Bảo đảm cơ chế tự chủ khả thi và thực hiện tự chủ có trách nhiệm

ĐBQH Dương Ngọc Hải (TP. Hồ Chí Minh):
Cần quy định chặt chẽ về tự chủ giáo dục đại học

Tự chủ đại học là cơ chế đột phá cho phép trao quyền tự quyết, tự chịu trách nhiệm cho các trường đại học, thúc đẩy nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, việc thực hiện cơ chế này vừa qua cho thấy có nhiều vướng mắc. Có cơ sở giáo dục đại học đã làm tốt quyền tự chủ, nhưng cũng có cơ sở làm chưa tốt, thậm chí có trường hợp bị xử lý. Lý do là vì pháp luật quy định chưa đồng bộ và cách hiểu, cách vận dụng pháp luật còn khác nhau.

ĐBQH Dương Ngọc Hải (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Do vậy, dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cần rút kinh nghiệm những khó khăn, vướng mắc trong thực hiện cơ chế tự chủ để quy định thật chặt chẽ: tự chủ như thế nào, trong phạm vi nào, ở mức độ nào?... Chúng ta đã có kiểm định về chất lượng thì tôi đề nghị có thể căn cứ vào kiểm định chất lượng, vào năng lực tài chính để quy định mức độ tự chủ của cơ sở giáo dục đại học.

Tại khoản 3 Điều 18 dự thảo Luật quy định khá chi tiết về Hội đồng Khoa học và đào tạo của cơ sở giáo dục đại học, gồm: đại diện lãnh đạo các cơ sở giáo dục đại học, giảng viên, nhà khoa học, doanh nghiệp, nhà tuyển dụng, cựu sinh viên, chính quyền địa phương và một số chuyên gia do hiệu trưởng quyết định. Tôi thấy rằng, Hội đồng Khoa học và đào tạo có vai trò quan trọng là tư vấn và phản biện, đặc biệt là yêu cầu cơ sở giáo dục đại học phải giải trình trước Hội đồng Khoa học và đào tạo. Tuy nhiên, vấn đề này chưa được quy định trong dự thảo Luật. Đề nghị Ban soạn thảo nghiên cứu để bổ sung quy định về vai trò tư vấn, phản biện của Hội đồng Khoa học và đào tạo, bổ sung yêu cầu cơ sở giáo dục đào tạo có trách nhiệm giải trình trước Hội đồng Khoa học và đào tạo.

ĐBQH Đặng Thị Bảo Trinh (Đà Nẵng):
Chuyển sang cơ chế hậu kiểm có trách nhiệm

Vấn đề tự chủ thực chất cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp liên quan tới khoản 2 của Điều 4 và các Điều 8, 10 và 35 của dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Hiện nay, dự thảo Luật nêu ra nguyên tắc tự chủ đầy đủ, toàn diện. Nhưng thực tế vận hành tự chủ vẫn còn chưa tới. Các cơ sở giáo dục nghề nghiệp vẫn phải chờ phê duyệt chương trình, danh mục nghề, chỉ tiêu tuyển sinh qua nhiều tầng nấc hành chính. Trong khi thị trường lao động hiện nay thay đổi rất nhanh nhưng chương trình đào tạo lại chậm bởi các quy trình thủ tục. Có những nghề mới chỉ sau 1 năm đã trở thành xu thế nhưng phải chờ nhiều năm mới được đưa vào danh mục chính thức. Kết quả là học sinh ra trường "lạc nhịp" với doanh nghiệp, còn trường nghề thì mất cơ hội đổi mới.

ĐBQH Đặng Thị Bảo Trinh (Đà Nẵng). Ảnh: Phạm Thắng

Vì vậy, tôi đề nghị chuyển cơ chế phê duyệt sang hậu kiểm có trách nhiệm, giao quyền cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp chủ động xây dựng, cập nhật, ban hành chương trình đào tạo, module, ngành nghề mới, trên cơ sở phù hợp với khung trình độ quốc gia. Bộ quản lý Nhà nước chỉ cần ban hành nguyên tắc, tiêu chuẩn đầu ra và thực hiện kiểm định chất lượng định kỳ, không can thiệp vào danh mục nghề nghiệp cụ thể. Đồng thời, cần bổ sung tại Điều 35 quy định rõ về quyền tự chủ đầu tư, tái đầu tư nguồn thu hợp pháp để nhà trường có điều kiện nâng cấp thiết bị, chuyển đổi công nghệ và phát triển kỹ năng xanh, kỹ năng số. Tự chủ không phải là buông lỏng mà là minh bạch, chịu trách nhiệm và hướng tới hiệu quả. Chúng ta không thể có nguồn nhân lực năng động nếu vẫn còn bị ràng buộc trong những khung mẫu còn cứng nhắc.

ĐBQH Trần Đình Gia (Hà Tĩnh):
Vừa thúc đẩy đổi mới, vừa quản lý hiệu quả rủi ro của AI trong giáo dục

Tôi nhất trí với các nội dung quy định dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục và các tài liệu liên quan. Về nguồn lực tài chính thực hiện miễn học phí và hỗ trợ khối tư thục, tôi cho rằng, chính sách miễn học phí cho toàn bộ học sinh phổ thông công lập và hỗ trợ cho các cơ sở giáo dục tư thục là chủ trương nhân văn, thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đối với bình đẳng trong tiếp cận giáo dục.

ĐBQH Trần Đình Gia (Hà Tĩnh). Ảnh: Trung Thành

Tuy nhiên, việc thực hiện chính sách này sẽ tạo áp lực rất lớn lên ngân sách nhà nước, ước tính hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm. Trong khi đó, dự thảo Luật hiện chưa làm rõ cơ chế phân bổ nguồn lực giữa Trung ương và địa phương, cũng như chưa quy định cụ thể về mức độ, hình thức hỗ trợ đối với khối tư thục, tiềm ẩn nguy cơ thiếu thống nhất trong triển khai và chênh lệch giữa các địa phương.

Cần bổ sung quy định mang tính nguyên tắc về trách nhiệm phân bổ ngân sách của Trung ương và địa phương khi thực hiện chính sách miễn, hỗ trợ học phí; giao Chính phủ quy định chi tiết và xây dựng lộ trình thực hiện theo từng giai đoạn, bảo đảm tính khả thi và cân đối ngân sách. Đồng thời, hoàn thiện khung chính sách ưu đãi đối với cơ sở giáo dục tư thục (về thuế, đất đai, tín dụng, tài chính) để khuyến khích khu vực này phát triển, góp phần chia sẻ gánh nặng với hệ thống công lập.

Dự thảo Luật quy định: “Nhà nước có chính sách ưu tiên, tạo điều kiện đầu tư cơ sở hạ tầng, công nghệ, hỗ trợ đào tạo để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo có kiểm soát trong giáo dục và đào tạo”.

Tuy nhiên, cụm từ “có kiểm soát” còn mang tính khái quát, chưa xác định rõ phạm vi và nội dung, dẫn đến cách hiểu và áp dụng thiếu thống nhất. Đề nghị sửa thành:“Nhà nước có chính sách ưu tiên, tạo điều kiện đầu tư cơ sở hạ tầng, công nghệ, hỗ trợ đào tạo để thúc đẩy nghiên cứu, phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục, đồng thời thiết lập hành lang pháp lý để kiểm soát về an toàn dữ liệu, đạo đức trong ứng dụng và tính minh bạch của thuật toán”. Quy định như vậy sẽ định hướng rõ việc xây dựng các văn bản dưới luật, bảo đảm vừa thúc đẩy đổi mới, vừa quản lý hiệu quả rủi ro của AI trong giáo dục.

Thanh Hải - Thanh Chi - Trung Thành ghi