WHO: Nhiều quốc gia thuế thuốc lá cao... giúp giảm buôn lậu, tăng thu ngân sách

Trong dự thảo Luật thuế Tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), thuế cho thuốc lá điếu được đề xuất giữ nguyên mức thuế suất 75%, bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm trong giai đoạn từ 2026-2030 với hai phương án.

Phương án 1, sẽ bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 2.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần lên 10.000 đồng/bao vào năm 2030.

Phương án 2, sẽ bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần lên 10.000 đồng/bao vào năm 2030.

Về việc này, một số ý kiến lo ngại mức tăng thuế tác động tiêu cực tới việc làm và buôn lậu thuốc lá. Nhưng nghiên cứu của WHO chứng minh rằng, lo lắng đó là thiếu cơ sở.

Tăng thuế thuốc lá để ngăn ngừa bệnh tật do thuốc lá gây ra.

Đại diện WHO: Giá thuốc lá thấp, buôn lậu vẫn rất cao

Bà Angela Pratt - Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam lưu ý: “Chúng ta có thể chắc chắn rằng ngành công nghiệp thuốc lá sẽ đấu tranh để chống lại việc giảm tiêu thụ thuốc lá. Trong đó, có tuyên bố rằng việc tăng thuế sẽ tăng giá sản phẩm, dẫn tới thuốc lá buôn lậu vào Việt Nam cũng tăng. Điều này không đúng!”

Qua đánh giá tại 94 quốc gia và vùng lãnh thổ, WHO chỉ ra rằng không có mối liên quan giữa tình trạng buôn lậu thuốc lá và giá thuốc lá. Tại các nước có mức giá thấp, buôn lậu thậm chí xảy ra nhiều hơn so với những nước có mức giá và thuế cao.

Hút thuốc là là nguyên nhân khiến nhiều người mắc bệnh phổi.

Ở Ethiopia, Pakistan, Brazil, giá thuốc lá từ 0,55- 1,3 USD, thị phần buôn bán thuốc lá lậu ở mức từ 33%-46%. Ngược lại, Hàn Quốc, Cộng hòa Séc, Sri Lanka có giá thuốc lá từ 4 USD-7 USD/bao, thị phần thuốc lá lậu chỉ từ 0,8-2,9%.

Kinh nghiệm quốc tế cũng như thực tiễn tại Việt Nam cho thấy việc tăng thuế không phải là nguyên nhân làm tăng buôn lậu thuốc lá.

Tại Việt Nam, thuốc lá ngoại được buôn lậu để tránh thuế nhập khẩu. Việt Nam đang áp thuế nhập khẩu cao để giảm nhập khẩu thuốc lá (thuế suất hiện hành là 135% trên giá nhập khẩu). Sau đó thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) được áp lên giá đã có thuế nhập khẩu. Một bao thuốc có giá nhập khẩu 10.000 đồng, sau khi áp các loại thuế, giá bán ra sẽ hơn 50.000 đồng.

Vì vậy, dù thuế TTĐB tăng hay giảm, buôn lậu vẫn cứ xảy ra để trốn thuế nhập khẩu. Thuốc lá ngoại được buôn lậu do thị hiếu của người hút thuốc chứ không phụ thuộc vào thuế.

Theo Hiệp hội Thuốc lá, 80-90% lượng thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam là nhãn hiệu Jet và Hero vì có hàm lượng tar và nicotine cao, phù hợp với những người nghiện nặng. “Gu” hút thuốc thể hiện qua yếu tố vùng miền.

Kết quả điều tra của Bộ Y tế cho thấy gần 92% các nhãn thuốc Jet và Hero được tiêu thụ tại phía Nam, còn ESSE ở phía Bắc. Người tiêu dùng mua thuốc lá lậu không phải do giá rẻ hơn vì giá thuốc lá lậu cao hơn 30%-60% thuốc lá hợp pháp.

Tăng thuế thuốc lá mang lạilợi ích cho người nghèo

Theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (DEPOCEN), tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá lậu ở Việt Nam giảm từ khoảng 20% ở giai đoạn 2010-2012 xuống dưới 14% năm 2017. Năm 2016, Việt Nam tăng thuế thuốc lá, chứng tỏ trong giai đoạn tăng thuế, tiêu thụ thuốc lậu vẫn giảm.

Điều quan trọng nữa, các nghiên cứu của Đại học Illinois (Hoa Kỳ) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế chỉ ra, thuế thuốc lá là giải pháp làm giảm tiêu dùng và tăng thu ngân sách. Ở Việt Nam, thống kê của Bộ Tài chính cho thấy số thu từ thuế thuốc lá (TTĐB và giá trị gia tăng) tăng đều qua các năm.

Năm 2022, kết quả đánh giá tác động tăng giá thuốc lá từ tăng thuế đối với phúc lợi đa chiều của hộ gia đình của Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam cho thấy, việc tăng giá thuốc lá làm tăng phúc lợi bình quân đầu người ở nhóm 20% hộ nghèo nhất.

Đánh giá của World Bank về tác động thuế ở một số nước như Bangladesh, Bosnia và Herzegovina, Chile, Indonesia, Cộng hòa Moldova, Nam Phi, Liên Bang Nga, Ukraine và Việt Nam, chính sách thuế thuốc lá hiệu quả sẽ tạo ra lợi ích cho người nghèo và cải thiện phúc lợi.

Bà Angela Pratt nhấn mạnh: Bằng chứng cho thấy giá cả không phải là yếu tố dẫn tới hoạt động buôn lậu. Nhiều người hút thuốc lá lậu sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho các nhãn hàng không có ở trong nước. Yếu tố quan trọng nhất để giải quyết tình trạng buôn lậu là năng lực thực thi và nỗ lực của các cơ quan chức năng.

Theo đó, cần kết hợp tăng thuế với tăng cường các biện pháp kiểm soát buôn lậu, sẽ hạn chế được nguồn cung và làm tăng chi phí đối với hệ thống buôn lậu, khiến họ buộc phải tăng giá. Như vậy, khả năng người tiêu dùng chuyển dịch sang các sản phẩm lậu càng trở nên thấp hơn.

Nghiên cứu của Trung tâm Kinh tế và Phát triển cộng đồng (Trường Đại học Thương Mại) thống nhất với các ý kiến trên và cho rằng các lo ngại về việc tăng thuế thuốc lá là thiếu cơ sở. Do đó, các phương án đề xuất của Bộ Tài chính là phù hợp, đặc biệt với việc bổ sung thuế tuyệt đối cho thuốc lá.

Thanh Hằng