Xăng dầu tăng giá và bài học xử lý, 'hạ nhiệt' ở Indonesia

Chính phủ nước này đã lập luận cho việc tăng giá là một phương pháp để giảm bớt căng thẳng cho ngân sách, nguyên nhân là do các khoản trợ cấp tăng mạnh khiến giá xăng dầu thấp hơn trong bối cảnh xăng dầu tăng giá. Do sự phụ thuộc lớn vào nhiên liệu được trợ giá trong một xã hội có thu nhập thấp nói chung ở Indonesia, người ta lo ngại về tác động đáng kể của việc tăng giá nhiên liệu đối với thu nhập của các hộ gia đình. Ngoài việc giá xăng tăng 30%, chính phủ cũng đã công bố phân phối xăng rẻ hơn, cấp thấp hơn cho một số người tiêu dùng, bao gồm cả tài xế đi xe và người tiêu dùng trung lưu.

Tuy nhiên, điều này bây giờ dường như đã bị trì hoãn. Giá xăng Pertalite được trợ cấp đã tăng từ 7.650 Rupiah (0,50 USD) một lít lên 10.000 Rupiah (0,67 USD), trong khi giá xăng diesel Solar được trợ cấp tăng từ 5.150 Rupiah (0,34 USD) một lít lên 6.800 Rupiah (0,45 USD). Bên cạnh việc điều chỉnh giá xăng Pertalite và Solar, Pertamina - công ty dầu khí quốc gia - cũng thông báo tăng giá xăng Pertamax, loại xăng cao nhất, từ 12.000 rupiah (0,80 USD) một lít lên 14.500 rupiah (0,97 USD).

Cơ sở lập luận của Chính phủ Indonesia để dỡ bỏ trợ cấp nhiên liệu được coi là khá hợp lý. Giá xăng dầu ở Indonesia đã không tăng kể từ năm 2014 trong khi giá quốc tế tăng đáng kể vào năm 2022. Kết quả là các khoản trợ cấp của chính phủ được trả để giữ giá thấp hơn đã giảm gấp ba lần so với dự đoán trong ngân sách của Indonesia. Con số hiện ở mức 47,4 tỷ USD. Nhưng việc tăng giá đang diễn ra vào thời điểm lạm phát ở Indonesia, ở mức 4,94%, cao nhất kể từ năm 2015. Bộ trưởng Bộ Tài chính Sri Mulyani vẫn tự tin rằng lạm phát có thể được kiềm chế - ở một mức độ nào đó.

Việc tăng giá xăng là cực kỳ nhạy cảm về mặt chính trị ở Indonesia vì đó được coi là nguyên nhân dẫn đến lạm phát trong một xã hội có thu nhập thấp nói chung. Các cuộc biểu tình đã tiếp tục gần như hàng ngày trên khắp Indonesia. Phần lớn trong số họ là sinh viên, mặc dù lần này cũng có những cuộc biểu tình của các tài xế làm việc thông qua các công ty dịch vụ ứng dụng nền tảng như GoCar và Grab.

Những người lái xe này, trong khi có lẽ có nhiều giờ làm việc hơn trước khi sử dụng ứng dụng, phải chia sẻ thu nhập của họ với các công ty và cũng phải tự trả tiền xăng và sửa chữa. Giá nhiên liệu tăng là vấn đề phức tạp, vì Indonesia có hệ thống giao thông công cộng tối thiểu với sự gia tăng các xe ôm và tài xế gọi xe, đặc biệt là ở các thị trấn và thành phố bên ngoài Jakarta. Sự gián đoạn của các dịch vụ này thông qua các cuộc biểu tình và tăng giá vận tải sẽ ảnh hưởng đến tầng lớp trung lưu, và cụ thể là người tiêu dùng trung lưu thấp hơn.

Ngoài các cuộc biểu tình của sinh viên đang diễn ra, được tổ chức bởi cả các nhóm sinh viên bảo thủ và tiến bộ, có cả những ý kiến của các đảng phái chính trị bên ngoài liên minh chính phủ chính thức đã phản đối. Vào ngày 6/9, Đảng Công lý và Phúc lợi (PKS) đã tổ chức một cuộc đi bộ ra khỏi quốc hội để phản đối việc tăng giá. Các nhóm sinh viên kết nối với PKS ở một số thành phố cũng đã tổ chức các cuộc biểu tình kể từ đó. Đảng Demokrat lớn hơn, hiện do Agus Harimurti Yudhoyono (con trai của cựu tổng thống Susilo Bambang Yudhoyono) đứng đầu, cũng đã kêu gọi các cán bộ tham gia biểu tình. Hiện vẫn chưa có dấu hiệu nào cho thấy bất kỳ sự rạn nứt nào trong việc ủng hộ chính sách từ bên trong liên minh chính phủ.

Ngày 9/9, Đảng Lao động mới, vẫn đang gặp khó khăn trong việc xác minh bầu cử, đã đe dọa sẽ huy động hàng triệu công nhân chống lại việc tăng giá. Mặc dù Đảng Lao động vẫn chưa đưa ra bất kỳ lời đe dọa nào trước đây về các cuộc vận động lớn, nhưng phản đối của đảng này càng làm tăng thêm bầu không khí bất ổn đang lan rộng. Dù quy mô cuối cùng của họ như thế nào, có khả năng là các công đoàn liên kết với đảng này sẽ tổ chức một số cuộc biểu tình.

Các công đoàn trong một liên minh khác, được gọi là Gebrak, cũng đã biểu tình vào ngày 13/9 và đang lên kế hoạch biểu tình nhiều hơn. Công đoàn hàng đầu trong liên minh các nhóm lao động, sinh viên và xã hội dân sự này là Đại hội Liên minh Công đoàn Indonesia (KASBI), không trực thuộc Đảng Lao động. Liên minh Gebrak, bao gồm các công đoàn nhỏ hơn khác cũng như các nhóm sinh viên là một tác nhân quan trọng trong các cuộc biểu tình chống lại các chính sách của chính phủ như Luật Tạo việc làm (Omnibus), đặc biệt là ở Jakarta. Vào ngày 13/9, họ kêu gọi hủy bỏ việc tăng giá nhiên liệu, bãi bỏ Luật Omnibus và bác bỏ các sửa đổi được đề xuất cho Bộ luật Hình sự mới.

Đã có những cuộc phản đối công khai về việc tăng giá nhiên liệu sau mỗi lần được đưa ra, kể cả trong thời kỳ chính phủ Yudhohyono. Tuy nhiên, lần này, phe đối lập chống lại chính phủ về vấn đề này có nhiều ảnh hưởng chính trị hơn. Số lượng các cuộc biểu tình tiếp tục lên đến 10 cuộc ở Jakarta trong một ngày. Lần này, các thành phần trong xu hướng chính thống, chẳng hạn như Đảng Demokrat, PKS và Đảng Lao động, cũng đang nêu rõ những quan điểm chống đối, dù có thể là cơ hội.

Ngoài ra còn có khả năng gây gián đoạn nghiêm trọng giao thông công cộng thông qua các cuộc biểu tình của các tài xế gọi xe, hiện có khoảng ba triệu người. Chính phủ Indonesia hy vọng sẽ giảm bớt tình trạng bất ổn, đã hứa hẹn trả 600.000 rupiah (tương đương 40 USD) tiền mặt cho những công dân có thu nhập thấp. Đáng chú ý hơn, chính phủ đã phản hồi gần như ngay lập tức khi vào ngày 13/4, họ thông báo rằng việc phân loại xăng Pertalite sẽ bị trì hoãn trong khi chính phủ “nghiên cứu”. Bộ trưởng Bộ Lao động cũng đã kêu gọi tăng lương.

Việc vượt qua cơn bão hiện tại là nhiệm vụ rất lớn đối với chính phủ Indonesia, đặc biệt nếu các cuộc biểu tình tiếp tục. Với lạm phát gia tăng, nhiều bất ổn chính trị sẽ xảy ra, từ đó sẽ gây mất ổn định trong công tác chuẩn bị cho cuộc bầu cử ở Indonesia năm 2024. Tuy nhiên, tình hình bất ổn hiện tại vẫn còn phân tán và không có sự lãnh đạo chính trị. Nhưng nếu không được kiểm soát, Chính phủ Indonesia sẽ dốc toàn lực để hạ nhiệt.

Duy Hưng