Áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường: Nhiều hộ gia đình trồng mía bị ảnh hưởng

300.000 lao động trực tiếp bị ảnh hưởng

Theo số liệu thống kê, hiện Việt Nam có khoảng 1.800 doanh nghiệp sản xuất nước giải khát, ngành nước giải khát đã tạo ra hơn 300.000 lao động trực tiếp và hàng triệu việc làm gián tiếp.

Các chuyên gia chia sẻ tại Chương trình Diễn đàn kinh tế với chủ đề: Áp thuế với nước ngọt có giảm thừa cân, béo phì do Truyền hình Quốc hội tổ chức (Ảnh: Nguyễn Hòa)

Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đang được Bộ Tài chính soạn thảo đã được đưa vào Chương trình xây dựng pháp luật của Quốc Hội và sẽ được thảo luận vào Kỳ họp thứ 8/2024, thông qua vào Kỳ họp thứ 9/2025. Trong đó, nước giải khát có đường lại một lần nữa được đưa bổ sung vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt với mong muốn giảm tình trạng thừa cân, béo phì tại Việt Nam. Nội dung này đang nhận được sự quan tâm lớn của dư luận, đặc biệt là các doanh nghiệp hoạt động trong ngành nước giải khát.

Phát biểu tại Chương trình Diễn đàn kinh tế với chủ đề: Áp thuế với nước ngọt có giảm thừa cân, béo phì? do Truyền hình Quốc hội tổ chức mới đây, TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng Ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) có cho biết: CIEM đang thực hiện một số nghiên cứu liên quan tới dự thảo về thuế tiêu thụ đặc biệt, trong đó có lĩnh vực về sản phẩm nước giải khát có đường. Chúng tôi đang nghiên cứu xem đánh thuế như vậy thì tác động như thế nào đến nguồn thu ngân sách, đến lao động, đến thu nhập cũng như là tăng trưởng của nền kinh tế.

“Kết quả sơ bộ dựa theo số liệu thống kê năm 2022 mà chúng tôi đang tính toán thì thấy rằng, nguồn thu ngân sách không tăng thậm chí còn giảm. Bởi vì khi chúng ta đánh thuế đối với nước giải khát có đường thì có tác động lan tỏa tới cả các ngành hàng khác nữa. Các ngành cung cấp đầu vào và các ngành tác động trong chuỗi sản xuất, phân phối của ngành nước giải khát ước tính là 25 nhóm ngành hàng. Do vậy, nếu áp thuế tiêu thụ đặc biệt lên nước giải khát có đường là 10% thì ước tính GDP sẽ giảm 0,5 điểm phần tram, là một mức độ tác động rất lớn tới nền kinh tế” – bà Nguyễn Minh Thảo thông tin thêm.

Cũng theo nghiên cứu của CIEM trước đó, ngành nước giải khát có sự tham gia của rất nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ trong chuỗi giá trị dẫn tới ảnh hưởng với quy mô gấp 6-9 lần, ảnh hưởng đến 9.000 doanh nghiệp vừa và nhỏ và 1 triệu hộ kinh doanh sản phẩm, gây tác động đến hàng chục ngàn lao động trong chuỗi giá trị của doanh nghiệp. Việc đánh thuế nước giải khát có đường dự kiến sẽ tác động tiêu cực tới sinh kế của 337.000 hộ gia đình trồng mía.

Cùng với việc sửa đổi bổ sung Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, Luật Thuế Giá trị gia tăng (GTGT) (sửa đổi) đang đề xuất chuyển nhóm mặt hàng "đường; phụ phẩm trong sản xuất đường, bao gôm gi đường, bã mía, bã bùn" từ nhóm đang áp dụng mức thuế suất giá trị gia tăng 5% sang nhóm áp dụng thuế suất giá trị gia tăng 10%. Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp đang đề xuất loại bỏ các ưu đãi thuế đối với nhóm mặt hàng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt. Theo các chuyên gia kinh tế, nếu các luật này được thông qua theo lộ trình như Bộ Tài chính đề xuất thì các doanh nghiệp nước giải khát sẽ cùng lúc chịu thêm các sức ép từ việc tăng chi phí nguyên liệu sản xuất do giá đường tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt.

Khi xem xét và đánh giá các tác động, có thể thấy các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh các mặt hàng nước giải khát có đường sẽ phải chịu tác động trực tiếp. Thuế tiêu thụ đặc biệt làm tăng giá thành của sản phẩm, từ đó dẫn đến giá bán cao hơn đối với người tiêu dùng. Điều này có thể dẫn đến giảm doanh thu, giảm lợi nhuận của các doanh nghiệp ảnh hưởng tới mức đóng góp của ngành đối với ngân sách hằng năm. Chính sách thuế có thể làm thay đổi cấu trúc chi phí trong chuỗi cung ứng, từ nguyên liệu đến sản phẩm cuối cùng. Giảm thu nhập của người lao động, nguy cơ mất việc làm gây hệ lụy đến xã hội. Nếu doanh thu giảm, các doanh nghiệp có thể cần điều chỉnh quy mô sản xuất, giảm lao động trong ngành.

TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng Ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Ảnh: Nguyễn Hòa)

Cân nhắc khi chưa đủ bằng chứng thuyết phục

Cũng chia sẻ tại Chương trình Diễn đàn kinh tế với chủ đề: Áp thuế với nước ngọt có giảm thừa cân, béo phì?, TS.BS Nguyễn Thị Lâm – Nguyên viện Phó, Viện Dinh Dưỡng Quốc gia chia sẻ: “Trong 10 năm qua tỷ lệ thừa cân béo phì của người Việt Nam tăng gần như gấp đôi, đặc biệt lứa tuổi trẻ em từ 5-19 tuổi, nhưng theo đánh giá của WHO (Tổ chức Y tế Thế giới) thì tỷ lệ thừa cân béo phì ở Việt Nam vẫn nằm trong vùng xanh, là 1 trong 10 nước có tỷ lệ thừa cân béo phì thấp ở khu vực Đông Nam Á”.

Với những thông tin cập nhật nhất cho thấy, hiện chưa có đủ bằng chứng khoa học chứng minh đồ uống có đường là nguyên nhân chính dẫn đến thừa cân béo phì. Báo cáo của WHO về thừa cân, béo phì cũng như tài liệu chuyên môn Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì của Bộ Y tế năm 2022 (Quyết định số 2892/QĐ-BYT ngày 22/10/2022) nêu rõ, thừa cân, béo phì bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng đều đến từ sự mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào và năng lượng tiêu hao. Các nguyên nhân hàng đầu bao gồm: Chế độ dinh dưỡng không hợp lý bao gồm cả việc tiêu thụ nhiều chất béo, chất đạm, nhiều muối và không đủ chất xơ; Thiếu hoạt động thể chất, lười vận động.

Các thực phẩm có chứa đường và đồ ngọt nói chung cũng chỉ cung cấp khoảng 3,6% tổng năng lượng đưa vào cơ thể từ thức ăn và đồ uống, trong khi đó nguồn năng lượng chiếm nhiều nhất là ngũ cốc (51,4%), thịt (15,5%), các thực phẩm khác là (22%). Nước giải khát có đường không phải là nguồn cung cấp đường và calorie duy nhất và cao nhất trong chế độ ăn uống của người Việt nên nếu ngoài các sản phẩm này thì người tiêu dùng vẫn có thể tiêu thụ đường và calorie với hàm lượng cao hơn từ các sản phẩm khác.

Về đề xuất áp thuế đối với nước giải khát có đường, TS Nguyễn Minh Thảo cho rằng: Chúng ta chưa có một nghiên cứu tổng thể và toàn diện nào về việc mức độ thừa cân béo phì là do nước giải khát có đường. Đây là một trong những điểm cần có nghiên cứu sâu hơn để đưa ra sắc thuế phù hợp và có tính thuyết phục về việc thừa cân béo phì là do nước giải khát có đường thì chúng ta mới có cơ sở để áp thuế cho mặt hàng đó.

Trong khi đó, theo các chuyên gia dinh dưỡng, để giảm thừa cân, béo phì, các chuyên gia dinh dưỡng và y tế đã có nhiều các khuyến nghị cho người dân, trong đó cần tăng cường truyền thông giáo dục tại nhà trường về dinh dưỡng cân đối, hợp lý phòng chống thừa cân béo phì. Sử dụng hợp lý các nguồn thực phẩm, kiểm soát chế độ ăn không dư thừa. Chế độ ăn cần tăng cường sử dụng rau quả, chất xơ, sử dụng các thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng hoặc thực phẩm tăng cường vi chất dinh dưỡng để nâng cao chất lượng bữa ăn. Tăng cường các hoạt động thể chất. Giảm thời gian hoạt động tĩnh tại cho trẻ em cả ở trường và ở nhà…

Ông Đỗ Thái Vương, Trưởng Tiểu ban Nước giải khát thuộc Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam nhận định: Hiện tại các doanh nghiệp trong ngành nước giải khát đã và đang có đang có những sản phẩm ít đường hoặc những sản phẩm không calo, và cũng có nghiên cứu các sản phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất. Bản thân ngành đã và đang triển khai các dòng sản phẩm mà tốt cho sức khỏe. Vấn đề mấu chốt ở đây chúng ta cần phải tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân, để người dân có ý thức dung nạp kiểm soát lượng calo nạp vào cơ thể hợp lý so với calo tiêu hao.

Nguyễn Hòa