Ba dự án luật giáo dục nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương của Đảng

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: Minh Đức/TTXVN

Bước đi cần thiết tháo gỡ điểm nghẽn trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo

Thực hiện Nghị quyết số 77/2025/UBTVQH15 ngày 21/4/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) khẩn trương hoàn thiện hồ sơ, trình Chính phủ và Quốc hội ba dự án luật quan trọng gồm: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục 2019; Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); Luật Giáo dục đại học (sửa đổi).

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT nhấn mạnh: Ba dự án luật có mối quan hệ chặt chẽ, được xây dựng đồng bộ nhằm thể chế hóa kịp thời các chủ trương, định hướng lớn của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD&ĐT, cùng các nghị quyết trụ cột về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, hợp tác quốc tế, phát triển kinh tế tư nhân, và đổi mới công tác xây dựng, thi hành pháp luật. Đây là bước đi cần thiết để tháo gỡ “điểm nghẽn” trong lĩnh vực GD&ĐT; nâng cao quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục gắn với bảo đảm chất lượng, hiệu lực, hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu mới về phân quyền, phân cấp, cải cách thủ tục hành chính, tinh gọn tổ chức bộ máy và thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Các dự án luật đã được Ủy ban Văn hóa và Xã hội thẩm tra, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến vào tháng 8/2025, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ GD&ĐT chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan tiếp thu, giải trình đầy đủ ý kiến đại biểu tại Hội nghị chuyên trách và ý kiến thẩm tra của các cơ quan của Quốc hội, hoàn thiện hồ sơ trình Quốc hội tại kỳ họp tháng 9/2025. Như vậy, từ khi được bổ sung vào Chương trình đến khi trình Quốc hội chỉ trong 5 tháng, quá trình xây dựng được thực hiện rất khẩn trương, nghiêm túc, bảo đảm đúng quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Về các nội dung cơ bản của dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, tập trung vào 4 nhóm:

Thứ nhất, thể chế hóa một số nội dung quan trọng của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 71 như quy định giáo dục trung học cơ sở là giáo dục bắt buộc, phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em từ 3 tuổi đến 5 tuổi; bổ sung quy định có tính nguyên tắc về chính sách của Nhà nước trong khoa học công nghệ và chuyển đổi số, đặc biệt là ứng dụng trí tuệ nhân tạo có kiểm soát, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục và đào tạo; quy định một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc; không tổ chức hội đồng trường trong cơ sở giáo dục công lập; hoàn thiện các quy định về học bổng cho người học, bổ sung quỹ học bổng quốc gia; đổi mới mô hình trường năng khiếu, bổ sung loại hình trường phổ thông nội trú; nhà giáo đồng cơ hữu giữa đơn vị sự nghiệp công lập với cơ sở giáo dục đại học; quy định cụ thể cơ cấu chi ngân sách cho đầu tư và giáo dục đại học;...

Thứ hai, tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn, bảo đảm quản lý nhà nước và sự thống nhất của hệ thống pháp luật: bổ sung cấp trung học nghề cùng cấp học với trung học phổ thông vào hệ thống giáo dục quốc dân; làm rõ hướng phân luồng sau trung học cơ sở phù hợp với năng lực, sở trường và năng khiếu của người học, đồng thời tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn trong thực tiễn đào tạo các ngành, nghề đặc thù thuộc lĩnh vực nghệ thuật; quy định văn bằng, chứng chỉ có thể được cấp dưới dạng giấy, điện tử hoặc số; tách tài liệu giáo dục địa phương khỏi sách giáo khoa và giao thẩm quyền biên soạn, thẩm định, phê duyệt cho địa phương; bổ sung dịch vụ hỗ trợ giáo dục dịch vụ không trùng với các hoạt động được ngân sách nhà nước hoặc nguồn thu học phí đảm bảo; định danh nhân sự hỗ trợ giáo dục; không quy định bắt buộc kiểm định chất lượng đối với Giáo dục mầm non, Giáo dục phổ thông, Giáo dục thường xuyên; hoàn thiện quy định về nhà đầu tư để bảo đảm tính ổn định cho người học và hoạt động của cơ sở giáo dục, đồng thời thống nhất với quy định của Luật đầu tư….

Thứ ba, thể hiện rõ tinh thần phân quyền, phân cấp trong quản lý giáo dục, tăng quyền chủ động và tự chủ cho Bộ Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương và cơ sở giáo dục, vừa đáp ứng yêu cầu phát triển hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, vừa phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh phân quyền, phân cấp...

Thứ tư, Dự thảo tác động đến khoảng 69 trên tổng số 126 Trung tâm hành chính (TTHC) hiện hành (chiếm 54,76%), theo hướng không quy định trực tiếp TTHC tại Luật mà chuyển xuống quy định tại Nghị định của Chính phủ, đồng thời cắt giảm, số hóa và phân cấp mạnh cho địa phương cũng như cơ sở giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và tạo thuận lợi cho người học, nhà trường. Cụ thể như bỏ thủ tục cấp bằng tốt nghiệp THCS, giao hiệu trưởng nhà trường, người đứng đầu cơ sở thực hiện chương trình giáo dục trung học cơ sở xác nhận học bạ việc hoàn thành chương trình trung học cơ sở; việc quy định văn bằng, chứng chỉ có thể cấp dưới dạng giấy, điện tử, số tạo cơ sở pháp lý cho việc số hóa, tích hợp và chia sẻ dữ liệu văn bằng, chứng chỉ; chỉ quy định nguyên tắc chung về việc thành lập/cho phép thành lập, cho phép hoạt động, đình chỉ hoạt động, sáp nhập, chia, tách, giải thể và giao thẩm quyền cho Chính phủ quy định các điều kiện chi tiết, cụ thể; đồng thời, sửa đổi thẩm quyền thành lập/cho phép thành lập theo hướng phân cấp mạnh cho địa phương;...

Phân cấp mạnh mẽ cho địa phương

Về các nội dung cơ bản của dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) như sau:

Dự thảo bảo đảm quyền tự chủ toàn diện cho các cơ sở Giáo dục nghề nghiệp (GDNN), không phụ thuộc vào mức độ tài chính, đồng thời xác định GDNN là then chốt trong phát triển lực lượng lao động kỹ năng cao, được ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và trong phân bổ ngân sách nhà nước.

Về hệ thống, Luật bổ sung loại hình trung học nghề cùng bậc học với THPT để thúc đẩy hiệu quả phân luồng, hướng nghiệp, vừa góp phần phổ cập giáo dục THPT, vừa cung ứng nguồn nhân lực trẻ có kỹ năng nghề cho phát triển kinh tế xã hội đất nước; đồng thời không quy định hội đồng trường trong cơ sở GDNN công lập.

Về liên kết, dự thảo hoàn thiện cơ chế hợp tác giữa nhà trường - doanh nghiệp thông qua việc hình thành mạng lưới đa dạng các cơ sở tham gia GDNN, khuyến khích doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào xây dựng chương trình, giảng dạy, thực tập và đánh giá, cùng với quy định về cơ chế thành lập quỹ đào tạo nhân lực doanh nghiệp. Ngoài ra, Luật cũng nhấn mạnh đổi mới chương trình đào tạo, tuyển sinh, công nhận kết quả học tập, mở rộng chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng ưu đãi cho người học như Nghị quyết đã chỉ ra.

Nhằm tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn, dự thảo Luật tinh giản và loại bỏ nhiều quy định vốn đã được điều chỉnh trong các văn bản pháp luật khác, nhằm tránh chồng chéo và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật (quy định rõ ràng hơn các bậc trình độ, đồng thời thiết lập cơ chế tổ chức hoạt động GDNN theo chuẩn mới; thiết lập mô hình cơ sở GDNN tiếp cận với các nước có hệ thống Trường học nghề và GDNN phát triển trên thế giới, nâng cao năng lực quản trị;điều chỉnh chuẩn năng lực, quyền và nghĩa vụ của nhà giáo, người dạy nghề; nhấn mạnh tính công khai, minh bạch và sử dụng hiệu quả tài chính, tài sản; hệ thống bảo đảm chất lượng được thiết kế theo hướng thực chất và khách quan...).

Nhằm nâng cao chất lượng GDNN, dự thảo Luật đã bổ sung nhiều nội dung quan trọng. Trước hết, bổ sung mô hình trung học nghề - một cấp học mới tương đương trung học phổ thông, nhằm đa dạng hóa lựa chọn cho người học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Cùng với đó, Luật mở rộng loại hình cơ sở tham gia GDNN, cho phép trường học, trung tâm, doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức khác cùng tham gia đào tạo, tạo mạng lưới GDNN rộng và linh hoạt hơn, đặc biệt trao quyền tự chủ cho các cơ sở.

Dự thảo quy định về công nhận kết quả học tập, năng lực nghề nghiệp tích lũy, tạo cơ hội cho người học linh hoạt, thuận lợi khi chuyển đổi hoặc liên thông. Đồng thời, xác lập rõ vai trò của doanh nghiệp như một chủ thể quan trọng: tham gia xây dựng chương trình, giảng dạy, tổ chức thực tập, đánh giá kết quả; kèm theo cơ chế thành lập quỹ đào tạo nhân lực doanh nghiệp để chủ động chia sẻ trách nhiệm đào tạo nguồn nhân lực kỹ năng cao...

Dự án Luật GDNN đã thể hiện rõ tinh thần phân quyền, phân cấp trong quản lý nhà nước về GDNN nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, đồng thời phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh phân quyền, phân cấp...

Dự thảo Luật GDNN không quy định các điều kiện đầu tư mà thực hiện dẫn chiếu theo quy định của Luật Giáo dục điều kiện về thành lập, chia, tách, sáp nhập, giải thể cơ sở, cho phép hoạt động, thành lập tổ chức kiểm định...

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn phát biểu. Ảnh: Minh Đức/TTXVN

Đáp ứng yêu cầu phát triển nhân lực trong giai đoạn mới

Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) được xây dựng theo hướng luật khung, bảo đảm tính đồng bộ, dự thảo gồm 9 chương, 46 điều, giảm 27 điều so với Luật Giáo dục đại học hiện hành. Những nét chính bao gồm:

Thứ nhất, dự thảo Luật được xây dựng trên cơ sở tổng kết toàn diện việc thi hành Luật Giáo dục đại học năm 2012 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2018; bám sát tinh thần Nghị quyết số 71-NQ/TW, cùng với các nghị quyết có liên quan của Trung ương (Nghị quyết số 66-NQ/TW, 59-NQ/TW, 57-NQ/TW và 72-NQ/TW), nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, chính sách lớn của Đảng về phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục đại học trong thời kỳ mới.

Trọng tâm của dự thảo khẳng định Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, bảo đảm nguồn lực và công bằng trong giáo dục đại học, đồng thời xác nhận quyền tự chủ của cơ sở đào tạo không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, gắn tự chủ với cơ chế tự chịu trách nhiệm và trách nhiệm giải trình. Những điểm đột phá của dự thảo Luật tập trung vào việc kiện toàn hệ thống, nâng cao năng lực quản trị, tăng tính chỉ huy đồng bộ, thống nhất trong hệ thống; đầu tư có trọng tâm - trọng điểm, phát triển hệ thống liên thông hiện đại, thu hút đội ngũ nhà khoa học xuất sắc; tăng cường chính sách hỗ trợ trực tiếp người học; loại bỏ kiểm định hình thức.

Trên cơ sở tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội chuyên trách, bản cập nhật mới nhất của dự thảo Luật tập trung tháo gỡ các bất cập tồn tại về liên thông giữa các trình độ; đào tạo chuyên sâu đặc thù; điều chỉnh cơ cấu tổ chức phù hợp với yêu cầu mới về hội đồng trường, phân hiệu và địa điểm đào tạo phù hợp với chính quyền 2 cấp; bãi bỏ những nội dung quy định tại Luật Giáo dục, Luật Giáo dục Nghề nghiệp, Luật Khoa học Công nghệ và Đổi mới sáng tạo.

Thứ hai, dự thảo Luật kế thừa và giữ ổn định hiện hành và khắc phục những bất cập hiện hành. Mở rộng phạm vi và đối tượng quản lý; chỉnh sửa các bất cập của các quy định về tự chủ đại học, tài chính, tài sản, văn bằng, hình thức và phương thức đào tạo.

Nội dung sửa đổi, bổ sung gồm 22/46 điều (chiếm khoảng 48%), tập trung hoàn thiện cơ chế tự chủ đại học gắn với tự chịu trách nhiệm và trách nhiệm giải trình, củng cố mô hình tổ chức và quản trị (hội đồng trường tư thục, hội đồng khoa học và đào tạo), nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đặc biệt áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến chương trình, tuyển sinh, kiểm định, tài chính, đội ngũ giảng viên; quản lý theo chuẩn và chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.

Bãi bỏ hội đồng trường ở cơ sở công lập (ngoại trừ các trường đại học công lập thành lập theo thỏa thuận giữa các Chính phủ), phân định Ban Giám hiệu, Hội đồng trường, Nhà đầu tư trong cơ sở giáo dục tư thục; khẳng định tự chủ là quyền pháp định và không phụ thuộc vào mức độ tài chính, bổ sung cơ chế dừng tuyển sinh, cấp phép và rút phép phép hoạt động đối với ngành đào tạo yếu kém, không đảm bảo chất lượng; đồng thời thiết lập hệ thống chuẩn chương trình, chuẩn cơ sở giáo dục đại học và cơ chế bảo đảm văn hóa chất lượng bên trong và kiểm định thực chất, hướng tới nâng cao chất lượng, minh bạch và uy tín của hệ thống.

Thứ ba, hiện đại hóa và chuẩn hóa giáo dục đại học trong dự thảo Luật được thể hiện qua 9 điều mới (chiếm khoảng 20%) đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục đại học trong giai đoạn mới. Các nội dung mới tập trung đề cao tự do học thuật và liêm chính học thuật, tích hợp và liên thông giữa các trình độ đào tạo; phát triển mô hình giáo dục đại học số, khơi thông nguồn lực xã hội hóa trong giáo dục đại học, đảm bảo nguồn chi ngân sách (3%) cho giáo dục đại học; thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cơ chế chính sách đầu tư và tổ chức đào tạo tinh hoa, đào tạo chất lượng cao, đào tạo đại trà – nâng cao dân trí; liên thông đào tạo và thúc đẩy học tập suốt đời; phát triển mô hình giáo dục đại học số; gắn đào tạo sau đại học với khoa học công nghệ; các chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước, đồng thời hoàn thiện cơ chế học phí, học bổng và hỗ trợ trực tiếp người học, bảo đảm công bằng, hiệu quả và hội nhập quốc tế trong tiếp cận giáo dục đại học.

Thứ tư, dự thảo Luật tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân quyền, phân cấp và cải cách hành chính trong quản lý nhà nước về giáo dục đại học, kế thừa những kết quả đạt được trong giai đoạn vừa qua; tinh gọn bộ máy tổ chức hoạt động nội bộ của cơ sở giáo dục đại học; hình thành các đại học đa ngành, chuyên ngành đủ mạnh, hoạt động hiệu quả, chất lượng, phù hợp với bối cảnh hiện nay.

Theo đó, Chính phủ được phân quyền quy định các nhóm nhiệm vụ về thành lập, chia tách cơ sở giáo dục đại học, điều kiện đầu tư, hoạt động, tài chính, kiểm định chất lượng, hợp tác và đầu tư quốc tế (6 nhóm nhiệm vụ); Bộ GD&ĐT hướng dẫn, tổ chức thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn như chuẩn cơ sở, chuẩn chương trình, cấp phép và rút phép các ngành, các cơ sở đào tạo (3 nhiệm vụ).

Dự thảo đồng thời phân cấp cho UBND cấp tỉnh quản lý nhà nước về giáo dục đại học trên địa bàn, gắn kết đào tạo với nhu cầu nhân lực địa phương; các bộ, cơ quan ngang bộ quản lý chuyên ngành đối với cơ sở trực thuộc, phối hợp với Bộ GD&ĐT trong quy hoạch, dự báo và phát triển nhân lực, bảo đảm trách nhiệm rõ ràng, thẩm quyền minh bạch, quản lý hiệu quả và thống nhất. Cách tiếp cận này tạo lập mô hình quản trị đa tầng, rõ thẩm quyền, minh bạch trách nhiệm, chuyển trọng tâm từ “quản lý vi mô” sang quản trị theo năng lực, kết quả và trách nhiệm giải trình, góp phần hiện đại hóa quản lý nhà nước, giảm chồng chéo và nâng cao hiệu quả điều hành toàn hệ thống.

Các cơ sở giáo dục đại học tự chủ trong hoạt động đào tạo, học thuật, xây dựng và phát triển chương trình đào tạo, tổ chức đào tạo dưới các hình thức, mô hình (truyền thống, giáo dục số, liên thông giữa các trình độ); nghiên cứu khoa học, tài chính, nhân sự, hợp tác quốc tế và kiểm định chất lượng giáo dục.

Thứ năm, dự thảo Luật tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính và đổi mới phương thức quản lý nhà nước trong giáo dục đại học theo hướng chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đơn giản hóa quy trình, giảm can thiệp hành chính, đồng thời nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm và hiệu quả quản trị...

Lê Vân/Báo Tin tức và Dân tộc