Áp lực kép cho hộ kinh doanh: Chính sách thuế mới và chi phí mặt bằng cao

Dự báo, làn sóng trả mặt bằng và co cụm kinh doanh sẽ còn tiếp diễn đến nửa đầu năm 2026. Đây là giai đoạn thanh lọc nghiệt ngã nhưng cần thiết. Những hộ kinh doanh trụ lại được sẽ là những đơn vị biết tận dụng công nghệ, tối ưu hóa chi phí và quan trọng nhất là thích nghi được với kỷ nguyên kinh doanh minh bạch.

Khi doanh thu không thắng nổi chi phí

Theo thông tin từ Cục Thuế, năm 2025 đánh dấu một cột mốc kỷ lục khi ước thu từ hộ kinh doanh đạt 32.840 tỷ đồng, tăng tới 37,5% so với năm 2024. Đây là kết quả của nỗ lực đổi mới quản lý thuế, chuyển từ cơ chế "khoán" - vốn có nhiều kẽ hở, sang tự tính, tự khai và quản lý bằng dữ liệu tập trung.

Tính đến nay, đã có hơn 18,3 nghìn hộ kinh doanh nộp thuế khoán tự nguyện chuyển sang phương pháp kê khai trước thời hạn 1/1/2026; hơn 3,2 nghìn hộ đã "thay áo mới" lên mô hình doanh nghiệp. Tuy nhiên, đằng sau những con số tăng trưởng ấn tượng của ngân sách là nỗi lo toan của 2,5 triệu hộ kinh doanh đang trong quá trình chuyển đổi.

Loạt cửa hàng ở Hà Nội đóng cửa, trả mặt bằng.

Việc áp dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) có mã của cơ quan thuế đối với hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng trở lên đang là tâm điểm tranh luận. Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận định, ngưỡng 1 tỷ đồng là quá thấp so với năng lực quản trị của nhiều hộ kinh doanh. Khảo sát của VCCI cho thấy có tới 77% hộ kinh doanh ở nông thôn và 67% ở đô thị thiếu kỹ năng công nghệ để vận hành hệ thống HĐĐT.

"Việc ép một hộ kinh doanh nhỏ lẻ phải vận hành như một doanh nghiệp chuyên nghiệp về hóa đơn, chứng từ đang tạo ra một áp lực tuân thủ rất lớn", đại diện VCCI chia sẻ.

Trong khi chính sách thuế mới còn đang khiến nhiều chủ hộ "vò đầu bứt tai" với hóa đơn, sổ sách, thì chi phí mặt bằng lại giáng thêm một đòn nặng nề. Dọc các tuyến phố trung tâm tại Hà Nội như Tây Sơn, Thái Thịnh, Đại Cồ Việt…, hình ảnh những biển hiệu "Cho thuê nhà" xuất hiện dày đặc ngay trong mùa cao điểm mua sắm cuối năm.

Chị Đào Mai Linh, chủ một cửa hàng tại phố Tây Sơn, ngậm ngùi trả lại mặt bằng sau nhiều năm gắn bó. "Kinh tế khó khăn, khách giảm nhưng tiền thuê không những không giảm mà còn tăng theo từng năm. Mỗi tháng mở cửa là một khoản lỗ", chị giãi bày.

Tương tự, chị Hoàng Mỹ An, người vừa phải đóng cửa quán café sau 2 năm bỏ ra hàng tỷ đồng đầu tư tại Đội Cấn, thừa nhận ngoài việc cạnh tranh khốc liệt với các chuỗi thương hiệu lớn, những thay đổi về chính sách thuế và yêu cầu minh bạch hóa đơn cũng khiến chị lo ngại về các rủi ro pháp lý và sai sót bị xử phạt.

Theo chuyên gia kinh tế Hoàng Trọng Thủy, đây không phải hiện tượng nhất thời mà là một cuộc "di cư" mang tính hệ thống. Người tiêu dùng chuyển sang mua sắm trực tuyến, khiến các cửa hàng truyền thống mất đi lợi thế độc quyền về vị trí. Trong khi đó, chủ nhà vẫn neo giá thuê theo kỳ vọng của giai đoạn "tăng trưởng nóng", tạo ra một khoảng cách quá lớn giữa giá trị thực và khả năng chi trả của hộ kinh doanh.

Gánh nặng chi phí "cứng" và rủi ro tâm lý

TS. Trần Xuân Lượng, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Đánh giá thị trường Bất động sản Việt Nam phân tích, chi phí mặt bằng hiện chiếm tới 30% tổng cơ cấu chi phí của nhiều ngành hàng. Với các hộ kinh doanh nhỏ dựa trên dòng tiền ngắn hạn, chỉ cần doanh thu sụt giảm vài tháng, họ sẽ lập tức mất khả năng xoay xở.

Bên cạnh áp lực tài chính, yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng. "Nhiều hộ vốn quen với thuế khoán mấy chục năm, giờ đây yêu cầu họ phải có hóa đơn đầu vào, chứng minh nguồn gốc xuất xứ hàng hóa ngay lập tức là rất khó. Họ sợ làm sai, sợ bị phạt, sợ hình sự hóa các quan hệ kinh tế", ông Lượng chia sẻ.

Đồng quan điểm, Luật sư Nguyễn Văn Được (Hội Tư vấn thuế Việt Nam) cho rằng mấu chốt nằm ở việc "miếng bánh" lợi nhuận đang bị thu hẹp lại. Khi phải minh bạch hóa doanh thu và chi phí để đóng thuế đầy đủ, những hộ kinh doanh không có lợi thế cạnh tranh thực sự hoặc vẫn dựa vào việc "nhập nhằng" nguồn gốc hàng hóa sẽ không còn "đất sống".

Dù đối mặt với nhiều khó khăn, nhưng không thể phủ nhận việc chuyển đổi sang phương pháp kê khai và minh bạch hóa đơn là lộ trình tất yếu để xây dựng một nền kinh tế hiện đại. Năm 2025, lần đầu tiên số thu ngân sách do cơ quan thuế quản lý vượt mốc 2 triệu tỷ đồng, cho thấy tiềm lực tài chính quốc gia đang được củng cố mạnh mẽ.

Tuy nhiên, để hộ kinh doanh – bộ phận quan trọng của nền kinh tế – không bị "gãy đổ" trước ngưỡng cửa 2026, các chuyên gia cho rằng cơ quan quản lý cần có những bước đi linh hoạt hơn. VCCI đã đề nghị nâng ngưỡng áp dụng HĐĐT bắt buộc lên mức doanh thu 3 tỷ đồng thay vì 1 tỷ đồng để phù hợp với thực tế năng lực của hộ kinh doanh.

Đồng thời, cơ quan thuế cần đẩy mạnh hỗ trợ công nghệ, cung cấp các phần mềm kế toán đơn giản, miễn phí và tăng cường tuyên truyền để người dân hiểu đúng, làm đúng. TS. Trần Xuân Lượng nhấn mạnh: "Cơ quan quản lý phải đồng hành để giúp hộ kinh doanh thích nghi, hạn chế tối đa việc xử phạt trong giai đoạn đầu để tránh tạo thêm tâm lý hoang mang".

Thanh Hoa