Xuất khẩu cá ngừ lập đỉnh nhưng đối diện nhiều thách thức

Theo Tổng cục Hải quan, giá trị xuất khẩu cá ngừ trong tháng 2 đạt gần 73 triệu USD, tăng 41% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là con số cao nhất tính theo tháng 2 trong suốt 5 năm qua. Tính chung 2 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu cá ngừ đã vượt mốc 139 triệu USD, tăng 6% so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý, theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), nhóm sản phẩm cá ngừ tươi, đông lạnh và khô ghi nhận mức tăng trưởng khả quan với 23%, trong khi cá ngừ chế biến, đặc biệt là các mặt hàng đóng hộp lại giảm 9%.

Các thị trường nhập khẩu chủ lực như Mỹ, EU, Canada và Nhật Bản đều ghi nhận mức tăng trưởng xuất khẩu đáng kể trong tháng 2. Tuy nhiên, 3 thị trường gồm Italy, Israel và Mexico lại sụt giảm. Mặc dù vậy, xu hướng tăng trưởng ở các thị trường lớn đã mang lại kỳ vọng cho ngành cá ngừ trong năm nay.

Dù có những tín hiệu tích cực, ngành cá ngừ Việt Nam đang phải đối mặt với những rào cản không nhỏ đến từ những quy định khắt khe của các thị trường nhập khẩu lớn, đặc biệt là Mỹ và EU.

Đầu tiên là vấn đề liên quan đến chống đánh bắt bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU), một yếu tố đã khiến thủy sản Việt Nam nhiều năm liền chịu thẻ vàng từ Liên minh châu Âu. Trong bối cảnh đó, Nghị định 37/2024/NĐ-CP quy định cá ngừ vằn phải có chiều dài tối thiểu 0,5m mới được phép khai thác đang gây ra khó khăn lớn cho ngư dân và doanh nghiệp trong việc đảm bảo nguồn nguyên liệu phù hợp. Hệ quả là hoạt động chế biến và xuất khẩu các sản phẩm cá ngừ đóng hộp bị chững lại rõ rệt.

Về phía Mỹ, các quy định ngày càng nghiêm ngặt đang đặt ngành thủy sản Việt Nam vào tình thế khó xử. Đạo luật Bảo vệ động vật có vú ở biển (MMPA) yêu cầu các nước xuất khẩu phải chứng minh quy trình khai thác không gây hại đến sinh vật biển, đồng thời áp dụng các quy định quản lý tương đương với Mỹ. Tuy nhiên, theo thông báo mới đây của Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển Mỹ (NOAA), Việt Nam không được công nhận là có hệ thống tương đương, và nếu không có điều chỉnh phù hợp, nhiều loài hải sản Việt Nam, trong đó có cá ngừ, có nguy cơ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ từ ngày 1/1/2026.

Không chỉ vậy, Mỹ còn đang có kế hoạch mở rộng Chương trình Giám sát thủy sản nhập khẩu (SIMP), đòi hỏi nhà nhập khẩu phải cung cấp thêm thông tin chi tiết về nguồn gốc và phương thức khai thác. Điều này sẽ gia tăng đáng kể chi phí tuân thủ và thủ tục hành chính cho cả phía xuất khẩu lẫn nhập khẩu.

Theo đánh giá của VASEP, việc siết chặt các tiêu chuẩn từ Mỹ - thị trường chiếm tỉ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ chuỗi cung ứng. Không chỉ làm suy giảm sản lượng xuất khẩu, mà còn đe dọa uy tín và vị thế của Việt Nam trong ngành thủy sản toàn cầu.

Để không bị tụt lại trong cuộc đua thương mại thủy sản quốc tế, ngành cá ngừ Việt Nam cần có những bước đi chủ động và quyết liệt hơn. Theo VASEP, vai trò của cơ quan quản lý nhà nước là tối quan trọng, đặc biệt trong việc hoàn thiện khung pháp lý, chuẩn hóa quy trình khai thác theo tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời tăng cường năng lực giám sát thực địa. Bên cạnh đó, cần có chính sách hỗ trợ thiết thực cho ngư dân và doanh nghiệp để thích nghi nhanh hơn với các yêu cầu mới từ các thị trường xuất khẩu khó tính.

Kỷ lục xuất khẩu trong tháng 2 là một tín hiệu đáng mừng, nhưng không phải là cái đích cuối cùng. Bởi trên hành trình hội nhập sâu rộng, chất lượng, tính bền vững và khả năng thích ứng mới là những yếu tố quyết định vị thế của ngành cá ngừ Việt Nam trong tương lai.

NH