Bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mường gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Về Thạch Lập ấn tượng đầu tiên là cảnh sắc thiên nhiên yên bình, giữa màu xanh của núi đồi, rừng cây, thấp thoáng những nếp nhà sàn của đồng bào dân tộc Mường.

Năm 2020, qua rà soát thống kê, toàn huyện Ngọc Lặc hiện còn 1.465 ngôi nhà sàn, trong đó xã Thạch Lập còn 700 ngôi nhà sàn, số còn lại nằm rải rác ở các xã, thị trấn có đồng bào dân tộc Mường sinh sống.

Người Mường thường cư trú trên những ngôi nhà sàn nằm dọc theo các thung lũng hẹp giữa núi và đồi. Họ chọn khu đất cao ráo, thoáng mát, phía sau dựa vào núi đồi, phía trước là đồng bằng rộng rãi. Tuy nhiên, trải qua thời gian và sự phát triển của xã hội hiện đại, những ngôi nhà sàn trên địa bàn huyện đang dần được thay thế bằng nhà bê tông, hoặc các vật liệu công nghiệp khác.

Được sự hỗ trợ của huyện, nhiều gia đình ở thôn Lập Thắng đã đầu tư chỉnh trang nhà sàn để làm du lịch cộng đồng.

Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Ngọc Lặc Phạm Đình Cường, cho biết: Trước thực trạng trên, năm 2021 huyện Ngọc Lặc đã có Đề án “Bảo tồn và phát triển nhà sàn truyền thống của đồng bào dân tộc Mường, gắn với phát triển du lịch cộng đồng, giai đoạn 2021-2025”. Huyện đã chọn làng Lập Thắng, xã Thạch Lập xây dựng thí điểm vì làng có nguồn tài nguyên du lịch sinh thái, du lịch phong phú và đa dạng, cùng với các giá trị văn hóa truyền thống, giao thông đi lại thuận tiện... Toàn làng hiện có 143 hộ dân, hầu hết các hộ đang sinh sống trong ngôi nhà sàn truyền thống, trong đó có 20 hộ cơ bản đáp ứng các điều kiện đón khách du lịch. Vì vậy, từ năm 2021 đến nay huyện Ngọc Lặc đã hỗ trợ 10 hộ dân mỗi hộ 20 triệu đồng/nhà để chỉnh trang, trùng tu, tôn tạo nhà sàn, bảo lưu đặc trưng về kiến trúc cùng các di sản truyền thống của người Mường và các công trình phụ theo quy chuẩn để phát triển du lịch cộng đồng. Huyện cũng đã đầu tư trên 6 tỷ đồng xây dựng nhà sàn văn hóa cộng đồng làng Thạch Lập. Đồng thời, mở các lớp tập huấn cho người dân thôn Lập Thắng về phát triển du lịch cộng đồng cũng như kiến thức, kỹ năng phục vụ du khách; đào tạo nghề truyền thống (đan lát, dệt thổ cẩm...), bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể. Đặc biệt, năm 2022 huyện Ngọc Lặc đã phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phục dựng thành công lễ hội Mường Lập.

Để kích cầu phát triển du lịch, huyện Ngọc Lặc đã đầu tư xây dựng ngôi nhà sàn văn hóa cộng đồng tại thôn Lập Thắng.

Ông Phạm Văn Võ, chủ cơ sở Hích homestay ở thôn Lập Thắng, cho biết: “Gia đình đã được huyện hỗ trợ tạo điều kiện sửa sang, nâng cấp ngôi nhà sàn truyền thống, khuôn viên và các công trình phụ trợ khác. Cùng với đó, tôi được tham gia các lớp tập huấn về kỹ năng nghiệp vụ du lịch do huyện tổ chức. Đến nay, gia đình tôi có thể phục vụ 80 khách ăn uống và 30 khách lưu trú. Tuy lượng khách chưa nhiều, song việc phát triển du lịch cộng đồng đã giúp gia đình có việc làm, tăng thêm thu nhập, cải thiện đời sống”.

Đến đây, du khách được khám phá cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp...

...và thưởng thức nét văn hóa, ẩm thực độc đáo của đồng bào dân tộc Mường nơi đây.

Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Lập Lê Thị Vân, cho biết: Phát triển du lịch cộng đồng đã làm thay đổi ý thức người dân. Từ đó, họ đã lắp điện chiếu sáng, sử dụng nước sạch, làm vệ sinh môi trường; giữ gìn, khôi phục và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, ẩm thực. Việc xây dựng khu du lịch cộng đồng tại làng Lập Thắng gắn với bảo tồn nhà sàn truyền thống người Mường đang mở ra cơ hội để khai thác những tiềm năng du lịch sẵn có tại địa phương. Từ đó tạo thành nguồn lực phục vụ phát triển du lịch cộng đồng, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Đến nay, thôn Lập Thắng đã có 30 hộ dân đăng ký làm du lịch cộng đồng, trong đó có 5 hộ hoạt động đón khách thường xuyên. Theo thống kê của UBND xã Thạch Lập, trong năm 2024 và 2 tháng đầu năm 2025, toàn xã đã đón được trên 7.000 lượt khách đến tham quan, khám phá, trải nghiệm, trong đó có hàng trăm du khách nước ngoài.

Thạch Lập cũng là điểm đến của nhiều du khách quốc tế.

Từ thành công ban đầu của Đề án “Bảo tồn và phát triển nhà sàn truyền thống của đồng bào dân tộc Mường, gắn với phát triển du lịch cộng đồng huyện Ngọc Lặc, giai đoạn 2021-2025” ở thôn Lập Thắng, thời gian tới Ngọc Lặc tiếp tục nhân rộng đến tất cả các xã, thị trấn trong huyện. Đồng thời, mở các điểm kết nối tour du lịch cộng đồng làng Lập Thắng đến Khu Di tích lịch sử, danh thắng, văn hóa hang Bàn Bù ở thị trấn Ngọc Lặc; đền thờ Trung Túc Vương Lê Lai ở xã Kiên Thọ; đền thờ Lê Lâm, ở xã Phùng Giáo... Cùng với đó, huyện thu hút các doanh nghiệp lữ hành, các thành phần kinh tế cùng đầu tư khai thác lợi thế du lịch; liên kết, hợp tác với các địa phương ở khu vực miền núi, các khu du lịch trọng điểm của tỉnh, phối hợp với một số tỉnh, thành phố trong nước, như: Hòa Bình, Ninh Bình, Hà Nội... hình thành chuỗi du lịch điểm đến, các tour du lịch hấp dẫn...

Bài và ảnh: Khắc Công