Xu hướng điều tra phòng vệ thương mại ngày càng khắt khe

Ông Đặng Xuân Tâm - Chánh Văn phòng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương phát biểu gợi mở tại hội thảo (Ảnh: PT)

Tại Hội thảo các chuyên gia đến từ Cục Phòng vệ Thương mại, Viện Nghiên cứu Da - Giầy Việt Nam, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), đại diện các doanh nghiệp đã chia sẻ, góp ý và tham mưu những biện pháp nhằm nâng cao năng lực phòng vệ thương mại trong các lĩnh vực xuất nhập khẩu đặc biệt là lĩnh vực da giày - dệt may, đồng thời dự báo xu hướng điều tra phòng vệ thương mại trên thế giới.

Ông Đặng Xuân Tâm - Chánh Văn phòng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương cho biết, trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, hàng hóa Việt Nam không chỉ mở rộng cơ hội xuất khẩu mà còn đối mặt với áp lực gia tăng từ các vụ kiện phòng vệ thương mại. Nâng cao năng lực ứng phó, xây dựng “lá chắn” vững chắc trở thành yêu cầu sống còn để doanh nghiệp không bị loại khỏi thị trường quốc tế.

Nhiều năm qua, Việt Nam đã đạt mức tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng, liên tục nằm trong nhóm 20 nền kinh tế có quy mô thương mại lớn nhất toàn cầu. Tuy nhiên, song hành với những cơ hội lớn là những thách thức không nhỏ, đặc biệt từ việc các thị trường nhập khẩu ngày càng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hóa Việt Nam.

Theo Bộ Công Thương, đến cuối năm 2024, Việt Nam đã khởi xướng 30 vụ điều tra phòng vệ thương mại trong nước, và đang duy trì 22 biện pháp áp dụng chính thức đối với hàng nhập khẩu gây thiệt hại cho ngành sản xuất nội địa.

Tính đến cuối tháng 8/2025, có 292 vụ việc phòng vệ thương mại mà hàng hóa Việt Nam phải đối mặt. Trong đó có 160 vụ chống bán phá giá, 33 vụ chống trợ cấp, 59 vụ tự vệ và 40 vụ lẩn tránh thuế. Hơn 100 biện pháp vẫn đang được các nước duy trì và rà soát hàng năm. Mỹ, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và nhiều thị trường khác đều đã từng đưa hàng hóa Việt Nam vào “tầm ngắm” điều tra. Điều này cho thấy hội nhập quốc tế không những mở ra cơ hội thị trường mà còn là thách thức đối với từng doanh nghiệp xuất khẩu.

Các diễn giả tham gia tọa đàm trong khuôn khổ hội thảo (Ảnh: PT)

Sự gia tăng cả về quy mô lẫn mức độ phức tạp của các vụ kiện phòng vệ thương mại đã và đang tạo ra nhiều tác động tiêu cực cho doanh nghiệp và ngành hàng sản xuất Việt Nam. Điều này không chỉ làm suy giảm lợi thế từ các FTA, mà còn ảnh hưởng đáng kể đến sản xuất trong nước, tạo gánh nặng chi phí pháp lý và tổn hại uy tín thương hiệu.

Bà Nguyễn Hằng Nga, Phó trưởng phòng Phòng xử lý phòng vệ thương mại nước ngoài (Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương) cho biết, cơ quan điều tra các nước đang liên tục thay đổi các yêu cầu mới, chưa từng có trong tiền lệ, như điều tra trợ cấp xuyên biên giới về pin năng lượng mặt trời, điều tra kinh tế thị trường ngành, điều tra đồng thời nhiều biện pháp khác nhau.

Phạm vi điều tra ngày càng đa dạng, trước đây, các thị trường xuất khẩu chỉ điều tra các mặt hàng chủ lực: da giày, gỗ, thép… nhưng giờ có thêm cả những mặt hàng nhỏ: túi giấy, vỏ viên nhộng, đinh…

Xu hướng điều tra càng ngày càng trở nên khắt khe và chi tiết hơn, nhiều thông tin không có sẵn, nhạy cảm, nhưng thời hạn gian trả lời ngắn, không có thời gian gia hạn nhiều, đưa ra các kết luận mang tính áp đặt cao.

“Mức thuế phòng vệ thương mại với các doanh nghiệp Việt Nam có xu hướng tăng bởi một số quốc gia coi Việt Nam là nền kinh tế phi thị trường, do đó, họ không dùng nền kinh tế Việt Nam để tính niên độ phá giá mà dùng một nền kinh tế thứ 3 nhưng không thể có sự tương tự chính xác. Điều này làm gia tăng chi phí của các doanh nghiệp Việt Nam”, bà Nga nói thêm.

Đồng tình với bà Nga, bà Trần Minh Thu - Phòng WTO và hội nhập quốc tế của VCCI nhận định, xu hướng phòng vệ thương mại ngày càng trở nên phức tạp và khó khăn với doanh nghiệp, đặt ra nhiều yêu cầu mới của các thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, tín hiệu đáng mừng là các doanh nghiệp đã có sự chủ động tìm hiểu thông tin về các biện pháp phòng ngừa, hệ thống cảnh báo sớm của VCCI.

Là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu lớn có mặt tại hội thảo, ông Bạch Thăng Long - Phó Tổng giám đốc Tổng Công ty May 10 cho biết, ngành may mặc của Việt Nam đối mặt với nhiều rủi ro khi bước ra thị trường xuất khẩu. Với những ngành hàng có sự tăng trưởng đột biến trong thời gian ngắn sẽ có nguy cơ bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại của các thị trường xuất khẩu.

Hơn nữa, trong ngành may mặc, tỷ lệ nguyên phụ liệu nhập Trung Quốc đến 60-70% cũng là rủi ro đáng lo ngại sẽ bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, do đó, theo ông Long, các doanh nghiệp cần chủ động gia tăng năng lực ứng phó.

Để chủ động đối phó với các vụphòng vệ thương mại, Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương phối hợp cùng Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), các hiệp hội ngành hàng triển khai Hệ thống cảnh báo sớm, tổ chức hơn 100 khóa đào tạo, hội thảo mỗi năm giúp năng lực ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại, để các doanh nghiệp Việt Nam chủ động ứng phó kịp thời với các vụ phòng vệ thương mại, nhằm bảo vệ hợp lý các nhà sản xuất hàng Việt Nam xuất khẩu.

Nhờ đó, đến nay, Việt Nam đã bảo vệ thành công hơn 50% số lượng phòng vệ thương mại, giúp nhiều ngành hàng giữ vững thị trường xuất khẩu hàng tỷ USD. Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại trở thành yêu cầu cấp thiết, mang tính sống còn đối với doanh nghiệp Việt, chính vì vậy Việt Nam đang từng bước xây dựng đội ngũ chuyên gia, luật sư, kỹ sư pháp lý về phòng vệ thương mại, tạo nền tảng cho một ‘hệ sinh thái bảo vệ thương mại’ ngày càng chuyên nghiệp.

Phương Thảo