhiều hộ dân đã chủ động chuyển đổi, thích ứng linh hoạt với thị trường.

Từng chăn nuôi hàng trăm con bò và dê, ông Bùi Văn Quyết - chủ một trang trại ở địa phương đã quyết định chuyển hướng sang nuôi gà chọi. “Trước đây gia đình tôi nuôi gần 500 con bò và dê, nhưng gần đây tôi nhận thấy mô hình gà chọi ít người làm, lại có giá trị kinh tế cao. Chúng tôi chuyển đổi để tìm cơ hội kinh doanh mới, phù hợp với xu thế thị trường”, ông Quyết chia sẻ.

Theo ông Quyết, HTX địa phương đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi. Không chỉ cung cấp con giống phù hợp với điều kiện khí hậu, HTX còn hướng dẫn kỹ thuật chăn nuôi hiện đại, giúp hộ dân giảm rủi ro dịch bệnh, yên tâm phát triển sản xuất. Những mô hình chăn nuôi hiệu quả không chỉ nâng cao thu nhập cho người dân mà còn là điều kiện để xã thực hiện tiêu chí thu nhập bền vững trong chương trình xây dựng nông thôn mới nâng cao.

Ông Bùi Văn Quyết - chủ trang trại mô hình chăn nuôi hàng nghìn con gà chọi.

Không riêng ông Quyết, gia đình ông Bùi Văn Trí hiện cũng đang chăn thả khoảng 300 con dê và bò. Ông cho biết mô hình chăn nuôi ngày càng hiệu quả nhờ sự hỗ trợ của HTX, đặc biệt là việc ứng dụng kỹ thuật cấy tinh nhân tạo. “Con giống khỏe mạnh hơn, tỷ lệ nuôi sống cao, giúp chúng tôi tiết kiệm nhiều chi phí và công sức”, ông Trí nói.

Sau khi hệ thống nuôi bò và dê đi vào ổn định, ông Trí đang tính toán mở rộng thêm mô hình nuôi nhím để tận dụng diện tích đất trống. “Chúng tôi muốn HTX hỗ trợ thử nghiệm mô hình mới. Nếu hiệu quả, đây có thể là hướng đi bổ sung thu nhập rất đáng kể cho hộ nông dân”, ông kỳ vọng.

Từ những mô hình nhỏ nhưng hiệu quả, chăn nuôi hộ gia đình đang dần trở thành một phần trong chiến lược phát triển nông thôn mới - nơi người nông dân được làm chủ công nghệ, chủ động thị trường và từng bước nâng cao chất lượng sống. Việc phát triển đồng đều cả trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ không chỉ tăng thu nhập mà còn là yếu tố bảo đảm an ninh lương thực và sinh kế bền vững cho người dân nông thôn.

Bên cạnh đó, một vấn đề được đặc biệt quan tâm là thiếu hụt nhân lực trẻ tham gia vào HTX. Hiện nay, Ban quản trị HTX có 5 người thì 4 người trên 55 tuổi. “Người trẻ đi làm xa, còn lại đa số lớn tuổi, ngại đổi mới. Chúng tôi đang kêu gọi con em trong xã, đặc biệt là những bạn học nông nghiệp, về tham gia quản lý, sản xuất. Đây là điều kiện để HTX chuyển mình theo hướng nông thôn mới bền vững hơn”, ông Quách Phúc Vinh - Giám đốc HTX nhấn mạnh.

Bài toán thu hút nhân lực trẻ cho HTX cũng là bài toán của xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn tiếp theo, giai đoạn của chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và phát triển nông nghiệp sinh thái. Nếu không có lớp kế cận, không có đội ngũ trẻ, năng động và sáng tạo tham gia, thì rất khó để kinh tế tập thể nói chung và HTX nói riêng thực hiện vai trò trung tâm, là động lực trong xây dựng nông thôn mới bền vững.

Hướng tới phát triển bền vững

Trên hành trình hướng tới mô hình HTX kiểu mới, Phú Mãn đặt trọng tâm vào nâng cao năng lực quản trị, củng cố hạ tầng và mở rộng liên kết tiêu thụ, những nội dung then chốt trong tiêu chí “Tổ chức sản xuất” và “Thu nhập” thuộc Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới nâng cao. HTX đang xây dựng lộ trình 5 năm từ 2025–2030 với các mục tiêu cụ thể: có trụ sở làm việc độc lập, có vùng sản xuất tập trung ít nhất 10 ha, liên kết được với ít nhất 1 doanh nghiệp tiêu thụ và xây dựng được 1 - 2 sản phẩm nông sản chủ lực đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao, qua đó góp phần hiện thực hóa mục tiêu mỗi xã một sản phẩm, nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản địa phương.

Ông Quách Phúc Vinh - Giám đốc HTX chia sẻ thêm: “Chúng tôi từng đến tham quan HTX Đa Phúc (Quốc Oai, Hà Nội), thấy họ có mô hình điện nông thôn, xử lý môi trường, thậm chí làm cả chuyển đổi số. Đó là mô hình lý tưởng mà HTX Phú Mãn rất mong muốn hướng tới”.

Hiện nay, HTX đang lập kế hoạch đề xuất tham gia Chương trình phát triển kinh tế tập thể thành phố Hà Nội giai đoạn 2025 - 2030, với mong muốn tiếp cận được nguồn vốn vay ưu đãi, các khóa đào tạo quản lý và hỗ trợ về máy móc thiết bị.

Câu chuyện của HTX Phú Mãn là điển hình cho thực trạng hàng nghìn HTX nông nghiệp tại Việt Nam hiện nay: quyết tâm có, nỗ lực có, nhưng rào cản vẫn là vốn, hạ tầng, nhân lực trẻ và khả năng mở rộng thị trường. Do đó, để kinh tế tập thể thực sự trở thành động lực trong xây dựng nông thôn mới hiện đại, bền vững, rất cần một “cú hích” chính sách đủ mạnh, cả về tài chính, cơ chế hỗ trợ kỹ thuật, chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực kế cận.

Trong bức tranh xây dựng nông thôn mới hiện đại và giàu bản sắc, những HTX như Phú Mãn tuy còn nhỏ, tiềm lực chưa mạnh và thiếu các kỹ năng nhưng lại đang góp phần “giữ lửa” cho sự kết nối cộng đồng, dẫn dắt người dân tổ chức lại sản xuất và tạo nên niềm tin mới vào mô hình kinh tế tập thể. Chính từ những HTX như thế, kỳ vọng về một nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu trở nên rõ nét và khả thi hơn bao giờ hết.

Tiến Anh