'Xả van giảm áp' cho thị trường xi măng

PV: Thưa PGS.TS, là một chuyên gia trong ngành Xi măng, ông nhận định thế nào về tình trạng thị trường xi măng dư cung cao như hiện nay?

PGS.TS Lương Đức Long: Tình trạng thị trường xi măng dư cung cao có một số nguyên nhân. Thứ nhất, công suất các dây chuyền xi măng tăng mạnh. Theo Bộ Xây dựng, hiện cả nước đã đầu tư 92 dây chuyền, với tổng công suất trên 122 triệu tấn/năm. Như vậy, vào đầu năm 2025, ngành Xi măng Việt Nam đã đạt vượt so với mục tiêu đặt ra trong Quy hoạch phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam giai đoạn 2011 – 2020, định hướng đến năm 2030 là đạt 113 – 115 triệu tấn vào năm 2030.

PGS.TS Lương Đức Long, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Xi măng Việt Nam.

Thứ hai, trong khi nguồn cung xi măng lớn nhưng lượng tiêu thụ chưa đạt như kỳ vọng. Năm 2024, tổng sản lượng xi măng và clinker tiêu thụ chỉ khoảng 95 triệu tấn, trong đó tiêu thụ trong nước khoảng 65,3 triệu tấn, xuất khẩu khoảng 29,7 triệu tấn. Sản lượng xi măng toàn ngành chỉ đạt trung bình đạt khoảng 78% tổng công suất thiết kế.

Những năm qua, Việt Nam đẩy mạnh đầu tư công, nhất là các dự án hạ tầng giao thông nhưng đầu tư trong lĩnh vực bất động sản nhà ở, công trình công cộng lại chưa cao. Tại Việt Nam, chưa có thống kê, nhưng ở các nước tiên tiến, ví dụ như Nhật Bản, số liệu thống kê cho thấy, xi măng sử dụng trong các công trình nhà ở chiếm đến 55%.

Hơn nữa, mức tiêu thụ xi măng theo đầu người của Việt Nam thấp hơn quy luật của các nước. Tại các nước mới phát triển, từ nước nghèo chậm phát triển thành nước công nghiệp, khi thu nhập GDP bình quân đầu người hàng năm đạt trên 4.000 USD, nhu cầu xi măng hàng năm đạt trên 1.000 kg/người. Nhưng mức tiêu thụ nội địa của Việt Nam hiện đang chưa đến 650 kg/người/năm.

Thứ ba, xuất khẩu xi măng gặp nhiều khó khăn. Một phần do các quốc gia nhập khẩu gia tăng rào cản thương mại, một phần do Việt Nam áp thuế xuất khẩu 10% đối với clinker…

PV: Thưa PGS.TS, việc thừa cung xi măng được cơ quan chức năng cảnh báo như thế nào?

PGS.TS Lương Đức Long: Trước năm 2010, Việt Nam thiếu xi măng, do vậy Nhà nước khuyến khích đầu tư phát triển các nhà máy nhằm đáp ứng đủ xi măng xây dựng cơ sở hạ tầng cho đất nước, từng bước đưa ngành Xi măng Việt Nam thành ngành công nghiệp mũi nhọn, góp phần tăng trưởng kinh tế, thực hiện thắng lợi công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Xuất khẩu được coi là “van điều tiết” để giảm áp lực cho ngành Xi măng trong nước khi nguồn cung dư thừa.

Trong các năm 1997 – 2017, ngành Xi măng được đầu tư theo bốn Quy hoạch phát triển công nghiệp xi măng: Quy hoạch lần thứ nhất, năm 1997, tại Quyết định số 970/1997/QĐ-TTg; Quy hoạch lần thứ hai, năm 2002, tại Quyết định số 164/2002/QĐ-TTg; Quy hoạch lần thứ ba, năm 2005, tại Quyết định số 108/2005/QĐ-TTg; Quy hoạch lần thứ tư, cũng là quy hoạch lần cuối cùng, vào năm 2011, tại Quyết định số 1488/QĐ-TTg.

Ngoài ra, trong giai đoạn 2015 – 2017, Bộ Xây dựng đã nghiên cứu dự thảo Quy hoạch phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam đến năm 2025 và định hướng đến năm 2035.

Việc thực hiện đầu tư phát triển xi măng theo quy hoạch không chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước về cả số lượng, chủng loại, chất lượng, dành một phần để xuất khẩu, mà còn đồng thời định hướng phát triển nền công nghiệp xi măng hiện đại, tiên tiến, tiết kiệm nguyên - nhiên liệu, năng lượng, bảo đảm các chỉ tiêu bảo vệ môi trường…

Là thành viên tham gia nghiên cứu lập các quy hoạch, tôi có thể khẳng định, cho đến năm 2015 - 2016, các dự báo, định hướng trong các quy hoạch chính xác đến 90 – 95%.

Đáng nói hơn nữa, các quy hoạch đều đưa ra danh mục và tiến độ dự kiến xây dựng các cơ sở xi măng trong phụ lục kèm theo, trong đó ghi rõ từng dự án với công suất thiết kế, thời gian xây dựng, tổng mức đầu tư và kế hoạch khai thác sản lượng hàng năm.

Năm 2008, Bộ Xây dựng bắt đầu dự báo, từ năm 2010, cung xi măng có thể vượt cầu và Việt Nam sẽ xuất khẩu xi măng.

Năm 2009, Bộ Xây dựng đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ về tình hình đầu tư xi măng, trong đó dự kiến xảy ra tình trạng cung vượt cầu và kiến nghị Thủ tướng Chính phủ không chấp thuận bổ sung thêm các dự án xi măng vào quy hoạch.

Trên cơ sở đó, Thủ tướng Chính phủ đã có Công văn số 2192/VPCP-KTN, ngày 8/4/2009 và Thông báo số 171/TB-VPCP, ngày 5/6/2009 về việc tăng cường sử dụng xi măng làm đường giao thông.

Hiệp hội Xi măng Việt Nam kiến nghị giảm thuế xuất khẩu clinker về 0% như đối với xi măng.

Năm 2010, Viện Vật liệu xây dựng (thuộc Bộ Xây dựng) dự báo nhu cầu xi măng nội địa năm 2020 là khoảng 90 – 95 triệu tấn và năm 2025 khoảng 100 – 110 triệu tấn xi măng/năm.

Đặc biệt, tại dự thảo Quy hoạch phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam đến năm 2025 và định hướng đến năm 2035, Bộ Xây dựng đề nghị Thủ tướng Chính phủ giãn, hoãn 12 dự án với tổng công suất thiết kế 15,46 triệu tấn xi măng/năm.

Tuy nhiên, kể từ khi Luật Quy hoạch năm 2017 có hiệu lực (ngày 1/1/2019), quy hoạch xi măng không còn nằm trong danh mục quy hoạch kỹ thuật chuyên ngành. Dự thảo Quy hoạch phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam đến năm 2025 và định hướng đến năm 2035 không được phê duyệt. Từ đây, việc đầu tư các dây chuyền xi măng theo cơ chế thị trường và được thực hiện theo pháp luật về đầu tư, thuộc thẩm quyền của UBND các tỉnh.

Theo thống kê của Bộ Xây dựng, từ năm 2019 đến nay, các địa phương đã chấp thuận chủ trương đầu tư 13 dây chuyền công nghệ hiện đại với tổng công suất thiết kế 35,3 triệu tấn/năm. Các nhà máy này lần lượt đi vào hoạt động, đã, đang và sẽ khiến nguồn cung xi măng tăng cao.

PV: Vậy lời giải cho “bài toán” thị trường xi măng dư cung cao là gì, thưa ông?

PGS.TS Lương Đức Long: Ngành Xi măng đang chịu áp lực cao. Trong khi mức tiêu thụ trong nước thấp thì xuất khẩu là giải pháp “giảm áp” cần thiết. Tuy nhiên, như đã đề cập ở trên, xuất khẩu xi măng vừa bị trong nước áp thuế cao, vừa vấp phải rào cản thương mại từ các nước.

Do vậy, để giảm áp lực cho ngành Xi măng, Hiệp hội Xi măng Việt Nam kiến nghị Nhà nước giảm thuế xuất khẩu clinker từ 10% về 0%, giống như đối với xi măng. Khi mức tiêu thụ trong nước tăng lên, các doanh nghiệp xi măng sẽ mặc nhiên ngừng xuất khẩu bởi xuất khẩu không đem lại hiệu quả kinh tế, thậm chí là lỗ. Bên cạnh đó, nên ngừng các dây chuyền sản xuất có công nghệ lạc hậu, chi phí sản xuất lớn, gây ô nhiễm môi trường.

Thời gian tới, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ trong triển khai các dự án hạ tầng giao thông lớn của quốc gia, các dự án đô thị, bất động sản… thị trường xây dựng nói chung, thị trường xi măng nói riêng được dự báo là có mức tăng trưởng tốt hơn.

Nhưng theo tôi, để phát huy hết công suất thiết kế các dự án xi măng đang hoạt động và các dự án xi măng đang đầu tư xây dựng, không nên đầu tư thêm nhà máy, dây chuyền mới tại khu vực, vùng miền đã có mật độ dây chuyền sản xuất xi măng lớn hoặc nằm xa vùng nguyên liệu.

Với nhiều giải pháp nói trên, hy vọng ngành Xi măng sẽ phát triển bền vững, hiệu quả hơn trong tương lai.

PV: Trân trọng cảm ơn PGS.TS!

Tâm Vũ – Vũ Huyền (thực hiện)