Xây dựng môi trường pháp lý cho nền kinh tế dựa trên tri thức, công nghệ mới

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu. (Ảnh: ĐĂNG ANH)

Nhấn mạnh những nền tảng chiến lược phát triển khoa học, công nghệ quốc gia, các đại biểu đã thẳng thắn chỉ rõ những khoảng trống, rủi ro, cũng như đề xuất các định hướng lớn nhằm kiến tạo môi trường pháp lý đồng bộ, hiện đại cho các lĩnh vực then chốt.

Ngăn chặn công nghệ lạc hậu “đội lốt” công nghệ mới

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, ngay trong các khái niệm nền tảng của dự thảo vẫn tồn tại nguy cơ tạo ra kẽ hở pháp lý. Cụ thể, việc đưa vào khái niệm “công nghệ mới” và “công nghệ xanh” thể hiện tính cần thiết, nhưng nếu không định lượng bằng tiêu chí rõ ràng, Việt Nam dễ trở thành nơi tiêu thụ công nghệ lỗi thời. Để giải quyết vấn đề này, các đại biểu đề nghị bổ sung yêu cầu công nghệ mới phải đạt chuẩn tiên tiến khu vực hoặc thế giới, còn công nghệ xanh phải dựa trên tiêu chuẩn quốc gia hoặc ISO, như biện pháp ngăn ngừa việc nhập khẩu công nghệ lạc hậu gây hệ lụy dài hạn cho nền kinh tế.

Các đại biểu yêu cầu quy định chi tiết hơn về phương pháp thẩm định giá công nghệ. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng nhấn mạnh, đối với dự án có vốn nhà nước, thẩm định giá trị công nghệ là “hàng rào” quan trọng để tránh thất thoát ngân sách. Cần ưu tiên phương pháp tiếp cận từ thu nhập hoặc thị trường, đồng thời đặt yêu cầu cao hơn về năng lực tổ chức thẩm định giá độc lập.

Trong bối cảnh nhiều dự án FDI và dự án công sử dụng tỷ lệ vốn nhà nước cao, đề xuất này mang ý nghĩa bảo vệ lợi ích quốc gia, bảo toàn vốn và ngăn ngừa rủi ro chuyển giá lâu nay được xem là vấn đề gây bức xúc trong quản lý đầu tư công. Dự thảo luật lần này bổ sung cơ chế hậu kiểm đối với trường hợp nhập khẩu thiết bị mà doanh nghiệp “không xác định được công nghệ kèm theo”.

Cảnh báo quy định này có thể bị lợi dụng để né tránh trách nhiệm ngay từ đầu, một số đại biểu đề nghị làm rõ nghĩa vụ giải trình và tăng cường chế tài đối với hành vi cố ý vi phạm sau hậu kiểm, khắc phục khoảng trống pháp lý có thể xảy ra việc nhập khẩu công nghệ lạc hậu.

Hôm qua, tại hội trường, lần đầu tiên dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo được trình tại Quốc hội. Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: đây là bước đi cần thiết để tạo hành lang pháp lý thúc đẩy đổi mới sáng tạo và quản lý rủi ro của AI. Dự thảo gồm 8 chương, từ phân loại mức độ rủi ro, trách nhiệm minh bạch, gắn nhãn và giải trình, đến chế tài xử lý vi phạm với mức phạt tối đa lên đến 2 tỷ đồng.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Nguyễn Thanh Hải đồng tình với sự cần thiết của luật, đồng thời đề nghị làm rõ phạm vi điều chỉnh để tránh chồng lấn với luật hiện hành và bổ sung quy định liên quan đến các chủ thể trung gian trong chuỗi giá trị AI như nhà cung cấp mô hình nền tảng. Đây là vấn đề then chốt khi AI đang trở thành hạ tầng số mới của kinh tế thế giới.

Các thảo luận của Quốc hội cho thấy sự quyết tâm trong việc chuyển hướng nền kinh tế sang mô hình phát triển dựa vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Điểm chung trong các ý kiến đại biểu là yêu cầu xây dựng luật phải đi vào thực chất, siết chặt các chuẩn mực để bảo vệ lợi ích quốc gia, đồng thời mở ra không gian đủ rộng cho sáng tạo và đầu tư.

Tạo thuận lợi để doanh nghiệp phục hồi hoạt động sản xuất

Buổi chiều, thảo luận ở hội trường về dự án Luật Phá sản (sửa đổi), đa số ý kiến đồng thuận, việc sửa đổi Luật lần này sẽ tháo gỡ những điểm nghẽn trong giải quyết vụ việc phá sản, tạo hành lang pháp lý thuận lợi để doanh nghiệp, hợp tác xã phục hồi hoạt động sản xuất kinh doanh. Theo các đại biểu, vấn đề lớn nhất là thời gian, có những vụ việc phá sản bị kéo dài 10 năm, thậm chí 16 năm mà đến nay vẫn chưa hoàn tất thi hành.

Đại biểu Nguyễn Danh Tú (Đoàn An Giang) đề nghị bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của thẩm phán, kiểm tra, thẩm định tính xác thực của tài liệu chứng cứ chứ không chỉ đơn thuần là người hướng dẫn yêu cầu người tham gia thủ tục phục hồi phá sản. Đối với quy định về giải quyết tranh chấp liên quan tài sản trong thủ tục phá sản, nhiều ý kiến đề nghị cần nghiên cứu, chỉnh lý lại các quy định liên quan đến giải quyết tranh chấp về tài sản tại Tòa án, để vừa thể hiện tính đặc thù cần giải quyết nhanh chóng vụ việc phá sản, nhưng vẫn bảo đảm phù hợp quy định của Hiến pháp, tính thống nhất trong hệ thống pháp luật bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên.

Dự thảo Luật Phá sản (sửa đổi) đã sửa quyền kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân thành quyền kiến nghị đối với quyết định mở hoặc không mở thủ tục phá sản và thi hành quyết định tuyên bố doanh nghiệp, hợp tác xã phá sản. Dự thảo cũng quy định Viện kiểm sát chỉ kháng nghị quyết định tuyên bố doanh nghiệp, hợp tác xã phá sản trong trường hợp quyết định đó xâm phạm nghiêm trọng đến lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước. Tuy nhiên đại biểu Trần Văn Tiến (Đoàn Phú Thọ) và một số ý kiến đề nghị giữ nguyên thẩm quyền kháng nghị của Viện kiểm sát nhân dân như Luật Phá sản hiện hành, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho doanh nghiệp, hợp tác xã, người tham gia thủ tục giải quyết phá sản cũng như bảo đảm Viện kiểm sát nhân dân thực hiện chức năng, nhiệm vụ trong kiểm soát việc tuân thủ pháp luật.

Về tên gọi của dự án luật, hiện đang có hai luồng ý kiến khác nhau. Một số ý kiến cho rằng, việc đổi tên luật thành Luật Phục hồi, phá sản sẽ thể hiện đúng định hướng mục tiêu sửa đổi là khuyến khích ưu tiên cho hoạt động phục hồi sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, hợp tác xã khi có nguy cơ phá sản. Tuy nhiên, theo đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Đoàn Long An), nên giữ nguyên tên Luật Phá sản như hiện nay để bảo đảm tính nhất quán và phản ánh đúng bản chất phá sản là chế định then chốt, còn phục hồi chỉ là giai đoạn tiền đề trong thủ tục phá sản.

Giải trình trước Quốc hội về tên gọi của dự thảo luật, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Văn Quảng cho rằng: về bản chất, thủ tục phục hồi và thủ tục phá sản là hai thủ tục độc lập, trong đó thủ tục phục hồi được áp dụng trước thủ tục phá sản khi doanh nghiệp có nguy cơ mất khả năng thanh toán. Vì vậy, để tên Luật Phục hồi, phá sản sẽ bao quát được cả hai nội dung, thể hiện rõ mục tiêu hỗ trợ và thúc đẩy doanh nghiệp; còn quyết định phá sản hoàn toàn phụ thuộc vào hội nghị chủ nợ và chính doanh nghiệp đó. Về quyền kiến nghị/kháng nghị của Viện kiểm sát, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao cho rằng, không có việc lược bỏ hoặc hạn chế quyền kháng nghị của Viện kiểm sát mà chỉ quy định để rút ngắn thời gian xem xét, giải quyết thủ tục phá sản.

Cũng trong chiều qua, Quốc hội đã thảo luận dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thống kê.