Ba tiêu chí quan trọng để đánh giá một cơ thể khỏe mạnh

Tập yoga thường xuyên giúp cơ thể duy trì được sự trẻ trung, linh hoạt. Ảnh minh họa: L.C.

Tỳ khí hư là một khái niệm Đông y thường xuyên được mọi người nhắc tới. Nhiều người bàn đến tỳ khí hư sẽ liên tưởng tới vấn đề tiêu hóa không tốt. Nhưng thực tế thì chứng tỳ khí hư có phạm vi ảnh hưởng rộng hơn nhiều, Tổ chức Y tế Thế giới WHO từng công bố ba tiêu chí đánh giá sức khỏe và mức độ lão hóa của con người, đó là “Nói nhanh, đi nhanh, bài tiết nhanh”, ba tiêu chí này cũng khái quát được trạng thái chức năng của những cơ quan quan trọng nhất trên cơ thể.

Rất nhiều phụ nữ cảm thấy cực kỳ buồn ngủ sau khi ăn cơm, thậm chí còn ngủ gật ngay trên bàn ăn, dân gian gọi đây là chứng say cơm, cũng có nguyên nhân bắt nguồn từ tình trạng tỳ khí hư nhược. Sau khi ăn cơm, tỳ khí được dồn hết vào việc tiêu hóa thức ăn, không còn sức lực đâu mà “thăng thanh hàng trọc” (chỉ hoạt động của tỳ vị), nên sau khi ăn xong bộ não sẽ rơi vào trạng thái u mê hỗn độn.

"Đi nhanh" cho thấy khả năng phối hợp của cơ bắp, cơ bắp khỏe khoắn là tiêu chuẩn cơ bản của một cơ thể khỏe mạnh. Theo quan niệm Đông y, tỳ khí là cơ quan điều hành cơ bắp, khái niệm “tỳ làm chủ cơ bắp” có nghĩa là cơ bắp sẽ chỉ săn chắc khỏe khoắn khi tỳ khí không hư nhược. Khi người ta bước đi và vận động, cơ bắp mới được phối hợp, tăng tốc, mới đi được nhanh.

Trước kia, khi miêu tả các thư sinh mảnh khảnh yếu ớt, chúng ta thường hình dung họ “tay trói gà không chặt”, người như vậy thường đi lại chậm chạp, hễ đi nhanh sẽ thở không ra hơi, họ gặp tình trạng này do tỳ khí hư, không thể nuôi dưỡng cũng như điều khiển được cơ bắp.

Trong khi đó, "bài tiết nhanh" cũng là tiêu chí mấu chốt để phán đoán một người có khỏe mạnh hay không. Chúng ta cứ để ý tụi trẻ con mà xem, trừ khi bị nóng trong người dẫn đến táo bón, bằng không chúng thường bài tiết rất nhanh chóng. Trẻ con hoặc thanh niên thường giải quyết việc đi đại tiện trong thời gian rất ngắn, những người như vậy thường có cơ thể khỏe mạnh, ít nhất không bị xem là tỳ khí hư.

Bởi vì “tỳ làm chủ cơ bắp”, nên các cơ ở đường ruột cũng chịu sự điều hành của tỳ khí, khi tỳ khí hư nhược, đường ruột cũng không co bóp được. Như vậy việc bài tiết nhanh chóng không những giúp cơ thể đào thải độc tố kịp thời, mà còn cho thấy tỳ khí rất khỏe mạnh.

Bởi vậy, tuy những tiêu chí khỏe mạnh mà Tổ chức Y tế Thế giới đưa ra chủ yếu được hình thành từ lý luận Tây y, nhưng cũng phản ánh đặc điểm của tỳ khí trong Đông y. Từ đó có thể thấy, tỳ khí trong Đông y bao gồm các cơ quan và mắt xích mấu chốt trên cơ thể, một khi rơi vào tình trạng tỳ khí hư, bệnh tật và lão hóa sẽ lũ lượt kéo đến.

Đông Đồng/ Huy Hoàng Books & NXB Thanh niên