Ấn Độ đẩy mạnh khai thác đất hiếm: Tham vọng trở thành đối trọng của Trung Quốc

Gần đây, các nước công nghiệp lớn như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và Đức gặp khó khăn trong chuỗi cung ứng do Trung Quốc siết chặt việc xuất khẩu đất hiếm. Tình trạng thiếu hụt đã ảnh hưởng trực tiếp đến các ngành sản xuất then chốt như ô tô điện, pin, năng lượng sạch và thiết bị quốc phòng.

Trung Quốc hiện sản xuất khoảng 60% đất hiếm toàn cầu và xử lý tới 90% lượng đất hiếm, bao gồm cả nguyên liệu nhập khẩu. Điều này khiến Bắc Kinh có quyền lực đáng kể trong việc chi phối thị trường và ảnh hưởng tới các quốc gia khác.

Tuy gần đây Trung Quốc phát tín hiệu sẽ nới lỏng một số biện pháp kiểm soát và Mỹ tuyên bố đạt được thỏa thuận thương mại liên quan, nhưng các nước vẫn lo ngại rủi ro lâu dài từ sự phụ thuộc vào một nguồn cung duy nhất.

Bộ trưởng Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ, ông Piyush Goyal, gọi động thái của Trung Quốc là “hồi chuông cảnh tỉnh” và xem đây là cơ hội để Ấn Độ trở thành lựa chọn thay thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Công ty Indian Rare Earths chiết xuất các nguyên tố đất hiếm từ cát bãi biển ở Kerala, Ấn Độ.

Ấn Độ có tiềm năng gì để thay thế Trung Quốc trong lĩnh vực đất hiếm?

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), Ấn Độ đang sở hữu khoảng 6,9 triệu tấn đất hiếm – đứng thứ ba thế giới sau Trung Quốc và Brazil. Bên cạnh đó, quốc gia này cũng chiếm gần 35% trữ lượng khoáng sản bãi biển và cát ven biển – những nguồn chứa đất hiếm quan trọng.

Đây được xem là lợi thế lớn giúp Ấn Độ có thể tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu và góp phần đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm. Báo cáo từ EY nhận định Ấn Độ có vị trí thuận lợi để đóng vai trò “xương sống” trong chuỗi cung ứng đất hiếm bền vững và phi tập trung.

Tuy nhiên, việc sở hữu tài nguyên là chưa đủ. Để phát huy được tiềm năng, Ấn Độ cần có năng lực khai thác, tinh luyện, chế biến và ứng dụng công nghệ cao – điều mà hiện nay nước này vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện.

Công ty Indian Rare Earths – doanh nghiệp nhà nước thành lập từ năm 1950 – được xem là đối tác tiềm năng để hợp tác với Mỹ và các nước phương Tây, nhất là vì công ty này không có vốn đầu tư từ Trung Quốc.

Trước những áp lực từ thị trường quốc tế, Chính phủ Ấn Độ đã thành lập Chương trình Khoáng sản Chiến lược Quốc gia vào năm 2025 nhằm thúc đẩy tự chủ về đất hiếm. Mục tiêu của chương trình là xây dựng cơ chế khai thác, sản xuất và cung ứng chủ động, giảm thiểu rủi ro từ sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Ấn Độ hiện cũng đang xem xét mở rộng hợp tác công – tư trong lĩnh vực khai khoáng và chế biến đất hiếm. Chính phủ đang cân nhắc áp dụng các chương trình ưu đãi, trợ cấp vốn và hỗ trợ chính sách để khuyến khích các doanh nghiệp nội địa tham gia đầu tư.

Đồng thời, nước này cũng đang thảo luận với các doanh nghiệp nước ngoài để tăng cường năng lực công nghệ và thu hút nguồn vốn đầu tư dài hạn. Các quan chức cấp cao cho biết mục tiêu là “tăng tốc xây dựng năng lực trong nước và giảm thiểu sự phụ thuộc chiến lược”.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc xây dựng năng lực khai thác và xử lý đất hiếm không thể hoàn thành trong một sớm một chiều. Quá trình này đòi hỏi đầu tư bài bản từ cả chính phủ và khu vực tư nhân, nhất là trong nghiên cứu và phát triển công nghệ.

Ấn Độ đã sẵn sàng thay thế vị thế của Trung Quốc trên thị trường đất hiếm?

Giới chuyên gia cho rằng Ấn Độ chưa thể thay thế hoàn toàn vai trò của Trung Quốc trong ngắn hạn, bởi sự chênh lệch về năng lực khai thác, công nghệ và hạ tầng vẫn còn rất lớn. Tuy vậy, quốc gia Nam Á hoàn toàn có thể trở thành một nguồn cung bổ sung quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Để làm được điều đó, Ấn Độ cần một chiến lược phát triển lâu dài, kiên trì và đồng bộ. Ngoài yếu tố tài nguyên, nước này phải đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ chế biến, đào tạo nhân lực chuyên môn và xây dựng chính sách hấp dẫn để thu hút đầu tư từ khối tư nhân.

Theo chuyên gia Gracelin Baskaran từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Indian Rare Earths – nhờ không có vốn Trung Quốc – có thể trở thành đầu mối đáng tin cậy trong hợp tác quốc tế.

Bên cạnh phát triển nội lực, Bộ trưởng Goyal cho biết Ấn Độ cũng đang tìm kiếm thêm các nguồn cung đất hiếm từ các nước khác, đồng thời hy vọng sớm được Trung Quốc phê duyệt trở lại các lô hàng nhập khẩu cho doanh nghiệp trong nước.

Ngành ô tô – đặc biệt là sản xuất xe điện – là lĩnh vực chịu tác động lớn nhất từ thiếu hụt đất hiếm, bởi đây là nguyên liệu quan trọng để sản xuất nam châm vĩnh cửu trong động cơ điện. Ngoài ra, các ngành năng lượng tái tạo, công nghệ cao và quốc phòng cũng đang lo lắng về sự gián đoạn nguồn cung.

Theo một số báo cáo, một đoàn đại diện ngành công nghiệp ô tô Ấn Độ đang chuẩn bị sang Trung Quốc để đàm phán tăng tốc nhập khẩu nam châm đất hiếm – cho thấy tầm quan trọng sống còn của nguyên liệu này đối với sản xuất công nghiệp.

Việc đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm không chỉ giúp giảm rủi ro địa chính trị mà còn mở đường cho các chuỗi cung ứng bền vững và linh hoạt hơn trong tương lai.

Kì Lân (Theo CNBC)