Xuất khẩu lúa gạo liệu còn thuận lợi như năm ngoái?

Kim ngạch xuất khẩu gạo tháng 1/2024 đã đạt 362 triệu USD, tăng 7% so với cùng kỳ năm trước, tạo ra sự khởi đầu đầy triển vọng. Tuy nhiên sang giai đoạn cuối tháng 2 - đầu tháng 3, thị trường xuất khẩu lúa gạo Việt Nam đã gặp phải một số diễn biến trái chiều.

Những biến động “đột ngột”

Cụ thể, sau đợt tăng giá ngay từ thời điểm sau Tết, đến phiên giao dịch ngày 22/2, giá gạo xuất khẩu lại bất ngờ giảm mạnh. Giá gạo 5% tấm của Việt Nam giao dịch ở mức 609 USD/tấn, giảm tới 19 USD/tấn so với mức 638 USD/tấn trước đó, khiến Việt Nam mất ngôi giá gạo xuất khẩu cao nhất vào “tay” Pakistan. Sau thời điểm đó, giá lúa gạo vẫn tiếp tục đi ngang và chưa cho thấy xu hướng tăng trở lại.

Nguyên nhân được đưa ra là do ở thời điểm này các khách hàng lớn giảm mua sau khi đã nhập khẩu một số lượng lớn. Bên cạnh đó, nguồn hàng dồi dào hơn do các nước Việt Nam, Thái Lan, Philippines, Indonesia đều đang bước vào vụ thu hoạch lúa Đông - Xuân đã khiến nhiều nhà nhập khẩu bớt áp lực mua hàng mà tiếp tục chờ giá tốt.

Hoạt động xuất khẩu lúa gạo đang có nhiều biến động.

Tình hình biến động chưa dừng lại ở đó khi đến đầu tháng 3, trong khi nguồn cung trong nước ngày càng dồi dào thì hoạt động xuất khẩu lại cho thấy dấu hiệu chững lại.

Chủ tịch Tổng công ty Lương thực miền Bắc (Vinafood 1), bà Bùi Thị Thanh Tâm cho biết: “Vừa qua, Vinafood 1 có chào hàng một số nhà nhập khẩu nhưng họ nói "sẽ nghiên cứu thêm và có thể trao đổi sau. Giá cả thị trường thế giới hiện nay đang có sự điều chỉnh. Việt Nam chỉ chiếm 15-18% tổng lượng xuất khẩu gạo của toàn thế giới."

Các chuyên gia và doanh nghiệp nhận định, đây là thời điểm các nước đang bước vào vụ thu hoạch, do đó hiện nhiều quốc gia chưa vội đặt hàng mà đang có động thái chờ đợi giá được điều chỉnh ổn định và cân nhắc giữa các nguồn hàng để thu mua lúa gạo với mức giá tốt nhất.

Tình hình xuất khẩu chậm lại đã ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động mua bán gạo trong nước. Các doanh nghiệp có xu hướng chậm mua để tránh ùn ứ và chờ giá xuống, điều này đang gây ra không ít thiệt thòi cho người nông dân trồng lúa khi nguồn cung tăng mạnh do vào vụ thu hoạch, không thể giữ lại tồn kho mà liên tục bị ‘ép’ giá.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, Vinafood 1 có nêu việc xuất khẩu gạo khó khăn do giá xuống, một số nước không chào gạo Việt Nam, một số thương nhân bỏ "kèo" khi mua hàng của bà con. Đánh giá về nguyên nhân vấn đề, Bộ trưởng nhận định do Việt Nam vẫn chưa thể thực hiện tốt được công tác kiểm soát về chất lượng cũng như giá thành lúa gạo một cách bài bản, khiến người nông dân và doanh nghiệp đều gặp trở ngại, rủi ro về đầu ra.

Xuất khẩu gạo không còn thuận lợi?

Dù có nhiều diễn biến phức tạp nhưng các chuyên gia cho biết không thể nhận định hoạt động xuất khẩu gạo không còn thuận lợi. Giá giảm cũng như các nước chưa nhập hàng nhiều có một phần nguyên nhân là do tâm lý chờ đợi xu hướng thị trường gạo rõ hơn trong thời gian tới. Chỉ khoảng hơn 1 tuần nữa sẽ vào chính vụ Đông-Xuân, vụ lúa có sản lượng lớn nhất trong năm, khi đó xu hướng giá lúa cũng như hoạt động của các nước chắc chắn sẽ định hình rõ.

Việc xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam được nhận định sẽ khó ngưng trệ về lâu dài do nhu cầu của thế giới vẫn đang rất lớn. Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), nguồn cung gạo trên thị trường thương mại toàn cầu được dự báo giảm, lượng tồn kho cuối kỳ toàn cầu niên vụ 2023-2024 đang ở mức thấp nhất trong 6 niên vụ trở lại đây. Trong khi đó, nhu cầu nhập khẩu của nhiều quốc gia có xu hướng gia tăng.

Bên cạnh đó, bối cảnh Ấn Độ vẫn tiếp tục duy trì chính sách hạn chế xuất khẩu cũng khiến thế giới phải phụ thuộc nhiều vào nguồn cung lúa gạo từ Việt Nam và các nước xuất khẩu gạo lớn khác.

Dư địa của Việt Nam trong năm nay vẫn dồi dào. Nhiều chuyên gia đánh giá tình hình giá giảm, xuất khẩu chững lại như hiện tại chỉ là tạm thời, không quá đáng lo ngại bởi thực tế các năm trước ngành lúa gạo cũng gặp rất nhiều biến động tuy nhiên sau cùng vẫn đạt được thành tựu khả quan. Đây là thách thức tuy nhiên cũng là thời cơ cho các doanh nghiệp học hỏi, thích ứng và phát triển.

Ông Nguyễn Việt Anh, Tổng Giám đốc Công ty TNHH Lương thực Phương Ðông cho rằng, biến động thị trường mỗi năm đều có một kịch bản mới và không có bài học kinh nghiệm nào từ năm trước có thể áp dụng hiệu quả cho năm sau. Gạo hiện vẫn là ngành hàng thiết yếu trên thế giới cũng như Việt Nam, nên thời gian tới, cơ hội sản xuất, kinh doanh trong lĩnh vực này còn rất lớn. Ðiều cần thiết là doanh nghiệp xuất khẩu cần tăng khả năng thích ứng và độ linh hoạt.

Tình hình biến động dự báo không kéo dài lâu, tuy nhiên để đảm bảo ổn định thị trường trong nước và giảm thiểu những tác động tiêu cực do ‘cung tăng - giá giảm’ đối với doanh nghiệp, người dân sản xuất; các doanh nghiệp cùng Bộ ngành đang tích cực đề xuất giải pháp.

Để giải quyết tình trạng trước mắt, bà Tâm đề xuất: “Nếu điều kiện cho phép, đề nghị Tổng cục Dự trữ Nhà nước, Bộ Tài chính cho tiến hành sớm chương trình thu mua dự trữ vì các doanh nghiệp cần có hợp đồng để triển khai và đặc biệt là bảo đảm chất lượng trong kho”.

Theo bà Tâm, thông thường cứ vào tháng 3 thì Vinafood 1 sẽ tổ chức mở thầu với số lượng khoảng 200-250 nghìn tấn gạo. Số lượng này cũng đủ để đóng góp vào việc kích cầu. Bên cạnh đó, do năm nay, tình hình có nhiều khó khăn nên đề nghị các ngân hàng tiếp tục quan tâm, giảm lãi suất, đồng thời nới lỏng các điều kiện cho vay.

Bích Tâm