Bản quyền bị phớt lờ vì thiếu sự đồng hành của các bên liên quan

Ông Nguyễn Nguyên - Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành chia sẻ tại Diễn đàn xuất bản số 2025. Ảnh BTC.

Chia sẻ tại diễn đàn Xuất bản số 2025 với chủ đề “Tương lai xuất bản trong kỷ nguyên số” được tổ chức ngày 24/6 vừa qua, ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch), cho biết rất khổ tâm khi làm quản lý mà lúc nào cũng trong trạng thái bất lực khi nói đến vi phạm bản quyền.

“Chúng tôi không thoái thác trách nhiệm, nhưng để bảo vệ sự phát triển của ngành xuất bản, thì bản quyền chính là sự phát triển đó. Không bảo vệ được bản quyền thì mọi nỗ lực phát triển đều vô nghĩa”, ông Nguyên nói.

Với ông, đó không còn là những vụ việc lẻ tẻ mà đã trở thành vấn nạn. Và trong cuộc chiến ấy, nếu chỉ có luật, chỉ có công nghệ mà thiếu đi sự đồng hành của các bên liên quan thì bản quyền vẫn sẽ tiếp tục bị phớt lờ.

Việt Nam đã xây dựng được hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ để bảo vệ bản quyền, với ba cấp xử lý hành chính, dân sự và hình sự. Tuy nhiên, thực tiễn lại cho thấy phần lớn vụ việc chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính.

Một trong những nguyên nhân sâu xa, theo bà Phạm Thị Kim Oanh - Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) là sự thụ động từ chính những người nắm quyền sở hữu.

“Pháp luật hiện nay đã có đầy đủ hành lang bảo vệ quyền tác giả, nhưng nếu chủ thể quyền không hành động, không thu thập bằng chứng, thì rất khó có cơ sở xử lý vi phạm một cách thực chất”, bà nói.

Chính vì vậy, một số đơn vị nội dung đã chọn cách đi trước bằng công nghệ. Fonos - một công ty sách nói bản quyền đã tích hợp dấu hiệu nhận diện và dấu vân tay số vào từng tệp âm thanh, từ đó dễ dàng truy vết khi có bản sao lậu.

Không dừng lại ở đó, Fonos đã phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ để nghiên cứu giải pháp ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm so sánh nội dung, xác minh bản quyền và khóa tự động các bản vi phạm nếu không chứng minh được tính hợp lệ.

Ông Lê Quốc Vinh - Phó Chủ tịch Fonos chia sẻ tại Diễn đàn xuất bản số 2025. Ảnh BTC.

Ông Lê Quốc Vinh - Phó Chủ tịch Fonos chia sẻ: “Đó là cách mà Facebook, YouTube đang làm. Nếu bạn không chứng minh được quyền sở hữu, nội dung sẽ bị khóa. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi cách tiếp cận đó để xây dựng một hệ thống giám sát hiệu quả, tiết kiệm chi phí”.

Như vậy, công nghệ không chỉ là công cụ phát hiện, mà còn trở thành hàng rào phòng vệ có tính chủ động và răn đe thứ mà luật pháp thuần túy chưa làm được.

Người tiêu dùng có phải chìa khóa của vấn đề?

Câu chuyện bản quyền không chỉ là chuyện của luật và công nghệ. Đó còn là câu chuyện của ý thức xã hội điều mà ông Nguyễn Lâm Thanh, đại diện TikTok Việt Nam, thẳng thắn nhìn nhận: “Người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng mua hàng giả với giá của hàng giả. Họ thậm chí không muốn báo cáo vi phạm vì ngại gây phiền toái hoặc sợ làm ảnh hưởng đến người khác”.

TikTok đã triển khai nhiều chiến dịch nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng, hướng dẫn người dùng cách báo cáo nội dung vi phạm chỉ với vài thao tác.

Nhưng theo ông Thanh, điều quan trọng hơn là thay đổi cách nhìn là báo cáo vi phạm và hành động giữ gìn môi trường nội dung lành mạnh mà chính người dùng đang sống trong đó.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Thế Hùng - Giám đốc Công ty TNHH điện tử Aki cho rằng thay vì chỉ tập trung vào chống vi phạm, các đơn vị nội dung nên đầu tư vào trải nghiệm người dùng chính thống.

“Gen Z rất cần tri thức, và họ sẵn sàng chi trả nếu sản phẩm số đủ hấp dẫn, thuận tiện và đáng tin”, ông Hùng chia sẻ.

Câu chuyện tiêu dùng bản quyền, không chỉ là về đạo đức. Đó là bài toán của thị trường nơi sản phẩm tốt, có giá trị sử dụng rõ ràng, sẽ tạo ra thói quen đúng cho người dùng và hạn chế được việc vi phạm bản quyền.

Bảo vệ bản quyền không còn là lựa chọn, mà là điều kiện sống còn của các ngành công nghiệp nội dung tại Việt Nam. Và đây không thể là trách nhiệm đơn phương của cơ quan quản lý hay doanh nghiệp.

Chỉ khi các mắt xích từ Nhà nước, doanh nghiệp, nền tảng công nghệ đến người tiêu dùng cùng hành động và cùng có trách nhiệm, mới có thể tạo dựng được một hệ sinh thái bản quyền bền vững, nơi tài sản trí tuệ được tôn trọng, đổi mới sáng tạo được bảo vệ, và người làm nội dung có thể sống bằng chất xám của mình.

Thu Uyên