Xung đột Iran - Israel và hậu quả kinh tế Trung Đông

Một khu chợ ở Israel

Lebanon thiệt hại nặng nề nhất

Cựu Giám đốc CIA và Bộ Tư lệnh trung ương Mỹ (CENTCOM) David Petraeus, tin rằng một cuộc chiến trực tiếp giữa Iran và Israel sẽ gây thiệt hại “rất rất đáng kể” cho cả 2 bên. Chính quyền mới của Iran dưới thời tân Tổng thống Masoud Pezeshkian, đã hứa giải quyết tình hình kinh tế ngày càng tồi tệ của Iran.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia trong nước, Tehran gần như không thể tạo ra sự thay đổi có ý nghĩa, nếu không có sự thay đổi mạnh mẽ trong chính sách đối ngoại và hạt nhân của Iran, để giúp nền kinh tế của nước này thoát khỏi các lệnh trừng phạt.

Các nhà phân tích cho biết, rủi ro địa chính trị gia tăng mạnh và cuộc chiến Israel - Gaza biến thành xung đột khu vực sẽ làm giảm nghiêm trọng triển vọng kinh tế của các bên liên quan. Lebanon, nền kinh tế vốn đã chao đảo trong nhiều năm bế tắc chính trị, có khả năng sẽ chịu tác động nặng nề nhất, với tổng sản phẩm quốc nội giảm đáng kể nếu một cuộc xung đột vũ trang toàn diện tràn vào biên giới của nước này.

Nassib Ghobril, người đứng đầu nhóm nghiên cứu kinh tế tại Ngân hàng Byblos có trụ sở tại Beirut, cho biết: “Dựa trên các mối đe dọa của Israel về việc phá hủy phần lớn cơ sở hạ tầng của Lebanon và trừng phạt, tôi dự đoán mức suy giảm từ 10-15% trong năm nay”.

Lebanon đã chứng kiến các cuộc chiến tranh ủy nhiệm và xung đột vũ trang trong những thập kỷ qua, tuy nhiên tình hình kinh tế hiện tại của nước này khiến nước này có nguy cơ sụp đổ hoàn toàn.

S&P cho biết, trong kịch bản leo thang, các mục tiêu đầu tiên có thể xảy ra của Lebanon có thể bao gồm các tài sản quân sự của Hezbollah trong hoặc gần cơ sở hạ tầng quan trọng như sân bay quốc tế Beirut-Rafic Hariri, cảng biển Beirut, Sidon, Tyre và tất cả các cảng nhỏ hơn ở miền Nam.

Nền kinh tế của nước này ước tính sẽ phải chịu thiệt hại lên tới 1,5 tỷ USD do chiến tranh. Lebanon hiện đang phải vật lộn với những gì Ngân hàng Thế giới (WB) gọi là một trong những cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu tồi tệ nhất kể từ giữa thế kỷ 19.

Ngành ngân hàng đang phải đối mặt với khoản lỗ hơn 70 tỷ USD và đồng tiền của nước này đã mất hơn 90% giá trị kể từ năm 2019, khi quốc gia này vỡ nợ lần đầu tiên trong lịch sử.

Iran “tiến thoái lưỡng nan”

Iran đã có những đòn quân sự trực tiếp với Israel khi nước này phóng một loạt tên lửa vào Israel vào tháng 4-2024 để trả đũa cho một cuộc không kích vào khu nhà ngoại giao của nước này ở Syria. Căng thẳng sau đó đã lắng xuống mà không có thêm các cuộc tấn công trả đũa.

Sau cái chết đột ngột của Tổng thống bảo thủ Ebrahim Raisi, tân Tổng thống Pezeshkian theo chủ nghĩa cải cách đã lên nắm quyền tại Tehran. Trong khi ông giành chiến thắng trong cuộc đua bầu cử với những lời hứa về cải cách kinh tế, thì việc ám sát nhà lãnh đạo chính trị Hamas ở Tehran đã giáng một đòn mạnh vào kế hoạch hợp tác với phương Tây và giải phóng Iran khỏi gánh nặng trừng phạt đã làm tê liệt nền kinh tế của nước này.

Do vậy, một hành động trả đũa của Tehran đối với Israel sẽ cản trở những nỗ lực của nước này nhằm tăng cường quan hệ thương mại và kinh tế trong khu vực cũng như quốc tế để thúc đẩy đầu tư vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo và cơ sở hạ tầng dầu khí của nước này.

Nền kinh tế Iran đã phải chịu đựng các lệnh trừng phạt bên ngoài do Washington áp đặt trở lại vào năm 2018 sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân có thể giúp Tehran được cứu trợ để đổi lấy việc hạn chế chương trình làm giàu hạt nhân của nước này. Việc khôi phục lại thỏa thuận hạt nhân năm 2015 và theo đuổi các cải cách để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế trong nước là những ưu tiên hàng đầu của tân Tổng thống Iran.

Gary Dugan, giám đốc điều hành của Văn phòng CIO toàn cầu, cho biết: “Iran lo sợ rằng họ sẽ dập tắt hy vọng về một số biện pháp trừng phạt được nới lỏng. Với một tổng thống mới nắm quyền, thị trường đã có một số hy vọng về việc nới lỏng lệnh trừng phạt một cách khiêm tốn hơn theo thời gian.

Bất kỳ sự leo thang nào của các vấn đề chỉ có thể dẫn đến việc thắt chặt hơn là nới lỏng lệnh trừng phạt". Nền kinh tế Iran đã tiếp tục tăng trưởng trong vài năm qua, với GDP đạt 4,7% vào năm ngoái.

Tuy nhiên, theo ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tăng trưởng dự kiến sẽ chậm lại còn 3,3% trong năm nay và 3,1% vào năm 2025. Lạm phát kinh niên là một thách thức kinh tế lớn đối với Iran. Giá tiêu dùng đã tăng 45,8% vào năm ngoái, vẫn duy trì ở mức trên 20% trong 4 thập kỷ qua. Theo IMF, lạm phát dự kiến sẽ chậm lại còn 37,5% trong năm nay.

Israel mất 13% GDP

Trong khi đó, tăng trưởng kinh tế của Israel đã chậm lại kể từ khi nước này phát động cuộc tấn công vào Gaza sau vụ tấn công ngày 7-10-2023 của Hamas. Các cuộc tấn công trả đũa của Israel vào Gaza đã khiến gần 40.000 người thiệt mạng. Israel, buộc phải vay nợ để trang trải cho cuộc chiến ở Gaza, và một cuộc xung đột đa mặt trận toàn diện sẽ càng gây thêm căng thẳng cho ngân khố của nước này.

Vào tháng 7, Ngân hàng Israel đã hạ triển vọng tăng trưởng của nước này so với ước tính hồi tháng 4 do tác động của cuộc chiến ở Gaza. Nền kinh tế Israel hiện dự kiến sẽ tăng trưởng 1,5% vào năm 2024 và 4,2% vào năm 2025, giảm 1,3 điểm % so với dự báo tháng 4. Trong ước tính trước đó, cơ quan quản lý ngân hàng Israel cho biết chi phí ước tính của cuộc xung đột trong giai đoạn từ năm 2023-2025 là khoảng 255 tỷ shekel, tương đương 13 % GDP dự báo năm 2024.

Các nhà phân tích cho biết cuộc chiến lan sang Lebanon và Iran sẽ ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư vào khu vực và sẽ tác động đến các lĩnh vực từ du lịch và vận chuyển đến bán lẻ và bất động sản. Du lịch và nông nghiệp đã bị ảnh hưởng đặc biệt nặng nề bởi cuộc chiến ở Lebanon.

Một số quốc gia đã khuyến cáo công dân không nên đi du lịch đến Lebanon và Israel. Theo ước tính của S&P, du lịch chiếm khoảng 12-26% doanh thu tài khoản vãng lai của Lebanon, Jordan và Ai Cập. Ngành du lịch của các quốc gia Trung Đông có thể mất khoảng 16,1 tỷ USD do chiến tranh.

Maya Senussi, nhà kinh tế học Lebanon tại Oxford Economics, cho biết: "Các ngành du lịch, vận tải và bán lẻ sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất nếu xảy ra xung đột rộng hơn".

VĨNH CẨM