Bắc Ninh: Nâng tầm giá trị làng nghề truyền thống

Đa dạng sản phẩm làng nghề

Cơ sở Gốm Ngọc, thôn Phù Lãng (xã Phù Lãng) được cấp chứng nhận hộ sản xuất, kinh doanh năm 2008. Không gian xưởng gốm rộng hơn 1.000 m2, được quy hoạch khoa học theo từng khu. Trong đó, có những tác phẩm nghệ thuật như: Ngựa tài lộc, Cá chép hóa rồng, phù điêu Người mẹ, Lư xông trầm, Nến dưỡng sinh, những bức bích họa gốm khổ lớn để trang trí sân vườn, tường nhà… với đường nét tinh xảo và màu men da lươn truyền thống.

Chị Đoàn Minh Ngọc (bên trái) nâng niu tác phẩm “Ngựa tài lộc” trong khu trưng bày sản phẩm của gia đình.

Chị Đoàn Minh Ngọc, chủ cơ sở Gốm Ngọc cho biết, vợ chồng chị là đời thứ tư của dòng họ theo nghề gốm. Để đáp ứng nhu cầu thị trường, chị và chồng (Nghệ nhân Nguyễn Minh Ngọc) đã không ngừng tìm tòi, sáng tạo ra những mẫu sản phẩm, dòng men “sạch” (làm từ nguyên liệu tro trấu, củi, thân sen, mùn gỗ, phù sa sông Cầu…) thân thiện với môi trường. Bên cạnh việc đầu tư thiết bị nâng cao chất lượng sản phẩm, chị Ngọc còn tham gia nhiều hội chợ, triển lãm quốc tế, cuộc thi để xây dựng, quảng bá thương hiệu. Sản phẩm Gốm Ngọc đã đạt nhiều giải thưởng giá trị như: Sản phẩm Gốm dưỡng sinh men hữu cơ đạt giải Nhất cuộc thi trực tuyến “Ý tưởng khởi nghiệp sáng tạo” do Tỉnh đoàn Bắc Ninh tổ chức năm 2025; sản phẩm Gốm dưỡng sinh đa công năng được bình chọn Top 2 hàng tiêu dùng Việt Nam được người tiêu dùng yêu thích (do Ban chỉ đạo Cuộc vận động Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam thành phố Hà Nội tổ chức năm 2025). “Với những nỗ lực không ngừng nghỉ, thương hiệu Gốm Ngọc của chúng tôi được nhiều người biết đến. Cơ sở sản xuất trở thành điểm tham quan, trải nghiệm nghề gốm hút khách. Sản phẩm Gốm Ngọc hiện có mặt trên thị trường ở các tỉnh, thành trong nước, được khách du lịch Thái Lan, Úc, Hàn Quốc... sưu tầm”, chị Ngọc tự hào nói.

Theo chị Nguyễn Thị Tình, Trưởng thôn Phù Lãng, hàng trăm năm qua, các sản phẩm của gốm Phù Lãng đã vang danh cả nước vì độ bền và những đường nét tinh xảo. Làng nghề Phù Lãng được công nhận là Di sản văn hóa cấp Quốc gia năm 2016, được UBND tỉnh Bắc Ninh công nhận “Làng nghề truyền thống” năm 2018. Hiện xã Phù Lãng có hơn 200 hộ làm gốm, riêng thôn Phù Lãng có 80 hộ. Nếu như trước đây, bà con chỉ sản xuất chum, vại, chậu, tiểu sành theo dáng cũ, thì nay trong làng đã có hàng chục con em tốt nghiệp các trường đại học chuyên ngành mỹ thuật, trở thành nghệ nhân, tạo tác nên nhiều dòng sản phẩm nghệ thuật đắt tiền, mang lại việc làm, thu nhập cho cả nghìn lao động. Cùng với nỗ lực của người làm gốm, thời gian qua, thôn Phù Lãng được UBND tỉnh, Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) hỗ trợ thực hiện nhiều dự án bảo tồn. Chị Tình cho biết: “Làng nghề không chỉ có thương hiệu Gốm Ngọc mà mỗi hộ làm nghề đều có thương hiệu riêng như Hợp tác xã Gốm Minh Tâm, Hợp tác xã Dịch vụ và Du lịch Gốm Phù Lãng. Tất cả đều vì mục tiêu xây dựng thương hiệu chung là Gốm Phù Lãng”.

Làng nghề truyền thống của tỉnh được chia thành 5 nhóm: Chế biến bảo quản nông - lâm sản; sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ; sản xuất đồ gỗ, mây tre đan, gốm sứ, thủy tinh, dệt may, thêu ren, đan lát, cơ khí nhỏ; sản xuất kinh doanh sinh vật cảnh; dịch vụ phục vụ sản xuất, đời sống dân cư nông thôn. Gần đây, UBND tỉnh, UBND các xã, phường có làng nghề truyền thống, Liên minh Hợp tác xã tỉnh, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã hỗ trợ hàng tỷ đồng thông qua Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) và chính sách hỗ trợ làng nghề. Qua đó, góp phần để các địa phương gìn giữ, phát huy giá trị làng nghề, tạo thu nhập cho người dân. Nghệ nhân Nguyễn Văn Tường, Giám đốc Hợp tác xã Vân Hương, làng nghề truyền thống nấu rượu gạo Yên Viên cho biết: “Nhờ được Nhà nước hỗ trợ kinh phí thiết kế tem nhãn, in bao bì sản phẩm mà sản phẩm Rượu Làng Vân của Hợp tác xã được công nhận sản phẩm OCOP 4 sao. Ngày nay, “Rượu Làng Vân” trở thành thương hiệu nổi tiếng, được khách hàng tin dùng”.

Chú trọng hỗ trợ, “giữ chân" nghệ nhân

Nhờ nỗ lực giữ và phát huy nghề truyền thống của các cấp chính quyền, ngành chức năng và người dân làng nghề, mỗi năm, các làng nghề truyền thống của tỉnh tạo ra tổng giá trị hàng hóa hàng nghìn tỷ đồng, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động.

Làng nghề mộc Bãi Ổi áp dụng máy móc vào sản xuất.

Dù đạt nhiều kết quả, song theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Môi trường, các làng nghề truyền thống của tỉnh vẫn còn một số tồn tại chính như: Quy mô nhỏ, chưa mạnh dạn đầu tư phát triển công nghệ, ô nhiễm môi trường; khó khăn về đầu ra... Việc xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, cải tiến mẫu mã, hoàn thiện sản phẩm chưa được chú trọng, dẫn đến chưa phát huy được giá trị nghề truyền thống địa phương. Đơn cử như trường hợp làng nghề truyền thống làm giấy dó thôn Trại Cao (xã Lục Sơn), hiện chỉ có 3 hộ còn bảo tồn nghề nhưng không sản xuất thường xuyên nên không xây dựng được thương hiệu.

Để bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống, ông Lưu Văn Khải, Chi cục trưởng Chi cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn Bắc Ninh cho rằng, vấn đề cốt lõi là phải duy trì và phát triển đội ngũ nghệ nhân, thợ giỏi tham gia vào công tác bảo tồn, phát triển kỹ năng nghề truyền thống. Khuyến khích họ sáng tạo thêm nhiều sản phẩm, tác phẩm mới có giá trị. Tôn vinh nghệ nhân, thợ giỏi và có cơ chế chính sách hỗ trợ nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo nghề, truyền nghề.

Sở Nông nghiệp và Môi trường đã tham mưu UBND tỉnh tiếp tục đầu tư, xây dựng các dự án bảo tồn và phát triển làng nghề để thúc đẩy phát triển ngành nghề nông thôn và phát triển các điểm du lịch làng nghề như: Khu trưng bày và giới thiệu sản phẩm; chỉ dẫn địa lý; xây dựng website quảng bá, tham gia thương mại điện tử, chú trọng xây dựng thương hiệu; dự án cải tạo cảnh quan môi trường làng nghề; tổ chức các lớp tuyên truyền, phổ biến chủ trương, chính sách hỗ trợ phát triển ngành nghề nông thôn; hỗ trợ các địa phương mở lớp đào tạo nghề cho lao động nông thôn; khuyến khích các nghệ nhân làng nghề tham gia dạy nghề truyền thống cho lao động nông thôn; quy hoạch khu sản xuất, cụm công nghiệp làng nghề và quy hoạch, xây dựng cơ sở hạ tầng gắn với điểm du lịch làng nghề để bà con yên tâm sản xuất.

Bảo tồn và phát triển làng nghề, nhất là làng nghề truyền thống có vai trò rất quan trọng trong thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, lao động nông thôn, tạo việc làm và nâng cao đời sống người dân, đẩy nhanh sự nghiệp xây dựng nông thôn mới. Đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc và phát huy lợi thế so sánh của mỗi vùng, mỗi địa phương.

Bài, ảnh: Thế Đại