Xuất khẩu 2025 - Khó khăn và kỳ vọng

Những tín hiệu khó khăn

Hoạt động xuất khẩu của Việt Nam trong những tháng đầu năm 2025 ghi nhận nhiều chuyển biến đáng chú ý, phản ánh cả cơ hội lẫn thách thức trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động. Dữ liệu từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính) cho thấy, tổng kim ngạch xuất khẩu hai tháng đầu năm đạt 64,27 tỷ USD, tăng 8,4% so với cùng kỳ năm trước và chỉ bằng khoảng một nửa so với tốc độ tăng hai tháng đầu năm 2024.

Theo TS. Andrea Coppola - Chuyên gia kinh tế trưởng của WB tại Việt Nam, Campuchia và Lào, sức cầu thế giới rất mạnh vào năm 2024, nhưng dự báo sẽ chậm lại trong năm 2025. Cùng quan điểm, ông Sacha Dray - Chuyên gia kinh tế của WB tại Việt Nam cho rằng, đà phục hồi của xuất khẩu tích cực có được trong năm 2024 dự kiến sẽ chậm lại trong năm nay do những bất định như dự báo tốc độ tăng trưởng toàn cầu chậm hơn và nguy cơ gián đoạn thương mại giữa các đối tác lớn của Việt Nam.

Bên cạnh đó, Chỉ số Nhà quản trị mua hàng (PMI) lĩnh vực sản xuất của Việt Nam cũng cho thấy những tín hiệu lực cầu suy yếu. Sau tháng 1 chỉ đạt 48,9 điểm, báo cáo của S&P Global cho thấy, chỉ số PMI tháng 2/2025 tiếp tục nằm dưới ngưỡng trung bình 50, khi chỉ đạt 49,2 điểm, với sản lượng và số lượng đơn đặt hàng mới tiếp tục giảm. Dù mới là khoảng thời gian “khởi động” đầu năm và chưa nên coi các dấu hiệu trên là quá tiêu cực cho triển vọng xuất khẩu cả năm, nhưng những diễn biến này cũng phần nào cho thấy xuất khẩu đối mặt với những khó khăn, đặc biệt là tác động từ thị trường thế giới.

Theo các chuyên gia, cuộc chiến thương mại giữa các nền kinh tế lớn tiếp tục tạo ra những tác động hai chiều đối với xuất khẩu của Việt Nam. Ở mặt tích cực, sự dịch chuyển chuỗi cung ứng giúp Việt Nam hưởng lợi khi nhiều doanh nghiệp quốc tế tìm kiếm địa điểm sản xuất mới. Điều này mang lại cơ hội thu hút đầu tư và mở rộng xuất khẩu sang các thị trường đang chịu ảnh hưởng từ các biện pháp thuế quan.

Tuy nhiên ở chiều ngược lại, cuộc chiến thương mại cũng tạo ra không ít thách thức. Việc gia tăng các rào cản thương mại, áp dụng biện pháp bảo hộ, thuế và các tiêu chuẩn khắt khe hơn từ các đối tác lớn có thể khiến doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam gặp khó khăn trong việc duy trì đơn hàng. TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV cho rằng, với quan điểm thương mại quốc tế phải cân bằng và quan sát một số quyết sách gần đây của Tổng thống Mỹ Donald Trump, khả năng Việt Nam bị áp thuế có thể phải tính đến.

Nỗ lực duy trì tăng trưởng, hướng tới thương mại cân bằng

Nhóm Nghiên cứu BIDV đánh giá khả năng Việt Nam có thể bị áp thuế theo 3 kịch bản. Ở kịch bản cơ sở (với xác suất 50%), Mỹ có thể áp mức thuế tương ứng với mức Việt Nam đang áp đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ, theo chính sách thuế “đối ứng”. Theo đó, Mỹ có thể tăng thuế bình quân đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam từ mức 2,2% (theo phương pháp tính thuế bình quân gia quyền) lên mức 5,1% (là mức mà Việt Nam đang áp đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ). Khi đó, số tiền thuế tăng thêm ước tính sẽ khoảng 4 tỷ USD, trừ khi Việt Nam chủ động giảm thuế đối ứng cho hàng nhập khẩu từ Mỹ (khi đó, số tiền thuế giảm ước tính sẽ là 0,53 tỷ USD, với giả định nhập khẩu từ Mỹ vào Việt Nam năm 2025 tăng khoảng 20%).

Tuy nhiên, chuyên gia Cấn Văn Lực cho rằng, thời điểm áp thuế đối ứng này (nếu có) sẽ khó có thể diễn ra ngay, vì Mỹ cần tính toán với hơn 200 đối tác toàn cầu và thời gian áp dụng có thể sớm hơn đối với các nước đang áp mức thuế đối ứng cao hơn nhiều so với Mỹ (như Ấn Độ, Hàn Quốc, Brazil…).

Trong kịch bản tiêu cực (xác suất 25%), Mỹ có thể tăng thuế lên 10% với hàng nhập khẩu từ Việt Nam, tương tự một số quốc gia khác theo chính sách trước đây của Tổng thống Trump. Hệ quả là xuất khẩu sang Mỹ có thể giảm 3-5% năm 2025, khiến tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam giảm 1,5-2 điểm %, GDP có thể giảm 0,2-0,3 điểm %. Nếu chính sách này duy trì lâu hơn, tác động tiêu cực có thể mạnh hơn vào các năm sau.

Ở kịch bản tích cực (với xác suất 25%), Mỹ không áp thêm thuế hoặc chỉ điều chỉnh mức thuế cao hơn đối với một số mặt hàng cụ thể như thép, nhôm. Khi đó, hàng hóa Việt Nam sẽ cạnh tranh công bằng hơn với các quốc gia khác và vẫn có cơ hội duy trì mục tiêu xuất khẩu.

Theo các chuyên gia, ngoài tác động trực tiếp lên xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế, căng thẳng thương mại gia tăng có thể đẩy giá cả lên cao, gây áp lực lạm phát, ảnh hưởng đến tỷ giá và khiến thị trường tài chính biến động mạnh, đòi hỏi chính sách điều hành linh hoạt hơn. Để hạn chế tối đa tác động tiêu cực, cần sự vào cuộc của cả Nhà nước và doanh nghiệp. Trong đó, cần chú trọng các biện pháp thúc đẩy hợp tác cùng có lợi với Mỹ trên nhiều lĩnh vực, tăng cường các kênh đối ngoại, xem xét thực hiện một số biện pháp nhằm cân bằng thương mại hơn với Mỹ. Đồng thời, cần kiên định đa dạng hóa thị trường, đối tác, sản phẩm; tận dụng tốt hơn các FTA đã ký kết.

Đối với cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp xuất khẩu sang Mỹ, cần chủ động và phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước, thương vụ Việt Nam tại nước ngoài, Đại sứ quán, các tổ chức quốc tế, các nhà nhập khẩu để nắm bắt tình hình và diễn biến của thị trường, từ đó có các biện pháp ứng phó kịp thời, phù hợp. Các bộ, ngành liên quan cần sớm xây dựng nhóm giải pháp đặc thù cho các ngành xuất khẩu chủ lực; chủ động làm việc với đối tác phía Mỹ và các nước liên quan; cung cấp thông tin, định hướng và giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp.

Để tốc độ tăng tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2025 đạt mục tiêu 12%, phấn đấu 14% (theo Nghị quyết 01/NQ-CP), Cục Thống kê đề xuất cần đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở rộng, đa dạng hóa chuỗi cung ứng, chuỗi sản xuất và thị trường xuất/nhập khẩu gắn với nâng cao chất lượng sản phẩm; tham gia sâu, rộng hơn vào các chuỗi cung ứng khu vực, toàn cầu; đẩy mạnh xuất khẩu vào các thị trường lớn, chủ lực và tăng cường khai thác các thị trường mới, tiềm năng, thị trường Trung Đông, Halal, Mỹ La-tinh, châu Phi... Bên cạnh đó, cần thúc đẩy các chương trình chuyển đổi số trong xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu; thường xuyên cập nhật thông tin về tình hình thị trường nước ngoài, nhất là các quy định, tiêu chuẩn, điều kiện có thể tác động đến hoạt động xuất, nhập khẩu của Việt Nam.

Đỗ Lê