Xuất khẩu sầu riêng Việt Nam sang Trung Quốc: Ánh hào quang và thách thức

Trung Quốc hiện là thị trường nhập khẩu sầu riêng lớn nhất thế giới, với nhu cầu tiêu thụ ngày càng tăng đối với loại trái cây có hương vị đặc biệt này. Sầu riêng không chỉ được ưa chuộng trong ẩm thực mà còn trở thành món quà phổ biến trong các dịp đặc biệt như đám cưới. Với sức tiêu thụ mạnh mẽ, Trung Quốc đã trở thành mục tiêu quan trọng của các nước xuất khẩu sầu riêng, đặc biệt là Thái Lan và Việt Nam.

Trong năm 2023, Trung Quốc nhập khẩu khoảng 1,4 triệu tấn sầu riêng, với Thái Lan chiếm ưu thế vượt trội, nắm giữ 68% thị phần. Tuy nhiên, Việt Nam đã nhanh chóng nổi lên như một đối thủ cạnh tranh chính, giành được một phần đáng kể thị trường xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.

Nhập khẩu sầu riêng của Trung Quốc.

Thách thức từ Thái Lan và nỗ lực gia tăng thị phần của Việt Nam

Thái Lan đã có một vị trí vững chắc trong việc xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Trong quý 2 năm 2024, nhập khẩu sầu riêng từ Thái Lan đạt gần 2,67 tỷ USD, chiếm 75% tổng giá trị nhập khẩu sầu riêng của Trung Quốc. Đây là một sự tăng trưởng mạnh mẽ so với mức 42,5% trong quý đầu tiên của năm.

Nguyên nhân chính giúp Thái Lan duy trì được vị thế này là do thời điểm vụ thu hoạch sầu riêng của Thái Lan trùng với quý 2, khi nhu cầu tại Trung Quốc tăng cao. Hơn nữa, Thái Lan đã nhanh chóng khắc phục những khó khăn do nắng nóng và hạn hán trong tháng 5/2024- khiến sầu riêng bị nứt trên cây, đảm bảo nguồn cung ổn định cho thị trường Trung Quốc. Dữ liệu từ tháng 7 cho thấy, nhập khẩu sầu riêng tươi của Thái Lan là 363 triệu đô la Mỹ và xuất khẩu của Việt Nam là 270 triệu đô la Mỹ. Trong giai đoạn bốn tháng kết thúc vào tháng 7, Thái Lan đã xuất khẩu 609 triệu kg sầu riêng, vượt xa con số 296 triệu kg của Việt Nam.

Theo các chuyên gia, hương vị đồng nhất và thương hiệu mạnh của sầu riêng Thái Lan đã góp phần vào sự ưa chuộng của người tiêu dùng Trung Quốc.

Mặc dù Thái Lan chiếm ưu thế, Việt Nam đã thể hiện sự vươn lên mạnh mẽ trong xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Kể từ khi được cấp phép xuất khẩu sầu riêng tươi vào năm 2021, Việt Nam đã nhanh chóng trở thành nhà cung cấp sầu riêng lớn thứ hai cho Trung Quốc. Năm 2023, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 500.000 tấn sầu riêng, đạt kim ngạch 2,3 tỷ USD, trong đó 90% xuất khẩu sang Trung Quốc.

Việt Nam có lợi thế lớn nhờ chi phí sản xuất thấp và khả năng vận chuyển nhanh chóng qua biên giới đất liền, điều này cho phép sầu riêng Việt Nam thường có giá rẻ hơn so với sầu riêng Thái Lan tại thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, chất lượng sản phẩm vẫn là một thách thức lớn đối với Việt Nam.

Tháng 6/2024, Trung Quốc đã tạm ngừng nhập khẩu sầu riêng từ 33 nguồn cung cấp của Việt Nam, bao gồm 18 vùng trồng sầu riêng và 15 nhà máy đóng gói, do phát hiện hàm lượng kim loại nặng vượt mức cho phép. Điều này cho thấy áp lực cạnh tranh có thể đã khiến một số nhà sản xuất chạy theo số lượng mà bỏ qua chất lượng, gây tổn hại đến uy tín của sầu riêng Việt Nam.

Ông Nguyễn Thành Trung, chuyên gia khoa học chính trị tại Đại học Fulbright Việt Nam, cảnh báo rằng việc tăng sản lượng mà không kiểm soát chất lượng có thể gây tổn hại lâu dài đến uy tín của sầu riêng Việt Nam. Điều này đòi hỏi Việt Nam phải tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm và tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế để duy trì thị phần tại Trung Quốc.

Việc bị tạm ngừng nhập khẩu đã làm dấy lên lo ngại về tương lai của sầu riêng Việt Nam trên thị trường Trung Quốc. Mặc dù các quan chức Trung Quốc nhấn mạnh mong muốn tiếp tục hợp tác và thúc đẩy nhập khẩu từ Việt Nam, nhưng sự cố này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc cải thiện chất lượng và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế.

Nói trên diễn đàn Quốc hội hôm 21/8, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan thừa nhận rằng, hiện tại Việt Nam vẫn đang tụt hậu so với Thái Lan và Malaysia trong việc xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc.

Trong năm 2023, Trung Quốc nhập khẩu khoảng 1,4 triệu tấn sầu riêng.

Cạnh tranh từ Malaysia và tương lai của sầu riêng Việt Nam

Bên cạnh Thái Lan, Việt Nam cũng đối mặt với sự cạnh tranh từ Malaysia, quốc gia đã được phép xuất khẩu sầu riêng tươi sang Trung Quốc vào tháng 6/2024. Trước đó, Trung Quốc đã cho phép nhập khẩu bột và bột nhão sầu riêng Malaysia vào năm 2011 và sầu riêng đông lạnh vào năm 2018. Mặc dù sầu riêng Malaysia có giá cao hơn so với Thái Lan và Việt Nam, nhưng lại được đánh giá cao bởi sự đa dạng trong hương vị. Tuy nhiên, hiện tại Malaysia chưa đủ nguồn cung để đáp ứng nhu cầu lớn của thị trường Trung Quốc, Thái Lan vẫn giữ vững vị trí nhà cung cấp chính.

Lim Chin Khee, cố vấn của Học viện Durian, cho biết Malaysia sẽ gặp khó khăn trong việc cạnh tranh về khối lượng với Thái Lan và Việt Nam, nhưng có thể tạo dấu ấn nhờ chất lượng sản phẩm.

Nền kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với nhiều thách thức trong năm 2024, dẫn đến sự suy giảm niềm tin tiêu dùng và giảm giá cả hàng hóa, bao gồm cả sầu riêng. Trong tháng 4/2024, giá nhập khẩu sầu riêng từ Thái Lan là 5,80 USD/kg, trong khi sầu riêng Việt Nam là 4,22 USD/kg. Việc giá sầu riêng giảm có lợi cho người tiêu dùng nhưng lại tạo áp lực lên các nhà xuất khẩu.

Hơn nữa, sự cạnh tranh gay gắt từ Việt Nam cũng khiến giá sầu riêng tại Trung Quốc giảm đáng kể, với một số nơi giá chỉ còn 10 nhân dân tệ cho nửa kg. Điều này tạo ra cơ hội cho người tiêu dùng nhưng đồng thời cũng là thách thức lớn cho các nhà xuất khẩu, khi phải cân đối giữa chất lượng và giá cả để duy trì thị phần.

Để duy trì và nâng cao khả năng cạnh tranh, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần thực hiện một số chiến lược quan trọng. Trước hết, việc cải thiện chất lượng sản phẩm là yếu tố then chốt. Các biện pháp như cấp mã số cho các vùng trồng, kiểm soát chất lượng từ khâu sản xuất đến khâu xuất khẩu, và đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế là cần thiết để giữ vững uy tín của sầu riêng Việt Nam.

Theo người đứng đầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, nhiệm vụ trước mắt là biến sầu riêng thành sản phẩm quốc gia, xây dựng một chính sách toàn diện bao gồm từ người nông dân, doanh nghiệp đến khoa học công nghệ và cơ sở hạ tầng.

Bên cạnh đó, việc đa dạng hóa sản phẩm cũng là một hướng đi tiềm năng. Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho biết Việt Nam đã ký Hiệp định thư thứ hai với Trung Quốc về sầu riêng chế biến, bao gồm cơm sầu riêng, hạt sầu riêng và sầu riêng đông lạnh. Đây là một bước tiến quan trọng nhằm đa dạng hóa sản phẩm và tăng cường giá trị gia tăng, đồng thời giảm bớt áp lực về thời vụ thu hoạch.

Sầu riêng đông lạnh và các sản phẩm chế biến từ sầu riêng đang được xem là những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, giúp giảm bớt áp lực thời vụ thu hoạch và tăng giá trị xuất khẩu. Dự kiến, xuất khẩu sầu riêng đông lạnh của Việt Nam có thể đạt kim ngạch từ 400-500 triệu USD ngay trong năm 2024 - năm đầu tiên sau khi ký kết nghị định thư, và có khả năng nhanh chóng trở thành mặt hàng nông sản xuất khẩu tỷ USD ngay trong năm 2025.

Thùy Linh