Xe điện là điểm sáng tại COP28, nhưng cần thúc đẩy mạnh mẽ hơn ở các nước đang phát triển

Có thể thấy rõ sự đắn đo về việc liệu “giai đoạn loại bỏ nhiên liệu hóa thạch” có xuất hiện trong văn bản cuối cùng của COP28 hay không tại Dubai, địa điểm diễn ra hội nghị khí hậu thường niên năm nay.

Văn bản sẽ là kết quả chính của hội nghị và thúc đẩy chính sách khí hậu toàn cầu trong năm tới. Các bên từng nhấn mạnh là “giảm dần lượng than không hiệu quả”. Ngược lại, việc “loại bỏ” nhiên liệu hóa thạch sẽ điều chỉnh cộng đồng toàn cầu theo những gì các mô hình khí hậu cho thấy là cần thiết để hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,5 độ C.

Thực tế các lực lượng thị trường đang thúc đẩy thế giới hướng tới mức sử dụng nhiên liệu hóa thạch cao nhất. Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) hiện dự đoán than, dầu và khí đốt sẽ đạt đỉnh cao “trước năm 2030”.

Một báo cáo trong tháng 11 từ tổ chức Phân tích Khí hậu phi lợi nhuận có trụ sở tại Berlin – do một số nhà khoa học khí hậu hàng đầu thế giới soạn thảo – thậm chí còn lạc quan hơn, dự đoán nhu cầu than đạt đỉnh vào năm 2023, khí đốt đạt đỉnh vào năm 2024 và đỉnh dầu vào năm 2025.

Than và khí đốt đang hướng tới nhu cầu cao nhất do sự chuyển đổi của hệ thống điện và sưởi ấm, được thúc đẩy bởi sự tăng trưởng mạnh mẽ của năng lượng mặt trời và gió, cũng như máy bơm nhiệt. Dầu - từ lâu đã là thị trường hàng hóa có giá trị nhất thế giới - dự kiến sẽ giảm phần lớn do doanh số bán xe điện (EV) bùng nổ trên toàn thế giới.

Giao thông vận tải đáp ứng khoảng 60% nhu cầu dầu thế giới, trong khi chỉ riêng vận tải đường bộ đã chiếm tới 15% lượng khí thải liên quan đến năng lượng toàn cầu. Xe điện hiện được nhiều người coi là phương tiện chính để khử carbon trong lĩnh vực này.

Doanh số bán xe điện đã bùng nổ trong vài năm qua, IEA dự đoán doanh số bán xe điện trên thị trường ô tô toàn cầu sẽ đạt 18% vào năm 2023. Sự tăng trưởng về xe điện có nghĩa là IEA hiện kỳ vọng xe điện sẽ xóa sạch nhu cầu dầu thế giới 5 triệu thùng mỗi ngày vào năm 2030 .

Trước COP28, xe điện chỉ là một trong ba lĩnh vực mà IEA đánh giá là “đi đúng hướng” đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào giữa thế kỷ này. Công ty mẹ của Energy Monitor, GlobalData, dự kiến doanh số bán xe điện toàn cầu sẽ đạt 51,6 triệu chiếc vào năm 2035.

Doanh số bán xe điện ở Trung Quốc đã tăng vọt trong những năm gần đây, chiếm khoảng 1/4 thị trường. Tại Mỹ, Đạo luật Giảm lạm phát đã thu hút 100 tỷ USD thông báo đầu tư mới vào sản xuất xe điện và pin, cũng như vào các thành phần và tái chế pin.

Nhưng không giống như quang điện mặt trời – giá rẻ và tính chất phân tán khiến nó trở thành một triển vọng đầu tư hấp dẫn trên toàn thế giới – xe điện có rất ít tác động ở các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển do giá mua xe điện tương đối cao và thiếu cơ sở hạ tầng sạc sẵn có.

Điều này đã được một số nhà lãnh đạo khí hậu quốc gia trên thế giới chú ý, những người đã đưa ra Lộ trình chuyển đổi phương tiện không phát thải toàn cầu (ZEV) mới, như một phần của “Chương trình nghị sự đột phá” tại COP28. Chương trình nghị sự đột phá là một quy trình lấy COP làm trung tâm hàng năm và được quốc tế công nhận, được đưa ra hai năm trước tại COP26. Được hỗ trợ bởi 56 quốc gia, mục tiêu của nó là tăng cường hợp tác quốc tế về khử carbon trong thập kỷ này trong một số lĩnh vực phát thải cao, bao gồm cả vận tải.

Trong số một số chương trình hợp tác mới được đưa ra bởi Chương trình nghị sự đột phá tại COP28, Lộ trình chuyển đổi ZEV đưa ra một khuôn khổ tổng thể thể hiện rõ cách các chính phủ giàu có dự định tăng cường hỗ trợ cho xe điện tại các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển, với tham vọng biến xe điện là “có giá cả phải chăng nhất, lựa chọn dễ tiếp cận và hấp dẫn ở tất cả các khu vực vào năm 2030”.

Được lãnh đạo bởi Hội đồng chuyển đổi phương tiện không phát thải (ZETC) – bao gồm 17 vùng lãnh thổ bao gồm Vương quốc Anh, Mỹ, Canada và Hàn Quốc – lộ trình kêu gọi cải thiện khả năng tiếp cận và mở rộng quy mô tài chính cho xe điện; tăng tốc triển khai cơ sở hạ tầng tính phí, quản lý vòng đời của ắc quy và linh kiện xe và hỗ trợ kỹ thuật hơn nữa cho các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển.

"Thông qua lộ trình này, lần đầu tiên chúng tôi đặt ra một kế hoạch phối hợp để hỗ trợ các nước đang phát triển chuyển đổi”, nghị sĩ Graham Stuart, Bộ trưởng bộ an ninh năng lượng Anh, cho biết trong một tuyên bố về lộ trình cho xe điện tại COP28 vào ngày 5 tháng 12 vừa qua. “Điều này rất quan trọng nếu chúng ta muốn duy trì mức 1,5 độ C trong tầm tay, nhưng cũng cần thiết để cải thiện chất lượng không khí, giảm tiêu thụ dầu và đảm bảo không quốc gia nào bị bỏ lại phía sau trong quá trình chuyển đổi xe điện. Bây giờ chúng ta cần bắt tay vào thực hiện những kế hoạch táo bạo và đầy tham vọng này ngay lập tức”.

Michael S. Regan từ Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ cho biết thêm: “Với tư cách là đồng chủ tịch của Hội đồng Chuyển đổi Phương tiện Không Phát thải cùng với các đối tác của chúng tôi ở Vương quốc Anh, thật vinh dự khi được làm việc cùng với mọi thành viên ZEVTC để đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện giao thông sạch tương lai. Việc nhanh chóng hướng tới một tương lai phương tiện không phát thải sẽ là chìa khóa để cải thiện chất lượng không khí, giảm tác động của biến đổi khí hậu và thúc đẩy nền kinh tế của chúng ta. Hành động ngày hôm nay là một bước tiến quan trọng trong những nỗ lực này và sẽ giúp đảm bảo những người bị bỏ lại phía sau trong lịch sử được hưởng lợi bình đẳng từ các giải pháp khí hậu lịch sử và các cơ hội phía trước”.

Hoàng Lâm