Bảo tồn di sản văn hóa Bru - Vân Kiều gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Người Bru - Vân Kiều ngày nay đã biết đưa di sản văn hóa của đồng bào vào phục vụ du lịch, vừa là cách trao truyền, bảo tồn, vừa phát huy giá trị vững bền, góp phần phát triển kinh tế, xã hội.

Người Vân Kiều bảo tồn những nét văn hóa truyền thống gắn với việc đưa vào phục vụ du lịch cộng đồng

Trong số 13 di sản ở tỉnh Quảng Bình trước đây, nay là tỉnh Quảng Trị được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia thì đồng bào Bru - Vân Kiều đã sở hữu 3 di sản. Những di sản đó là lễ hội đập trống của người Ma Coong, xã Thượng Trạch; lễ hội trỉa lúa của người Bru - Vân Kiều, xã Trường Sơn; lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều, xã Kim Ngân. Cùng với đó, người Bru - Vân Kiều có rất nhiều làn điệu dân ca, phong tục đã được gìn giữ và vun đắp qua nhiều thế hệ.

Lễ hội mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Khi lễ hội mừng cơm mới của dân tộc Bru - Vân Kiều ở xã Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình trước đây, nay là xã Kim Ngân, tỉnh Quảng Trị được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, tỉnh này đã triển khai nhiều giải pháp để bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể trên địa bàn. Bảo tồn và phát triển Lễ hội mừng cơm mới của dân tộc Bru - Vân Kiều gắn với việc phát triển du lịch sẽ góp phần nâng cao đời sống kinh tế - văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số sống trên dãy Trường Sơn.

Người Bru - Vân Kiều coi thần lúa là vị thần quan trọng nhất. Vì vậy, bà con rất coi trọng các lễ cúng mùa vụ, như lễ trỉa lúa, lễ mừng cơm mới… Bà con cúng tạ ơn các thần linh phù hộ có một vụ mùa tốt, cầu xin thần lúa, và các vị thần sông, thần núi cho bà con vụ mùa tới tốt hơn.

Già làng Hồ Nham, ở bản Khe Giữa, xã Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình trước đây, nay là xã Kim Ngân, tỉnh Quảng Trị cho biết, lễ hội mừng cơm mới được đồng bào Bru - Vân Kiều tổ chức vào khoảng tháng 10 âm lịch hàng năm, khi vụ mùa kết thúc để bước vào một vụ mùa mới. “Cấp bằng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cho Lễ hội Mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều, bà con rất phấn khởi vui mừng. Con cháu cũng trình diễn lại lễ hội Mừng cơm mới từ xa xưa đến nay. Mong muốn Nhà nước tạo điều kiện để bà con được phát triển du lịch từ lễ hội này”.

Những di sản văn hóa là cầu nối gắn cộng đồng Vân Kiều gần nhau hơn, xây dựng mối đại đoàn kết bản làng, dân tộc

Người Bru - Vân Kiều bao năm vẫn sống trong những lo toan về cái ăn, cái mặc vì họ sống ở những địa bàn miền núi, biên giới xa xôi. Bà con đã hội tụ và lưu giữ khá nguyên vẹn các loại hình văn hóa phi vật thể, văn hóa vật thể, các nghề thủ công truyền thống, nghệ thuật trình diễn dân gian gắn với các hoạt động lao động, sản xuất, các làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc.

Nói đến văn nghệ dân gian của Bru -Vân Kiều phải kể tới kho truyện kể và những bản tình ca rất đặc sắc được truyền từ đời nọ qua đời kia. Họ có thể kể cho nhau nghe vào bất cứ lúc nào, trong lúc gieo trồng, hay khi nghỉ ngơi sau giờ lao động mệt nhọc, bên bếp lửa hồng giữa ngôi nhà sàn. Trong vòng quay của cuộc sống hiện đại, những bậc cao niên lo lắng khi giới trẻ nơi đây dần tiếp thu những văn hóa hiện đại hơn, rồi một ngày nào đó sẽ lãng quên nét văn hóa đặc trưng của đồng bào mình.

Những người phụ nữ Vân Kiều say sưa biểu diễn làn điệu dân gian của đồng bào mình

Chị Hồ Thị Khuyên, dân tộc Bru - Vân Kiều ở xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình trước đây, nay là xã Trường Sơn, tỉnh Quảng Trị nói rằng, những nét văn hóa truyền thống của đồng bào mình phải gắn liền với cuộc sống hàng ngày, phải phát huy giá trị đó vào du lịch cộng đồng như thế vừa đảm bảo kinh tế cho bà con, vừa có thể bảo tồn cho đời sau.

Theo chị Hồ Thị Khuyên, trong công tác bảo tồn cần phải trao truyền những di sản này từ các nghệ nhân đến thế hệ sau, tổ chức trình diễn, hướng dẫn dân ca, dân vũ, dân nhạc truyền thống của dân tộc Bru - Vân Kiều. “Qua những lớp tập huấn trao truyền giá trị văn hóa, tôi và các anh chị được các nghệ nhân truyền đạt lại các làn điệu của người Bru - Vân Kiều. Từ đó mình hiểu hơn, sau này truyền đạt lại cho thế hệ trẻ hơn mình để các cháu cũng hiểu hơn về truyền thống của người Bru - Vân Kiều. Các làn điệu ru con, điệu Tà Ổi của người Vân Kiều giúp mình thấu hiểu hơn truyền thống của người Bru - Vân Kiều”.

Phụ nữ Vân Kiều thể hiện những làn điệu truyền thống

Nghệ nhân Hồ Thao, ở xã Kim Ngân, tỉnh Quảng Trị cho biết, ngày đó, vùng ông ở có nhiều lễ hội để trai gái hẹn hò, gặp nhau. Đặc biệt, trong những dịp đi sim, ai muốn có bạn tình thì phải biết đàn, hát, thổi sáo. Từ những yếu tố đặc thù như thế nên trai gái trong vùng ai cũng đam mê học nhạc. Người biết nhiều thì truyền cho người biết ít, người biết ít truyền lại cho người chưa biết nên trai gái trong vùng gần như ai cũng biết hát, đàn, thổi sáo. Nhưng bây giờ thì khác, cuộc sống hiện đại, thanh niên trẻ sống với điện thoại, hẹn hò nhau thì ngồi mở điện thoại nghe nhạc, xem phim chứ ít ai còn nhắc đến nét truyền thống ngày xưa.

Nghệ nhân Hồ Thao tâm sự, việc truyền dạy cho cộng đồng những di sản văn hóa phi vật thể là cần thiết. Như vậy các di sản văn hóa phi vật thể mới tiếp tục bám rễ và sống bền bỉ trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. Bên cạnh đó, địa phương cần phục dựng một số lễ hội tiêu biểu, lễ hội truyền thống từ đó nhân rộng, khuyến khích bảo lưu giá trị văn hóa cổ truyền.

“Phục hồi và trao truyền lại cho con cháu những bản sắc dân tộc, tiếng hát người Bru - Vân Kiều của mình. Các làn điệu Tà Ỏi, Xà Nớt. Chính sách của Đảng, Nhà nước muốn phục dựng lại văn hóa Bru - Vân Kiều mình thì mình phải cố giữ gìn phát huy, phục hồi bản sắc dân tộc mình để con cháu nối tiếp để không bao giờ mai một gốc của Bru - Vân Kiều”.

Ngoài các lễ hội truyền thống, người Bru - Vân Kiều có kho tàng văn nghệ dân gian rất phong phú. Cùng với đa dạng các loại nhạc cụ như trống, thanh la, kèn…, họ còn có rất nhiều làn điệu hát khác nhau. Ngôn ngữ bình thường của người Bru - Vân Kiều cũng rất giàu hình tượng. Nhiều câu nói trong giao tiếp hàng ngày giống như ca dao, tục ngữ. Dù đã có nhiều nỗ lực, công tác bảo tồn văn hóa truyền thống hiện đang đối mặt với nhiều thách thức.

Sự ảnh hưởng từ xu hướng “sính ngoại” và sự mai một trong việc trao truyền di sản đang gây nguy cơ làm nhạt phai những nét đặc sắc văn hóa. Một bộ phận thanh niên chưa thật sự quan tâm đến di sản, do đó việc khơi dậy lòng tự hào văn hóa là điều cần thiết. Thời gian qua, công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Quảng Trị cũng đã được các cấp, ngành rất quan tâm.

Các nghi thức làm lễ mừng cơm mới của người Bru - Vân Kiều

Nhận thấy tầm quan trọng, những giá trị đặc sắc và sự cần thiết phải bảo tồn, phát huy các giá trị của di sản văn hóa phi vật thể, Sở Văn hóa và Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị đã kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh, trong đó có đồng bào dân tộc Bru - Vân Kiều. Để các di sản văn hóa không dần mai một, cách làm hiệu quả nhất là gắn việc bảo tồn với phát huy giá trị văn hóa trong phát triển du lịch. Thực tế, tỉnh Quảng Bình trước đây và tỉnh Quảng Trị bây giờ đang triển khai mô hình du lịch văn hóa cộng đồng, lấy giá trị văn hóa cốt yếu của bà con Bru - Vân Kiều làm trọng tâm để kết nối với các điểm du lịch khác.

Theo ông Mai Xuân Thành, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Trị, giữ gìn bản sắc văn hóa đồng bào Bru - Vân Kiều không chỉ là một sứ mệnh văn hóa mà còn đem lại cơ hội phát triển kinh tế bền vững thông qua du lịch. “Trong thời gian qua, thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, ngành văn hóa tỉnh Quảng Bình phối hợp chặt chẽ Vụ Văn hóa Dân tộc thì những giá trị văn hóa truyền thống như dân ca, dân vũ, dân nhạc của đồng bào Bru - Vân Kiều trên địa bàn đã được quan tâm khôi phục, phát triển, phát huy. Triển khai các lớp tập huấn truyền dạy các giá trị văn hóa phi vật thể trong đó có các loại hình dân ca dân vũ dân nhạc của đồng bào. Tổ chức xây dựng các câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa dân gian và trong các câu lạc bộ này nội dung chủ yếu tập trung vào khôi phục, phát huy, truyền dạy từ các nghệ nhân cho đồng bào”.

Thanh Hiếu/VOV-Miền Trung