WHO và những quan ngại về thuốc lá thế hệ mới

Các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới rất đa dạng trên thị trường. (Nguồn: ABC News)

WHO liên tục gia tăng khuyến cáo, khuyến nghị

Thuốc lá là nguyên nhân cướp đi sinh mạng của 8 triệu người mỗi năm, trong đó có 1 triệu người hút thuốc lá thụ động. Trong khi cuộc chiến chống thuốc lá truyền thống vẫn tiếp diễn, thì sự “lên ngôi” của những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới lại đem đến những thách thức mới.

Trọng tâm của Báo cáo năm 2021 của WHO đề cập đến các thực trạng về thuốc lá điện tử và những mối nguy hiểm của loại sản phẩm này đối với sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ. Một số biểu hiện có thể kể tới như: Các nhà sản xuất thuốc lá điện tử thường nhắm đến giới trẻ và hấp dẫn nhóm đối tượng khách hàng này bằng hàng nghìn hương vị sản phẩm, khoảng 16.000 hương vị, cùng với các chiêu bài quảng cáo thiếu trung thực để lôi kéo giới trẻ nghiện nicotine. Số lượng người dưới 20 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử ngày càng gia tăng qua các năm bất chấp những cảnh báo về tác động tiêu cực của nicotine đối với sự phát triển não bộ. Bên cạnh đó, trẻ em sử dụng các thiết bị thuốc lá điện tử có xu hướng hút thuốc lá điếu trong tương lai.

Tổ chức WHO nhấn mạnh việc kiểm soát thuốc lá điện tử không thể tách rời khỏi cuộc chiến chống hút thuốc lá, đồng thời khuyến cáo chính phủ các nước làm mọi thứ trong khả năng có thể để ngăn ngừa tác hại của thuốc lá điện tử đối với cả những người hút thuốc trực tiếp và gián tiếp. Tổng Giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus khẳng định “nicotine là chất gây nghiện. Ở những nơi không cấm, các chính phủ nên áp dụng chính sách phù hợp để bảo vệ người dân khỏi tác hại của các sản phẩm phân phối nicotine điện tử (thuốc lá điện tử - PV) và không để trẻ em, thanh, thiếu niên và nhóm người dễ bị tổn thương, tiếp cận các sản phẩm này”.

Theo thống kê của WHO, đến năm 2021, 32 quốc gia đã cấm bán các loại thuốc lá điện tử. 79 quốc gia khác đã áp dụng ít nhất một biện pháp, như cấm sử dụng thuốc lá điện tử ở nơi công cộng; cấm quảng cáo, khuyến mại, tài trợ cho việc lưu hành thuốc lá điện tử; hoặc yêu cầu hiển thị các cảnh báo về sức khỏe trên bao bì;… Như vậy, vẫn còn khoảng 84 quốc gia không quy định hoặc hạn chế thuốc lá điện tử ở bất kỳ hình thức nào.

Michael R. Bloomberg, Đại sứ toàn cầu của WHO về các bệnh không truyền nhiễm và thương tích, đồng thời là người sáng lập Bloomberg Philanthropies, nhận định: “Hơn 1 tỷ người trên thế giới vẫn hút thuốc. Trong khi doanh số bán thuốc lá giảm, các công ty thuốc lá đã tích cực tiếp thị các sản phẩm mới, điển hình là thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá đun nóng và vận động chính phủ nới lỏng các quy định. Mục tiêu của họ rất đơn giản, thu hút một thế hệ khác bằng nicotine. Chúng ta không thể để điều đó xảy ra”.

Mặt khác, ông Rüdiger Krech, Giám đốc Ban Nâng cao Sức khỏe của WHO, nhấn mạnh, bối cảnh hiện tại cho thấy nhiều thách thức hơn đối với các chính phủ bởi những sản phẩm thuốc lá điện tử rất đa dạng và đang phát triển nhanh chóng. “Một số sản phẩm có thể được điều chỉnh về nồng độ nicotine và mức độ rủi ro để né tránh các quy định kiệm soát. Một số khác được bày bán công khai trên thị trường với tuyên bố “không chứa nicotine” nhưng khi kiểm tra những sản phẩm này, cơ quan chức năng thường phát hiện có chứa các thành phần gây nghiện. Việc phân biệt giữa những sản phẩm thuốc lá điện tử có chứa nicotine với sản phẩm không chứa nicotie hoặc các chất gây nghiện khác hầu như là không thể. Tuy nhiên, đây chỉ là cách ngành công nghiệp thuốc lá điện tử cố gắng né tránh và lách các biện pháp kiểm soát thuốc lá”, ông Krech khẳng định.

Theo đó, WHO khuyến nghị các chính phủ thúc đẩy các chiến lược kiểm soát phù hợp, đơn cử như: Theo dõi việc sử dụng thuốc lá và việc thực thi các chính sách phòng, chống; Bảo vệ cộng đồng khỏi khói thuốc lá; Cung cấp sự hỗ trợ cho người sử dụng thuốc lá bỏ thuốc; Cảnh báo về sự nguy hiểm của thuốc lá; Đẩy mạnh thực thi lệnh cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá; Tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá.

Thực trạng báo động dù các quốc gia siết chặt quy định

Cũng theo báo cáo của WHO, năm quốc gia Bolivia, Ethiopia, Jordan, Paraguay, Saint Lucia đã thông qua lệnh cấm khói thuốc toàn diện ở tất cả các địa điểm công cộng. Năm quốc gia khác là Áo, quốc gia quần đảo Cook Island, Jordan, Philippines và Tonga đã xây dựng và hoàn thiện hệ thống các dịch vụ cai nghiện thuốc lá ở mức độ tốt nhất thế giới. Tám quốc gia là Ethiopia, Gambia, Mauritania, Montenegro, Niger, Nigeria, Qatar, Hoa Kỳ đã áp dụng các biện pháp cảnh báo trên diện rộng, bao gồm cả việc cảnh báo trên bao chỉ sản phẩm thuốc lá.

Bao bì thuốc lá điện tử có xu hướng hấp dẫn người tiêu dùng trẻ em.

Năm quốc gia Côte d’Ivoire, Ethiopia, Iraq, Jordan, Venezuela đã ban hành các lệnh cấm toàn diện đối với việc quảng cáo, khuyến mại và tài trợ thuốc lá, áp dụng với cả tại điểm bán. Sáu quốc gia là Đan Mạch, Georgia, Ma-rốc, Hà Lan, Bồ Đào Nha, Sri Lanka nằm trong nhóm quyết liệt nhất thế giới trong việc áp thuế đối với thuốc lá, cụ thể thuế thuốc lá chiếm ít nhất 75% giá bán lẻ sản phẩm, nhằm giảm nhu cầu tiêu thụ.

Bên cạnh các khuyến cáo, khuyến nghị của WHO, giới truyền thông nhiều quốc gia cũng liên tục đưa tin về mối nguy cơ của “đại dịch” thuốc lá điện tử (vaping) đối với thế hệ trẻ. Cách đây 2 tháng, tờ Guardian (Anh) đã đưa những cảnh báo của các chuyên gia y tế, đặc biệt là các bác sĩ hô hấp, của quốc gia này về việc sử dụng thuốc lá điện tử có thể gây nghiện mãn tính và tổn thương phổi.

TS. Mike McKean, Phó Chủ tịch chính sách của Đại học Nhi khoa và Sức khỏe Trẻ em Hoàng gia, cho biết, mặc dù sử dụng thuốc lá điện tử trước 18 tuổi bị cấm tại Anh nhưng các số liệu thực tế cho thấy một thực trạng báo động. Ông ước tính rằng tỷ lệ trẻ em từ 11-15 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử có thể lên tới 15%, so với tỉ lệ 9% theo số liệu của NHS năm 2021 và 3% vào năm 2018. Thậm chí việc hút thuốc này còn được thực hiện công khai trong các khoảng thời gian ngoài giờ học tại các trường học. Với tốc độ này, nếu chính phủ và xã hội không hành động quyết liệt hơn, trong vòng năm năm tới, hầu như tất cả trẻ em, thanh, thiếu niên Anh đều sẽ sử dụng thuốc lá điện tử.

Quan ngại về tình trạng nêu trên, Cố vấn Y tế trưởng của Anh, Chris Whitty, đã khẳng định việc tiếp thị thuốc lá điện tử là “hoàn toàn không thể chấp nhận được”. Ủy viên phụ trách trẻ em, Rachel de Souza, cho biết ngăn chặn trẻ em hút thuốc lá điện tử là một trong những ưu tiên hàng đầu của bà trong nhưng năm tới, đặc biệt khi chúng ta chưa hiểu biết đầy đủ về tất cả tác động lâu dài của thuốc lá điện tử đối với sức khỏe trẻ em. Ông John Dunne, Tổng Giám đốc của Hiệp hội Công nghiệp Thuốc lá điện tử Vương quốc Anh (UKVIA) cũng đồng tình: “Không ai dưới 18 tuổi được sử dụng thiết bị thuốc lá điện tử, đó là quy định. Chúng tôi hoan nghênh bất kỳ nghiên cứu đáng tin cậy nào có thể làm nổi bật những rủi ro sức khỏe lâu dài của vaping đối với trẻ vị thành niên”.

Còn tại Úc, theo đài ABC News, những nghiên cứu mới nhất cho thấy, ngày càng nhiều trẻ em ở nước này sử dụng thuốc lá điện tử như một phương pháp để giảm thiểu áp lực, căng thẳng học đường. Hầu hết học sinh đều cho rằng vaping “tương đối vô hại”. Trong khi đó, về phía chuyên gia, nhà tâm lý học lâm sàng Donna Stambulich ở Perth cho biết, số lượng cha mẹ tiếp cận các dịch vụ sức khỏe tâm thần để điều trị các căn bệnh của con trẻ liên quan đến việc sử dụng vaping trong độ tuổi từ 12 - 24 ngày càng gia tăng đáng kể qua các năm gần đây.

Tại Úc, các sản phẩm thuốc lá điện tử có nicotine chỉ được cho phép mua bán khi có yêu cầu kê đơn từ bác sĩ và chỉ dành cho người trưởng thành đang cố gắng bỏ thuốc. Bất kì hành vi mua bán, sử dụng các sản phẩm vaping có nicotine khi không có đơn bác sĩ đều bất hợp pháp. Tuy nhiên, cũng như Vương quốc Anh, kể cả với những quy định cấm khắt khe như vậy cũng không thể ngăn cản tình trạng số lượng người dưới 18 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử ngày càng nhiều tại Úc. Đáng lo ngại, chính phủ liên bang đã cảnh báo về sự phát triển mạnh mẽ của những thị trường “chợ đen” về buôn bán các sản phẩm thuốc lá điện tử bất hợp pháp cho trẻ em ngày càng phổ biến và công khai, thách thức pháp luật.

Đỗ Trang