XÂY DỰNG LUẬT ĐẤT ĐAI (SỬA ĐỔI): KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG CHỒNG CHÉO, MÂU THUẪN TRONG CÁC QUY ĐỊNH VỀ THU HỒI ĐẤT

ĐẢM BẢO CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG VIỆC TIẾP CẬN ĐẤT ĐAI ĐỐI VỚI MỌI ĐỐI TƯỢNG

Ảnh minh họa

Đất đai là tài nguyên đặc biệt của quốc gia, tư liệu sản xuất cơ bản, là không gian phát triển và là nguồn lực to lớn của đất nước. Trong thời gian qua, thực hiện Luật Đất đai năm 2013, công tác quản lý, sử dụng đất đai đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần quan trọng cho phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, quá trình tổ chức thi hành Luật đã bộc lộ những tồn tại, hạn chế; nguồn lực đất đai chưa được phát huy đầy đủ và bền vững; việc sử dụng đất còn lãng phí, hiệu quả thấp; khiếu nại, tố cáo, vi phạm pháp luật về đất đai còn diễn biến phức tạp; suy thoái, ô nhiễm, sạt lở đất ngày càng nghiêm trọng…

Để đất đai thực sự là nguồn lực đóng góp vào sự phát triển kinh tế-xã hội và giải quyết được những vấn đề còn tồn tại hiện nay, ngày 16/6/2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TW Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về "Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao".

Một trong những nhóm chính sách lớn của Nghị quyết 18-NQ/TW là hoàn thiện quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Để cụ thể hóa chính sách này, Nghị quyết yêu cầu quy định cụ thể hơn về thẩm quyền, mục đích, phạm vi thu hồi đất, điều kiện, tiêu chí cụ thể việc Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng…. Thể chế hóa quan điểm của Trung ương Đảng, dự thảo Luật Đất đại (sửa đổi) đã quy định rõ về thẩm quyền, mục đích, phạm vi thu hồi đất, điều kiện, tiêu chí cụ thể thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Nhằm phát huy quyền làm chủ, huy động trí tuệ của Nhân dân cũng như có thêm những ý kiến đóng góp toàn diện, nhiều chiều, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 671/NQ-UBTVQH15 về việc tổ chức lấy ý kiến Nhân dân đối với dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi), trong đó, quy định lấy ý kiến Nhân dân từ tháng 01/2023 đến 15/3/20203. Tại Kỳ họp thứ 5 sắp tới, Quốc hội sẽ tiếp tục cho ý kiến vào dự luật này để khi áp dụng vào thực tiễn cuộc sống, Luật Đất đai (sửa đổi) sẽ giải quyết được những vướng mắc, bất cập hiện nay.

GS.TS Phan Trung Lý - nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật

Tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về đất đai

Nhìn nhận về vấn đề thu hồi đất dưới góc độ pháp lý, GS.TS Phan Trung Lý - nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật cho biết, pháp luật về thu hồi đất không chỉ được quy định trong Luật Đất đai năm 2013 mà còn được quy định trong Hiến pháp năm 2013 và nhiều đạo luật khác. Có thể nói, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đã cụ thể hóa một bước Hiến pháp năm 2013, góp phần đưa công tác quản lý đất đai vào nề nếp, làm giảm đáng kể các khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai; bước đầu khắc phục được tình trạng thu hồi đất tràn lan, lãng phí đất, có bồi thường, hỗ trợ thỏa đáng cho người bị thu hồi đất, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn. Tuy nhiên, các quy định về đất đai nói chung và thu hồi đất nói riêng còn tản mạn, thiếu tập trung ở nhiều luật và văn bản dưới luật. Hệ thống quy định của pháp luật về đất đai, nhất là thu hồi đất chưa đầy đủ, còn mâu thuẫn, chồng chéo, không đồng bộ và thống nhất. Các quy định của pháp luật chưa đủ cụ thể, hiệu quả và khả thi hơn để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân; tạo sự hài hòa về lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.

GS.TS Phan Trung Lý cho rằng, việc sửa đổi toàn diện Luật Đất đai lần này là dịp để rà soát tổng thể và hoàn thiện hơn nữa pháp luật về đất đai nhằm tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về đất đai; tiếp tục cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 về đất đai; đưa vào Luật Đất đai những quy định trong các văn bản pháp luật khác nhau, khắc phục tình trạng tản mát, thiếu tập trung, chồng chéo, mâu thuẫn trong các quy định về đất đai nói chung và thu hồi đất nói riêng; bảo đảm công khai, minh bạch và dân chủ, khắc phục sự bất hợp lý trong thu hồi đất, đền bù giải phóng mặt bằng, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân, tạo sự hài hòa về lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân; bảo đảm việc thu hồi đất phục vụ mục đích khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước vì lợi ích quốc gia, công cộng. Do đó, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) cần sửa đổi, bổ sung quy định về các tiêu chí “phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng”.

Theo GS.TS Phan Trung Lý, việc sửa đổi, bổ sung quy định của pháp luật phải bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân, tạo sự hài hòa giữa lợi ích của Nhà nước, người dân và doanh nghiệp. Bổ sung quy định Nhà nước thu hồi đất đối với trường hợp dự án bị chấm dứt hoạt động đầu tư theo quy định của pháp luật đầu tư. Bổ sung một số trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, đặc biệt là thu hồi đất để thực hiện dự án có vốn đầu tư nước ngoài. Sửa đổi, bổ sung cụ thể hơn việc cho phép các trường hợp thuộc diện thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng mà thực hiện giao đất, cho thuê đất không thông qua hình thức đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu dự án có sử dụng, nếu có nhu cầu thì được thực hiện theo cơ chế tự thỏa thuận với người sử dụng đất. Sửa đổi, bổ sung quy định cụ thể trường hợp Nhà nước thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai. Quy định chặt chẽ trình tự, thủ tục thu hồi đất và bảo đảm cân bằng lợi ích của các bên liên quan trong quá trình thực hiện. Hoàn thiện quy định về trình tự, thủ tục thu hồi đất làm tiền đề cơ bản đảm bảo tính công khai, minh bạch, thống nhất; đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của người dân trong quá trình giải phóng mặt bằng.

PGS.TS. Doãn Hồng Nhung - Giảng viên Cao cấp Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội

Cần mở rộng chủ thể được hưởng chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất bị thu hồi

Bên cạnh đó, PGS.TS. Doãn Hồng Nhung - Giảng viên Cao cấp Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, thu hồi đất là một trong những hoạt động nhằm thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về đất đai. Đây cũng là một hoạt động nhạy cảm, dễ phát sinh tiêu cực, lạm quyền gây bức xúc trong xã hội. Vì vậy, yêu cầu đặt ra với dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) là phải hoàn thiện các quy định về công tác này. Dự thảo Luật đã quy định cụ thể điều kiện, tiêu chí, các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và trình tự, thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để bảo đảm công khai, minh bạch trong thực thi và giám sát.

Dự thảo Luật cũng sửa đổi, bổ sung nguyên tắc bồi thường theo hướng đa dạng các hình thức bồi thường về đất, hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi được bồi thường bằng đất có cùng mục đích với đất bị thu hồi hoặc bằng tiền, bằng đất khác hoặc bằng nhà ở phù hợp với nhu cầu của người có đất bị thu hồi và quỹ đất của từng địa phương; giá đất bồi thường theo giá thị trường; tách bạch các khoản bồi thường, các khoản hỗ trợ…

Bên cạnh những nội dung mới này, PGS.TS. Doãn Hồng Nhung kiến nghị, dự thảo Luật cần mở rộng chủ thể được hưởng chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất bị thu hồi, người trực tiếp khai thác, sử dụng đất trong quy hoạch thu hồi đất. Để giải quyết bài toán hài hòa lợi ích trong vấn đề thu hồi đất nhằm thực hiện các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, cần hoàn thiện vai trò của Nhà nước trong quan hệ sở hữu đất đai.

Theo PGS.TS. Doãn Hồng Nhung, quá trình thu hồi đất thời gian qua còn nhiều hạn chế, bất cập dẫn đến khiếu kiện, khiếu nại và những bức xúc của người dân; nhiều dự án không thể triển khai đúng tiến độ do không giải quyết được vướng mắc trong thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Một trong những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, bất cập trên là do nhiều chủ thể mang quyền lực nhà nước chưa thực hiện tốt vai trò của mình trong thu hồi đất đai. Do đó, dự thảo Luật cần quy định rạch ròi giữa vai trò đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai và vai trò quản lý của Nhà nước về đất đai, nhằm tránh sự mâu thuẫn, chồng chéo về chức năng, quyền hạn, bảo đảm quá trình thực hiện công tác quản lý, sử dụng đất đai diễn ra nhanh chóng, hiệu quả, tạo động lực cho phát triển kinh tế - xã hội.

Ở khía cạnh khác, Luật sư Đinh Đức Duy, Văn phòng Luật sư Kết nối, Đoàn Luật sư Hà Nội cho biết, dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) đã quy định chi tiết hơn về dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và bổ sung các trường hợp Nhà nước thu hồi đất, các điều kiện, tiêu chí thu hồi đất. Tuy nhiên, Luật sư Đinh Đức Duy cho rằng cần quy định chi tiết hơn về điều kiện, tiêu chí thu hồi đất cho các dự án đầu tư xây dựng của doanh nghiệp. Bởi trước đây, mặc dù đã có quy định nhưng rất nhiều doanh nghiệp gặp phải vướng mắc không tiếp cận được mặt bằng khi đã hoàn thành việc đấu giá. Việc quy định chi tiết vấn đề này không chỉ giúp tránh được những biểu hiện tiêu cực trong quyết định thu hồi đất mà còn bảo đảm hài hòa quyền lợi, trách nhiệm của doanh nghiệp và người dân trong các khu vực khai thác, đảm bảo cho các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là đối với những khu vực đang cần đẩy mạnh phát triển kinh tế.

Cùng với đó, việc xác định chủ đầu tư phải được thực hiện thông qua đấu giá hoặc đấu thầu theo quy định của pháp luật. Qua đó giúp Nhà nước tìm được nhà đầu tư có tiềm lực tài chính vững vàng, có đủ khả năng hoàn thành dự án đã được nêu ra, hạn chế tình trạng dự án treo, dự án đội vốn, thiếu vốn, đất bỏ không, gây lãng phí cho nhà nước./.

Minh Thành