Ấn tượng Việt Nam: Thủy lợi hướng tới quản trị tài nguyên nước
Thủy lợi Việt Nam không chỉ đầu tư xây dựng các công trình mới mà còn từng bước hiện đại hóa, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, vận hành.
Hồ Cánh Tạng có sức chứa 91 triệu m3 nước. Ảnh: Trọng Đạt - TTXVN
Trải qua 80 năm hình thành và phát triển, ngành thủy lợi Việt Nam đã không ngừng đổi mới, góp phần to lớn vào sự phát triển nông nghiệp – nông thôn và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Từ những ngày đầu giành được độc lập, ngành thủy lợi đã được xác định là một trong những trụ cột chiến lược, luôn đồng hành cùng sự nghiệp phát triển đất nước, nhất là trong lĩnh vực nông nghiệp.
Ngay từ khi giành được chính quyền sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Đảng và Nhà nước ta đã xác định thủy lợi là khâu đột phá quan trọng đầu tiên trong phát triển nông nghiệp. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan tâm đến vai trò của thủy lợi đối với đời sống nhân dân và sản xuất nông nghiệp. Người từng căn dặn: “Nông nghiệp muốn khá, thì phải làm thủy lợi cho tốt”, và “Làm thủy lợi là làm cách mạng”. Những lời dạy ấy không chỉ thể hiện tầm nhìn xa rộng của Bác mà còn là kim chỉ nam xuyên suốt cho sự phát triển của ngành thủy lợi trong suốt chặng đường dài vừa qua.
Từ những công trình mương nhỏ, đập đất đơn sơ, ngành thủy lợi đã từng bước phát triển mạnh mẽ, hiện diện trên khắp mọi miền đất nước. Hàng chục nghìn công trình lớn nhỏ đã được xây dựng như: các đập, hồ chứa, trạm bơm, cống điều tiết, kênh mương… phục vụ cho hơn 7 triệu ha đất canh tác, cấp nước sinh hoạt cho hàng triệu người dân, kiểm soát lũ lụt, hạn hán, chống xâm nhập mặn, ứng phó với biến đổi khí hậu và đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Nhiều công trình mang tính chiến lược như hệ thống Bắc Hưng Hải, hồ Dầu Tiếng, hệ thống Phước Hòa, Nam Thạch Hãn, Bắc Bến Hải… đã trở thành trụ cột cho sự ổn định sản xuất và đời sống của hàng triệu nông dân.
Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp, ngành thủy lợi đã trải qua hành trình từ thủ công đến hiện đại hóa. Tính đến nay, cả nước có hơn 7.315 đập, hồ chứa thủy lợi lớn nhỏ, 19.400 trạm bơm, 27.700 cống, gần 291.000 km kênh mương; trong đó có hơn 82.000 km được kiên cố hóa.
Hệ thống hạ tầng thủy lợi này được World Bank đánh giá là một trong những hệ thống lớn và hiệu quả nhất thế giới, trở thành nền tảng vững chắc giúp ngành nông nghiệp tái cơ cấu hợp lý, đảm bảo chủ động nguồn nước phục vụ sản xuất.
Sự phát triển ấn tượng của ngành nông nghiệp, với kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản dự kiến đạt 65 tỷ USD trong năm 2025, không thể tách rời vai trò thầm lặng nhưng to lớn của ngành thủy lợi. Tuy nhiên, trong bối cảnh mới, ngành đang đứng trước nhiều thách thức: biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, tài nguyên nước suy giảm, hạn hán, xâm nhập mặn, ô nhiễm môi trường, thiên tai bất thường và nhu cầu sử dụng nước đa mục tiêu ngày càng tăng.
Một nghịch lý đáng lo ngại là tổng lượng nước mặt hàng năm của Việt Nam khoảng 840 tỷ m³, nhưng khả năng trữ nước của các công trình chỉ khoảng 70,5 tỷ m³, tức chưa đến 8,4%. Phần lớn lượng nước còn lại trôi ra ngoài lãnh thổ, gây lãng phí và mất cân bằng nghiêm trọng trong khai thác, sử dụng nguồn nước.
Cống Cái Lớn xây dựng trên sông Cái Lớn, cách cầu Cái Lớn 2,1km về hướng sông Hậu. Ảnh: Dương Giang/TTXVN
Trước tình hình đó, ngành thủy lợi đã và đang có những chuyển biến mạnh mẽ, không chỉ đầu tư xây dựng các công trình mới mà còn từng bước hiện đại hóa, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, vận hành. Những công trình lớn được triển khai trong thời gian gần đây như hệ thống thủy lợi Cái Lớn – Cái Bé, cống Rạch Mọp, hồ Tân Mỹ, Tả Trạch, Ngàn Trươi, Đồng Mít… đã thể hiện tư duy phát triển mới – lấy thích ứng biến đổi khí hậu làm trung tâm, hướng đến đa mục tiêu, đa ngành, phục vụ cả dân sinh và phát triển bền vững.
Song song với đầu tư công trình, ngành thủy lợi cũng chú trọng đến công tác hoàn thiện thể chế. Việc ban hành Kết luận 36-KL/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phòng chống thiên tai và thủy lợi thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến 2050 là bước ngoặt quan trọng, tạo cơ sở pháp lý vững chắc để ngành tiếp tục phát triển bền vững. Đây cũng là nền tảng để xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026–2030 và là trục xương sống cho toàn ngành trong giai đoạn tới.
Thực hiện Đề án tái cơ cấu nông nghiệp và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững giai đoạn 2021–2030, ngành thủy lợi phải đi trước một bước trong tư duy phát triển. Không chỉ đơn thuần cung cấp nước, ngành cần chuyển sang quản trị tổng hợp tài nguyên nước và hệ sinh thái, tiếp cận theo hướng “kinh tế nước”; trong đó nước ngọt, nước mặn, nước lợ đều được xem là tài nguyên có giá trị. Các công trình thủy lợi ngày càng phải hiện đại, thông minh, tích hợp công nghệ tiên tiến để điều tiết, phân phối và sử dụng nước hiệu quả hơn.
Theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, ngành thủy lợi cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ về tư duy, quản lý và công nghệ, hướng tới phát triển hiện đại, thông minh. Ngành cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong dự báo, điều hành; bảo vệ và khai thác hợp lý tài nguyên nước; tái cấu trúc hệ thống thủy nông phục vụ đa mục tiêu. Đồng thời, tăng cường hợp tác quốc tế trong quản lý lưu vực sông, nhất là sông Mê Kông và sông Hồng; thúc đẩy liên kết vùng, nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo, quản lý rủi ro thiên tai, đảm bảo vận hành hiệu quả và đầu tư bền vững cho tương lai.
Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng nhấn mạnh, với truyền thống “80 năm dẫn nước – xây dựng cuộc sống”, ngành thủy lợi tiếp tục đổi mới tư duy, hoàn thiện thể chế, ứng dụng mạnh mẽ khoa học – công nghệ và chuyển đổi số, phát triển thủy lợi đa mục tiêu, hướng tới nền thủy lợi thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu, góp phần bảo đảm an ninh nguồn nước, cải tạo môi trường sinh thái, đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững, bước vào kỷ nguyên mới – Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
