Bài 2: Tiềm năng lớn, thách thức… không nhỏ

Và như là điều mặc định, khi hợp nhất, tỉnh Vĩnh Long mới sẽ thừa hưởng và phát huy tổng hòa những tiềm năng mà 3 tỉnh hiện nay đang sở hữu. "Sự hợp nhất này sẽ mở ra không gian mới để phát huy tối đa lợi thế so sánh và tính bổ trợ lẫn nhau giữa các địa phương, thúc đẩy liên kết kinh tế thực chất", như lời Tổng Bí thư đã nhấn mạnh.

Sự cộng hưởng tạo nên sức mạnh mới

Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Vinh – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Tư vấn phát triển vùng – Đại học kinh tế TP Hồ Chí Minh, lợi thế vượt trội đầu tiên có thể kể đến đó là vị trí địa lý chiến lược và giao thông liên kết. Nằm ở trung tâm ĐBSCL, tỉnh Vĩnh Long mới tiếp giáp nhiều tỉnh thành trọng điểm và sở hữu hệ thống hạ tầng giao thông ngày càng hoàn thiện. Chỉ riêng với Bến Tre hiện nay, qua ưu tiên triển khai thực hiện các công trình trọng điểm như cầu Cửa Đại, cầu Cổ Chiên II (kết nối Tiền Giang, Trà Vinh hiện tại), cầu Đình Khao (kết nối Vĩnh Long), và dự kiến cầu Tân Phú, cùng với việc nâng cấp các tuyến Quốc lộ 60, 57B, 57C sẽ tạo ra một mạng lưới kết nối mạnh mẽ cho tỉnh mới.

Nông dân Vĩnh Long được mùa. Ảnh: CTV

Đối với kinh tế biển tổng hợp, theo các chuyên gia, với tổng chiều dài bờ biển hơn 130km (từ Bến Tre và Trà Vinh), tỉnh Vĩnh Long mới có tiềm năng to lớn để phát triển đồng bộ các ngành kinh tế biển. Đáng chú ý, với chiến lược hướng Đông của Bến Tre, với chương trình lấn biển 50.000ha và phát triển cảng biển loại II, sẽ là hạt nhân quan trọng. Tại buổi làm việc với lãnh đạo 3 tỉnh vào đầu tháng 6/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã phác thảo những nét cơ bản của bức tranh tươi sáng: "Với vị trí nằm giữa hạ lưu sông Tiền với sông Hậu và giáp biển Đông, Vĩnh Long mới sẽ hội tụ đầy đủ các yếu tố để trở thành một trong những trung tâm kinh tế, logistics, nông nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo và dịch vụ biển của toàn vùng, giữ vai trò cầu nối giữa các tiểu vùng nội địa với không gian biển và chuỗi cung ứng quốc tế".

Không quá khó để nhận ra khi tỉnh Vĩnh Long mới hình thành sẽ có cơ cấu kinh tế đa dạng, bổ trợ lẫn nhau. Cụ thể là sự kết hợp giữa thế mạnh cây ăn trái, dừa, kinh tế biển và năng lượng tái tạo (Bến Tre), năng lượng tái tạo, thủy sản (Trà Vinh) và nông nghiệp lúa nước, cây có củ, giáo dục (Vĩnh Long hiện tại) tạo tiền đề cho chuỗi giá trị nông nghiệp và công nghiệp toàn diện.

Với sự hiện diện của các cơ sở giáo dục đại học uy tín, tỉnh Vĩnh Long mới có khả năng trở thành một trung tâm giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Điều này rất có ý nghĩa khi tỉnh mới có nguồn nhân lực dồi dào – dân số hơn 3,3 triệu người, cùng truyền thống lao động cần cù. Thêm vào đó, đúng như khẳng định của Tổng Bí thư Tô Lâm, "về mặt văn hóa - xã hội, ba địa phương có nền tảng dân cư ổn định, tương đồng về bản sắc vùng, thuận lợi cho việc tích hợp thể chế, đồng bộ hóa quản trị, phát triển nhân lực và gìn giữ sự hài hòa về văn hóa dân tộc".

Một điệu múa của đồng bào Khmer tại Trà Vinh. Ảnh: CĐT Tỉnh ủy Trà Vinh.

Chưa dừng lại ở đó, dịch vụ - du lịch của tỉnh Vĩnh Long mới được đánh giá đầy triển vọng khi hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú của cả ba tỉnh, kết hợp với tiềm năng du lịch sinh thái, sông nước miệt vườn của Bến Tre (nơi có 65km đường bờ biển, hệ thống sông ngòi chằng chịt, sản vật phong phú, môi trường trong lành, người dân hiền hòa) sẽ tạo nên những sản phẩm du lịch độc đáo. Từ nhiều năm qua, Bến Tre cũng đã tập trung phát triển du lịch sinh thái, sông nước miệt vườn; tham quan di tích lịch sử - văn hóa; du lịch cộng đồng; du lịch biển kết hợp tham quan hệ sinh thái rừng ngập mặn; du lịch nghỉ dưỡng, vui chơi, giải trí, du lịch nông nghiệp. Năm 2024, Bến Tre đón trên 2,5 triệu lượt khách, tổng thu từ du lịch đạt gần 3.300 tỷ đồng, cho thấy sức hút lớn.

Với quy mô kinh tế và hành chính mở rộng, cùng với các dự án phát triển hạ tầng và kinh tế biển như chiến lược hướng Đông của Bến Tre, sẽ giúp tỉnh Vĩnh Long mới nâng cao vị thế, tăng sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư.

Nhận diện đầy đủ thách thức để vững bước…

Bên cạnh những tiềm năng phát triển to lớn, nhiều chuyên gia cho rằng, quá trình sáp nhập các tỉnh Vĩnh Long, Bến Tre và Trà Vinh cũng đặt ra nhiều rào cản, trở ngại, hạn chế cho sự phát triển. Các thách thức này không chỉ xuất hiện trong giai đoạn đầu chuyển giao mà còn có thể kéo dài nếu thiếu các cơ chế điều phối, quy hoạch và đầu tư hợp lý.

Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Vinh – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Tư vấn phát triển vùng – Đại học kinh tế TP Hồ Chí Minh cùng các cộng sự nghiên cứu, một trong những thách thức hàng đầu là vấn đề đồng bộ trong quản trị hành chính và thể chế. Việc sáp nhập ba tỉnh với bộ máy chính quyền khác biệt về cơ cấu, trình độ cán bộ và cơ chế vận hành dễ tạo ra xung đột thẩm quyền, chồng chéo chức năng hoặc phân tán trách nhiệm. Nguy cơ hình thành các “tiểu vùng hành chính” mang tính cục bộ là điều hiện hữu, nếu không có một lộ trình tái cơ cấu tổ chức hợp lý, hài hòa lợi ích và bảo đảm tính minh bạch trong phân quyền, phân cấp. Chính thực tế này mà Tổng Bí thư yêu cầu cần "cải cách mạnh mẽ mô hình tổ chức bộ máy".

Tiếp đó là sự chênh lệch về trình độ phát triển giữa các vùng trong tỉnh có thể làm gia tăng bất bình đẳng nội vùng. Trong khi một số khu vực như TP Vĩnh Long, TP Bến Tre, TP Trà Vinh hiện có tốc độ tăng trưởng cao, hạ tầng phát triển, thì các huyện vùng sâu, ven biển hoặc ven sông thuộc Bến Tre và Trà Vinh (hiện tại) vẫn còn nhiều khó khăn về tiếp cận dịch vụ công, y tế, giáo dục và nguồn vốn. Do đó, nếu không có chính sách phân bổ nguồn lực hợp lý, nguy cơ tạo ra vùng lõm phát triển hoặc bị lệ thuộc là rất rõ ràng.

Thách thức tiếp theo đó là về quy hoạch phát triển tích hợp và kết nối hạ tầng giao thông nội tỉnh. Sự hợp nhất lãnh thổ đòi hỏi phải thiết lập lại quy hoạch tổng thể mới về không gian kinh tế – xã hội, sử dụng đất, đô thị hóa và phát triển ngành. Tuy nhiên, các quy hoạch cũ của ba tỉnh vốn được xây dựng độc lập, tính liên kết và khả năng tích hợp hạn chế. Việc điều chỉnh hoặc tích hợp các quy hoạch này không chỉ tốn thời gian và chi phí, mà còn cần đến sự đồng thuận của nhiều bên liên quan. Đặc biệt, hệ thống hạ tầng giao thông hiện tại của ba tỉnh chủ yếu phát triển theo trục Bắc – Nam với các tuyến quốc lộ như QL1A, QL60, QL57, tuyến cao tốc Mỹ Thuận – Cần Thơ, trong khi hành lang Đông – Tây còn yếu kém, chưa hình thành được các tuyến xuyên suốt kết nối các khu vực ven biển với trung tâm nội địa. Tuyến cao tốc chỉ mới đi qua một phần địa bàn tỉnh Vĩnh Long hiện hữu và chưa kết nối hiệu quả các đô thị của tỉnh sau sáp nhập. Bến Tre hiện vẫn chưa có tuyến đường bộ trực tiếp nối với Trà Vinh qua hành lang ven biển, và kết nối với Vĩnh Long còn phụ thuộc vào cầu Rạch Miễu và QL57, vốn đang quá tải.

Sự thiếu vắng các tuyến giao thông chiến lược liên tỉnh và liên vùng làm giảm hiệu quả khai thác các khu kinh tế ven biển, làm chậm quá trình dịch chuyển lao động và hàng hóa, đồng thời kìm hãm khả năng hình thành các chuỗi giá trị tích hợp quy mô lớn. Nếu không đảm bảo tính khoa học, minh bạch và lộ trình rõ ràng, nguy cơ xảy ra lãng phí đầu tư hoặc xung đột quy hoạch là hiện hữu.

Được mùa quýt ở cù lao Tây Quy, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh. Ảnh: CTV

Quy mô nền kinh tế của cả 3 tỉnh hợp nhất vẫn còn khiêm tốn so với mặt bằng quốc gia. Với tổng GRDP hợp lại khoảng 293,1 nghìn tỷ đồng, tỉnh sau sáp nhập chỉ tương đương với một tỉnh trung bình khá ở miền Nam và kém xa các trung tâm kinh tế lớn như TP Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Tây Ninh. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng tự chủ tài chính mà còn làm giảm sức hút đối với các dòng vốn FDI, đầu tư công nghệ cao và các dự án liên kết vùng quy mô lớn. Đồng thời, nguồn lực đầu tư công và tài chính ngân sách vẫn còn hạn chế. Mặc dù quy mô thu ngân sách của tỉnh sau sáp nhập tăng lên gần 18.000 tỷ đồng, nhưng tỷ lệ chi vẫn vượt thu đáng kể (chi khoảng 25.300 tỷ đồng), khiến tỉnh vẫn phụ thuộc lớn vào trợ cấp ngân sách từ Trung ương. Điều này làm giảm khả năng chủ động tài chính trong đầu tư hạ tầng, phát triển xã hội và cải cách thể chế. Nếu không tăng cường hiệu quả thu – chi ngân sách, huy động vốn xã hội hóa, hoặc tăng nội lực kinh tế, thì mục tiêu phát triển nhanh và bền vững hơn sẽ khó đạt được.

Cuối cùng là thách thức - áp lực môi trường và biến đổi khí hậu. Là địa phương nằm ở vùng hạ lưu sông Cửu Long, tỉnh Vĩnh Long sau sáp nhập tiếp tục đối mặt với các thách thức về xâm nhập mặn, sạt lở bờ sông – bờ biển, ngập úng đô thị và suy thoái đất canh tác. Biến đổi khí hậu không chỉ tác động trực tiếp tới sản xuất nông nghiệp, mà còn ảnh hưởng đến sinh kế của người dân ven biển, ven sông – những khu vực chiếm phần lớn diện tích tỉnh. Việc thiếu các công trình kiểm soát nguồn nước và quy hoạch sử dụng đất linh hoạt sẽ làm trầm trọng thêm tính dễ bị tổn thương của hệ sinh thái và cộng đồng dân cư.

Thái Bình