WHO khuyến nghị Việt Nam mạnh tay với thuốc lá mới

Tác hại không thể phủ nhận

Chiều 1/12, tại Hội thảo cung cấp thông tin về tăng cường thực thi Nghị quyết của Quốc hội liên quan đến quy định cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, các chuyên gia y tế và đại diện WHO đã đồng loạt lên tiếng cảnh báo về mức độ nguy hại của các sản phẩm thuốc lá mới.

Những phân tích khoa học, số liệu thực tiễn và khuyến nghị về chính sách cho thấy Việt Nam cần triển khai những biện pháp mạnh mẽ, bền bỉ và đồng bộ để thực thi hiệu quả lệnh cấm.

Ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phát biểu tại Hội thảo.

Phát biểu khai mạc tại Hội thảo, Ths.Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng, dù được quảng cáo là sản phẩm “ít hại hơn”, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng thực chất chứa nhiều hóa chất độc hại và gây nghiện mạnh, đặc biệt đối với thanh thiếu niên, nhóm có não bộ đang phát triển.

Đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã nhiều lần khẳng định mọi sản phẩm thuốc lá đều có hại; thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng không phải giải pháp thay thế an toàn. Với thiết kế hiện đại, hương vị hấp dẫn và cách quảng bá như sản phẩm công nghệ, các thiết bị này đang trở thành mối đe dọa trực tiếp tới giới trẻ.

Tình trạng sử dụng thuốc lá điện tử tại Việt Nam cũng đang tăng nhanh: tỷ lệ học sinh 13-17 tuổi sử dụng tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,2% năm 2023; riêng nhóm 13-15 tuổi tăng từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Những con số này, theo ông Lợi, là “lời cảnh báo rõ ràng” về tốc độ lan rộng của sản phẩm.

Phó Cục trưởng Cục Báo chí khẳng định, Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội là quyết sách mạnh mẽ, kịp thời và hết sức cần thiết.

Để nghị quyết đi vào cuộc sống, báo chí đóng vai trò nòng cốt như cung cấp thông tin khoa học chính xác, phản ánh các vi phạm, vạch trần quảng cáo trá hình và tuyên truyền quy định pháp luật nhằm tạo sự đồng thuận xã hội và củng cố ý thức chấp hành.

Ông Lợi cảnh báo rằng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang được “ngụy trang” dưới lớp vỏ công nghệ hiện đại, lan truyền mạnh trên mạng xã hội với nhiều thông tin sai lệch. Vì vậy, báo chí cần tiếp tục phát huy vai trò xung kích để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng môi trường sống an toàn cho thanh thiếu niên.

Về phía Tổ chức Y tế thế giới, bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam nhấn mạnh rằng, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng không phải lựa chọn “ít độc hại hơn”, mà ngược lại tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe.

Ngoài các nguy cơ lâu dài như ung thư, bệnh tim, bệnh phổi và nghiện nicotine, những sản phẩm này đặc biệt gây hại đối với trẻ em và thanh thiếu niên khi não bộ chưa phát triển hoàn thiện. Những hệ lụy như rối loạn học tập, rối loạn dạng lo âu có thể kéo dài suốt đời.

Theo bà Pratt, việc Việt Nam ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15 để cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng là “một cột mốc quan trọng về sức khỏe cộng đồng toàn cầu”. Hiệu quả bước đầu đã được ghi nhận rõ rệt khi tại Bệnh viện Bạch Mai, số ca cấp cứu liên quan đến các sản phẩm này giảm tới 70% sau khi lệnh cấm được áp dụng.

Tiếp nối các cảnh báo, TS.Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc (Bệnh viện Bạch Mai) cung cấp thêm dữ liệu từ phân tích tổng hợp 6.619 nghiên cứu trên thanh thiếu niên 13-19 tuổi tại châu Âu và Bắc Mỹ.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam chia sẻ tại Hội thảo.

Kết quả cho thấy sử dụng thuốc lá điện tử làm tăng khả năng bắt đầu hút thuốc lá thông thường, thậm chí việc hút thuốc lá điện tử ở tuổi 14 làm tăng nguy cơ hút thuốc lá truyền thống ở tuổi 17. Nghiên cứu trên hơn 52.000 học sinh lớp 6-12 cũng ghi nhận xu hướng tương tự.

Không chỉ gây nghiện, thuốc lá điện tử còn chứa rất nhiều hóa chất khó xác định, tạo ra “những loại bệnh và ngộ độc mới nổi mà y học chưa biết và không thể dự đoán”. Với những nguy cơ này, TS.Nguyên kiến nghị cần ngay lập tức cấm lưu hành toàn bộ thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các loại thuốc lá mới khác tại Việt Nam.

Nhiều kiến nghị khẩn cấp đề giảm tác hại của thuốc lá mới

Đưa ra các giải pháp hạn chế tác hại của thuốc lá mới, từ góc độ chính sách, ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam đưa ra loạt khuyến nghị nhằm siết chặt thực thi lệnh cấm.

Theo ông Lâm, cần đưa quy định cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng vào Luật Đầu tư (sửa đổi) mà không có bất kỳ ngoại lệ nào; đồng thời sớm ban hành nghị định làm rõ định nghĩa sản phẩm và mức xử phạt đối với hành vi sử dụng, chứa chấp.

Đại diện WHO cũng nhấn mạnh việc ngăn chặn nguồn cung, từ nhập lậu, buôn bán đến quảng cáo trái phép phải là ưu tiên hàng đầu. Bên cạnh đó, Việt Nam cần triển khai một chiến dịch ra quân mạnh mẽ, duy trì thường xuyên, tương tự như chiến dịch bắt buộc đội mũ bảo hiểm và cấm uống rượu bia khi lái xe.

Các đại biểu và chụp ảnh lưu niệm tại Hội thảo.

Về phía Bộ Y tế, ông Vũ Trung Hiếu, đại diện Vụ Pháp chế cho biết, Nghị quyết số 173/2024/QH15 của Quốc hội về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV đã quy định cấm toàn diện sản phẩm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Nghị quyết được thông qua ngày 30/11/2024 và có hiệu lực từ ngày 1/1/2025.

Để triển khai hiệu quả trong thực tế, theo ông Hiếu, cần thể chế hóa các quy định của Nghị quyết này trong Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá. Hiện nay, pháp luật vẫn chưa có định nghĩa chính thức về “thuốc lá điện tử” hay “thuốc lá nung nóng”, dẫn đến khó khăn trong việc xác định và xử lý hành vi vi phạm của cơ quan chức năng.

Bên cạnh những bất cập về khung pháp lý, ông Hiếu cho biết pháp luật hiện hành đã có các chế tài xử phạt hành chính và hình sự đối với hành vi vi phạm liên quan đến sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu và vận chuyển thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Tuy vậy, cần tiếp tục hoàn thiện quy định nhằm ngăn chặn từ gốc các hoạt động cung cấp và buôn bán trái phép. Từ thực tế đó, đại diện Vụ Pháp chế nêu rõ nhóm giải pháp “chặn nguồn cung, nhập lậu, buôn bán thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng” phải được ưu tiên.

Về mặt lập pháp, ông đề xuất đưa quy định cấm đầu tư, kinh doanh thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng vào Điều 6 của dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) dự án luật mà Quốc hội đang cho ý kiến. Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để bịt các “kẽ hở” liên quan đến hoạt động đầu tư, kinh doanh các sản phẩm này.

Đối với Luật Quản lý thị trường, ông Hiếu kiến nghị bổ sung thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng vào danh mục cấm, bao gồm cả cấm xuất khẩu và nhập khẩu.

Đồng thời, cần rà soát và sửa đổi Nghị định số 144/2024/NĐ-CP ngày 01/11/2024 của Chính phủ (sửa đổi, bổ sung Nghị định số 26/2023/NĐ-CP về biểu thuế xuất nhập khẩu và danh mục hàng hóa) theo hướng bãi bỏ mã HS dành cho thiết bị điện tử dùng cho thuốc lá điện tử và các thiết bị điện hóa hơi cá nhân tương tự. Việc này sẽ giúp bịt chặt đường nhập khẩu chính ngạch của các thiết bị phục vụ thuốc lá điện tử.

Về việc thực thi chính sách cấm sản phẩm quốc lá mới, Giám đốc Điều hành của Liên minh Phòng chống tác hại thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) TS. Ulysses Dorotheo khuyến nghị cần giám sát, phơi bày và phản bác sự can thiệp của ngành thuốc lá cần làm rõ các thông tin sai lệch, công khai các đơn vị/tổ chức được hậu thuẫn với ngành cũng như mối quan hệ giữa ngành công nghiệp thuốc lá và chính phủ.

Đồng thời, tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cho công chúng: Phát động chiến dịch nâng cao nhận thức toàn quốc với các thông điệp rõ ràng, dựa trên bằng chứng, nhằm phản bác các luận điệu/ thông tin sai lệch ủng hộ ngành.

Xây dựng liên minh phòng chống tác hại thuốc lá vững mạnh, huy động các nhóm y tế, xã hội dân sự và thanh thiếu niên tham gia giám sát thị trường và vận động chính sách.

Cùng với đó, thực thi Điều 5.3 của WHO FCTC, tăng cường củng cố phối hợp liên ngành, thiết lập hệ thống báo cáo vi phạm và áp dụng các hình phạt đủ sức răn đe.

D.Ngân