Bài học về y tế dự phòng khi dịch sởi lan mạnh ở Mỹ

Một điểm tiêm chủng cho trẻ em ở Texas, Mỹ

Tiếng chuông báo động về tình trạng không tiêm chủng

Tính từ đầu năm đến ngày 18-4, trên toàn nước Mỹ ghi nhận 800 ca mắc sởi, trong đó có 2 trẻ em ở bang Texas và 1 người trưởng thành ở bang New Mexico tử vong. Theo số liệu của Bộ Y tế và dịch vụ nhân sinh Mỹ, số ca mắc sởi trong hơn 4 tháng qua tại nước này đã cao gấp đôi so với số ca ghi nhận trong cả năm 2024. Texas hiện là địa phương xác định nhiều ca bệnh sởi nhất tại Mỹ, với một đợt dịch tập trung ở phía Tây bang này bắt đầu bùng phát gần 3 tháng trước và hiện lên tới 597 ca. 62% các ca bệnh tại Texas là ở hạt Gaines, có dân số 22.892 người. Đây là nơi mà virus gây bệnh bắt đầu lây lan trong một cộng đồng Tin lành Mennonite và chưa tiêm vaccine.

Tuy nhiên, số ca mắc sởi thực tế tại Mỹ có thể vượt xa thống kê chính thức. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đánh giá thiếu chính xác đó bao gồm việc người dân không đi xét nghiệm, sự e ngại bệnh viện, cũng như xu hướng sử dụng biện pháp chữa bệnh tại nhà ở một số cộng đồng, như người Mennonite tại Texas. Tiến sĩ Amesh Adalja thuộc Trung tâm an ninh y tế Đại học Johns Hopkins nhận định: “Chúng ta không thể đánh giá tình hình đang ổn định khi còn chưa biết được quy mô thực sự của dịch bệnh”.

Bệnh sởi do virus thuộc họ Paramyxovirus gây ra. Bệnh rất dễ lây lan trong không khí qua giọt bắn khi người mang mầm bệnh ho hoặc hắt hơi. Nó có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm não, tiêu chảy, suy dinh dưỡng và tử vong, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người có hệ miễn dịch suy giảm. Bên cạnh những tổn thất về sức khỏe và tính mạng, sự lan rộng của bệnh còn kéo theo nhiều hệ lụy xã hội như gián đoạn việc học tập, năng suất lao động cũng giảm và sẽ gia tăng đáng kể chi phí y tế. Đặc biệt, những trường hợp có bệnh nền như đái tháo đường, suy giảm miễn dịch sẽ có nguy cơ cao hơn, dễ diễn tiến nặng phải can thiệp máy móc.

Tuy nhiên, sởi có thể phòng ngừa dễ dàng bằng cách tiêm vaccine phòng sởi, quai bị và rubella (MMR). Theo các chuyên gia y tế, tiêm vaccine MMR là cách hiệu quả nhất để kiểm soát dịch. Một nghiên cứu tại Chicago, Mỹ, năm 2024 cho thấy, việc tiêm vaccine MMR diện rộng đã giúp giảm số ca mắc từ 250 xuống còn 57. Ngược lại, Giáo sư Mark Roberts (Đại học Pittsburgh, Mỹ) cảnh báo: “Không tiêm phòng cho trẻ không chỉ khiến chúng có nguy cơ mắc bệnh mà còn gây nguy hiểm cho cả cộng đồng”.

Bệnh sởi được coi là đã bị xóa sổ tại Mỹ kể từ năm 2000 vì phần lớn mọi người đã được tiêm vaccine. Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. từng tuyên bố nước Mỹ là “hình mẫu trong kiểm soát dịch sởi”. Tuy nhiên, thực tế diễn ra không như vậy. Nhiều chuyên gia cho rằng nhận định của ông Robert F. Kennedy Jr. mang tính lạc quan không đúng thực tế, trong bối cảnh tỷ lệ tiêm chủng tiếp tục sụt giảm và thái độ do dự vaccine vẫn còn phổ biến.

Theo báo cáo từ tổ chức thống kê dữ liệu y tế Truveta (Mỹ), trong năm 2024, chỉ 68,5% trẻ em Mỹ được tiêm mũi vaccine (MMR) đầu tiên trước 15 tháng tuổi. Con số này giảm đáng kể so với tỷ lệ 77% vào năm 2020 và thấp hơn mục tiêu liên bang là 95% trẻ mẫu giáo đều tiêm 2 mũi. Nhiều khu vực ghi nhận tỷ lệ tiêm chủng thấp nghiêm trọng, trong đó hạt Gaines (Texas), nơi hiện có hơn 350 ca mắc, có gần 1/5 trẻ em nhập học chưa được tiêm vaccine. Tình trạng này khiến các chuyên gia y tế lo ngại virus gây bệnh này sẽ lây lan sang các cộng đồng khác của Mỹ có tỷ lệ tiêm chủng thấp và tình trạng lây lan có thể kéo dài trong một năm. Bác sĩ Nina Masters, nhà khoa học cấp cao thuộc Truveta, cho rằng tỷ lệ tiêm vaccine sởi hiện nay “thực sự là tiếng chuông báo động”.

Cần đầu tư nhiều hơn vào y tế dự phòng

Theo quy định ở Mỹ, bùng phát dịch được coi là xuất hiện khi cơ quan y tế ghi nhận từ 3 ca bệnh liên quan trở lên. Như vậy, hiện các bang ở Mỹ được coi là chưa kiểm soát được dịch sởi gồm có Indiana, Kansas, Michigan, Oklahoma, Ohio, Pennsylvania và New Mexico. Trước việc dịch sởi lan rộng, Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) đã phải cảnh báo các bác sĩ lâm sàng và cán bộ y tế công cộng về biện pháp ngăn chặn sự lây lan của bệnh sởi, trong đó có việc cảnh giác với các ca bệnh phát ban có sốt đáp ứng định nghĩa bệnh sởi và chia sẻ các chiến lược phòng ngừa hiệu quả, bao gồm hướng dẫn tiêm chủng cho người dân.

Điều này một lần nữa cho thấy tầm quan trọng của y tế dự phòng, nhất là trong bối cảnh sự phát triển và biến đổi không ngừng của thế giới đặt ra nhiều thách thức mới về an ninh phi truyền thống, trong đó có dịch bệnh. Để giải quyết thách thức trong ứng phó dịch bệnh, không cách nào khác là các quốc gia phải tăng cường đầu tư vào hệ thống y tế dự phòng để chuẩn bị tốt hơn trong dự báo, phát hiện và ứng phó kịp thời dịch bệnh. Bài học từ đại dịch Covid-19 khẳng định vai trò quan trọng của y tế dự phòng. Các biện pháp như giãn cách xã hội, đeo khẩu trang, tiêm vaccine đã giúp kiểm soát dịch bệnh, giảm số ca tử vong.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chính phủ các nước cần tập trung đầu tư nhiều hơn hơn vào lĩnh vực y tế dự phòng. Theo đánh giá của các chuyên gia y tế, một USD cho chăm sóc y tế dự phòng và có chất lượng cao mang lại lợi ích cao hơn đáng kể so với một USD chi cho chăm sóc chữa bệnh. Ngày nay, ngay cả các công ty bảo hiểm sức khỏe và nhân thọ cũng hướng các dịch vụ và hoạt động của họ vào công tác y tế dự phòng, cụ thể là theo dõi tình hình sức khỏe và chăm sóc sức khỏe khách hàng, thay vì chỉ cung cấp bảo hiểm về tài chính.

Chức năng chính của ngành y học dự phòng là phát hiện, xác định, giám sát các vấn đề về sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, ngành này cũng thực hiện việc dự báo kiểm soát, khống chế bệnh dịch và các tác nhân truyền nhiễm gây dịch. Việc thực hiện công tác y tế dự phòng và có chất lượng cao cho phép các chính phủ cải thiện chất lượng công tác chăm sóc y tế trong khi giảm bớt các chi phí phát sinh. Đó là thắng lợi chung cho cả người dân, chính phủ cũng như tất cả các bên có liên quan khác.

Trong buổi làm việc với Bộ Y tế nhân dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam hồi tháng 2-2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh sự cần thiết của đổi mới tư duy về lĩnh vực y tế. Theo Tổng Bí thư, y tế không chỉ là khám bệnh, chữa trị cho người bệnh, mà cần hơn, đó là chăm sóc sức khỏe cho người dân để hạn chế bệnh tật; cần tập trung nghiên cứu các biện pháp phòng bệnh, tăng cường sức khỏe, kéo dài tuổi thọ… Đây là nền tảng để hướng tới hệ thống y tế bền vững, đáp ứng tốt hơn nhu cầu chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Hoàng Sơn