Xu hướng hình thành các 'làng nghề', 'tập đoàn' lừa đảo trực tuyến

Chiều 25/10, trong khuôn khổ chuỗi hoạt động của Lễ mở ký Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội), sự kiện bên lề về "Hợp tác toàn cầu phòng, chống lừa đảo trực tuyến" đã thu hút sự tham dự của đại diện nhiều quốc gia, tổ chức quốc tế và chuyên gia an ninh mạng.

Phát biểu tại tọa đàm, Thứ trưởng Bộ Công an Phạm Thế Tùng nhấn mạnh nhân loại đang bước vào kỷ nguyên số với tốc độ phát triển công nghệ chưa từng có, mở ra nhiều cơ hội song cũng đặt ra thách thức lớn về an ninh mạng. Tội phạm công nghệ cao, đặc biệt là lừa đảo trực tuyến, đang bùng phát mạnh trên toàn cầu, gây thiệt hại hàng chục tỷ USD mỗi năm.

Thiệt hại hàng tỷ USD vì lừa đảo trực tuyến

Thống kê cho thấy, từ năm 2020 đến 2024, Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đã nhận hơn 4,2 triệu đơn khiếu nại với thiệt hại khoảng 50,5 tỷ USD do tội phạm mạng gây ra. Trung Quốc trong cùng giai đoạn đã xử lý gần 2 triệu vụ lừa đảo viễn thông, chặn 6,99 tỷ cuộc gọi, 6,84 tỷ tin nhắn và ngăn chặn hơn 151 tỷ USD tiền lừa đảo.

Thứ trưởng Bộ Công an Phạm Thế Tùng phát biểu tại Tọa đàm Hợp tác toàn cầu phòng, chống lừa đảo trực tuyến. Ảnh: TTXVN.

Trong khi đó, Nhật Bản ghi nhận 3.846 vụ lừa đảo trực tuyến năm 2023, gây thiệt hại hơn 325 triệu USD, còn Singapore có tới 104.878 vụ trong chưa đầy hai năm, thiệt hại gần 1,7 tỷ USD.

Tại Việt Nam, với hơn 78 triệu người dùng Internet, 72 triệu người dùng mạng xã hội và gần 170 triệu kết nối di động, không gian mạng trở thành mục tiêu hấp dẫn của tội phạm công nghệ cao. Chỉ riêng năm 2024, Bộ Công an đã phát hiện hơn 6.000 vụ lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại ước tính 12.000 tỷ đồng.

Đáng chú ý là tình trạng tội phạm mạng, đặc biệt là lừa đảo trực tuyến, đang có xu hướng gia tăng với diễn biến ngày càng phức tạp, lan rộng trên nhiều lĩnh vực như tài chính, môi giới việc làm, thương mại điện tử, gây thiệt hại nặng nề và tạo ra nhiều bức xúc trong dư luận, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất và đời sống của người dân.

Theo Thứ trưởng Phạm Thế Tùng, tội phạm lừa đảo ở Việt Nam xảy ra ở hầu hết các địa phương trong cả nước, chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu tội phạm hình sự, đa dạng về hình thức, phạm vi hoạt động xuyên quốc gia.

Đặc biệt, tội phạm ngày càng đa dạng về hình thức, tinh vi về thủ đoạn và có xu hướng “quốc tế hóa” khi có sự móc nối, học tập kinh nghiệm của các băng nhóm tội phạm trên thế giới.

Bốn nhóm thủ đoạn lừa đảo phổ biến

Từ thực tiễn công tác phòng ngừa, đấu tranh và xử lý tội phạm lừa đảo trực tuyến, Bộ Công an Việt Nam đã nhận diện bốn nhóm thủ đoạn chủ yếu mà các đối tượng thường sử dụng hiện nay.

Đầu tiên là mạo danh danh cơ quan, tổ chức để chiếm đoạt tài sản. Các đối tượng thường mạo danh lực lượng công an, viện kiểm sát, tòa án để thông báo người dân “liên quan đến vụ án”, yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân hoặc cập nhật lại ứng dụng định danh như VNeID.

Chúng cũng có thể giả danh nhân viên điện lực, thuế, cấp nước… để yêu cầu nộp tiền hoặc cài đặt ứng dụng giả mạo chứa mã độc, chiếm quyền điều khiển thiết bị và đánh cắp tài sản.

Thứ hai là thủ đoạn lừa đảo tình cảm. Tội phạm dựng nên những nhân vật ảo có ngoại hình, lý lịch bắt mắt, làm quen qua mạng, tạo lòng tin rồi dụ dỗ nạn nhân tham gia “mua hàng hưởng hoa hồng cao” nhằm chiếm đoạt tiền. Nhiều trường hợp còn bị dụ dỗ quay video, chụp ảnh nhạy cảm để sau đó bị khống chế, tống tiền.

Phiên thảo luận bên lề về "Hợp tác toàn cầu phòng, chống lừa đảo trực tuyến" trong khuôn khổ Lễ mở ký và Hội nghị cấp cao Công ước của Liên hợp quốc về Chống tội phạm mạng. Ảnh: TTXVN.

Với thủ đoạn lừa đảo đầu tư, các nhóm tội phạm sẽ lập các sàn giao dịch tiền ảo, vàng, cổ phiếu hoặc thương mại điện tử giả để mời gọi người dân đầu tư. Khi nạn nhân nạp tiền với số lượng lớn, chúng sẽ “đánh sập” sàn, khóa tài khoản hoặc làm “bốc hơi” toàn bộ tiền đầu tư.

Cuối cùng là thủ đoạn phát tán mã độc. Tội phạm cài mã độc xâm nhập hệ thống dữ liệu của tổ chức, cá nhân, đặc biệt là doanh nghiệp có giao dịch quốc tế. Sau khi chiếm đoạt thông tin, chúng giả mạo email của đối tác nước ngoài để yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản giả định.

Ngoài ra, các đối tượng còn tạo website ngân hàng, sàn thương mại điện tử giả mạo và gửi đường link chứa mã độc dưới dạng chương trình khuyến mãi, khiến nạn nhân vô tình nhấp vào và bị chiếm quyền điều khiển thiết bị, tài khoản tài chính.

Hợp tác quốc tế là trụ cột

Trước tình hình phức tạp này, Bộ Công an đã triển khai nhiều biện pháp đồng bộ: từ hoàn thiện pháp luật, phối hợp với doanh nghiệp cung cấp dịch vụ xuyên biên giới, đến tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng.

Đáng chú ý, Bộ Công an đã phối hợp cùng Google, TikTok thực hiện nhiều chiến dịch truyền thông phòng chống lừa đảo; đồng thời thành lập “Liên minh niềm tin số” với sự tham gia của các nền tảng trực tuyến, doanh nghiệp và những người có ảnh hưởng nhằm lan tỏa thông điệp cảnh giác, bảo vệ người dùng trên không gian mạng.

Theo dự báo, tội phạm công nghệ cao, đặc biệt là lừa đảo trực tuyến, sẽ tiếp tục gia tăng với mức độ tinh vi hơn, tận dụng công nghệ mới để tiếp cận nạn nhân và chiếm đoạt tài sản. Nhiều nhóm tội phạm có xu hướng tổ chức hoạt động xuyên quốc gia, đặt trụ sở tại các nước có kẽ hở pháp lý nhằm lẩn tránh điều tra, gây thiệt hại cho người dân ở nhiều quốc gia.

“Không một quốc gia nào có thể tự mình giải quyết các thách thức về an ninh mạng và tội phạm mạng. Để ứng phó với thách thức này, cần có sự hợp tác chặt chẽ và hành động đồng bộ của cộng đồng quốc tế”, Thứ trưởng Phạm Thế Tùng nhấn mạnh.

Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Marc Knapper phát biểu tại Tọa đàm Hợp tác toàn cầu phòng, chống lừa đảo trực tuyến. Ảnh: TTXVN.

Tại buổi tọa đàm, các đại biểu quốc tế cũng chia sẻ kinh nghiệm và giải pháp để nâng cao hiệu quả phòng, chống tội phạm lừa đảo trực tuyến. Nhiều ý kiến cho rằng, tội phạm hiện nay triệt để lợi dụng AI, Deepfake, ứng dụng OTT và các công cụ thanh toán điện tử, tiền mã hóa để ẩn danh và rửa tiền.

Trong khi đó, việc phối hợp giữa cơ quan chức năng và doanh nghiệp xuyên quốc gia còn nhiều hạn chế do khác biệt về pháp lý và quy trình điều tra.

Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Marc E. Knapper đánh giá đây là thời điểm quan trọng để các quốc gia tăng cường chia sẻ thông tin, phối hợp hành động, bởi lừa đảo trực tuyến không chỉ còn là vấn đề cá nhân mà đã trở thành mối đe dọa an ninh toàn cầu. Ông nhấn mạnh, việc nâng cao nhận thức cộng đồng, đặc biệt với người cao tuổi và trẻ em, là yếu tố then chốt trong nỗ lực bảo vệ người dân trước các nguy cơ trên không gian mạng.

Phương Linh