Bảo vệ bản quyền - thách thức sống còn của điện ảnh Việt Nam

Tổn thất không chỉ doanh thu

Theo thông tin từ Điện ảnh Quân đội nhân dân, thời gian gần đây, nhiều trang mạng, nền tảng trực tuyến và tài khoản cá nhân tự ý đăng tải, phát sóng hoặc trình chiếu phim truyện điện ảnh “Mưa đỏ” khi chưa được sự đồng ý bằng văn bản của Điện ảnh Quân đội nhân dân/Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam.

Điện ảnh Quân đội nhân dân khẳng định: mọi hành vi sao chép, phát hành, trình chiếu, trích đoạn, cắt ghép hoặc sử dụng hình ảnh, âm thanh của phim truyện điện ảnh “Mưa đỏ” mà không được phép là vi phạm pháp luật về bản quyền và sở hữu trí tuệ.

Phim truyện điện ảnh “Mưa đỏ” bị sao chép, phát tán trái phép trên nền tảng số.

Các hành vi này không chỉ xâm phạm quyền sở hữu hợp pháp của Bộ Quốc phòng, mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến giá trị chính trị, nghệ thuật và thông điệp nhân văn của tác phẩm; đồng thời làm tổn hại đến công sức, tâm huyết của tập thể nghệ sĩ, chiến sĩ và ê-kíp sáng tạo đã cống hiến cho bộ phim.

Trước thực trạng này, Điện ảnh Quân đội nhân dân kêu gọi cộng đồng yêu điện ảnh: Không xem, chia sẻ hoặc lan truyền các bản phim “Mưa đỏ” được đăng tải trái phép; chung tay bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, tôn trọng giá trị sáng tạo và giữ gìn hình ảnh tốt đẹp của Điện ảnh Quân đội nhân dân...

Trước đó, chỉ vài giờ sau khi chính thức ra rạp, nhiều đoạn phim “Mưa đỏ” đã bị quay lén và đăng tải lên các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube. Dù chất lượng hình ảnh mờ nhòe, những clip này vẫn thu hút hàng nghìn lượt xem bởi sức nóng của bộ phim. Đáng lo ngại hơn, có tài khoản còn chia nhỏ gần như toàn bộ nội dung phim để phát tán, khiến đạo diễn Đặng Thái Huyền phải lên tiếng: “81 ngày đêm lăn lộn, tận hiến… cả máu, mồ hôi, nước mắt đã đổ trên phim trường. Xin khán giả yêu thương ê-kíp, đừng tiết lộ nội dung, quay những cảnh quan trọng tung lên mạng…”.

“Mưa đỏ” không phải là trường hợp cá biệt. Trước đó, hàng loạt phim Việt Nam như “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối”, “Em và Trịnh”, “Bố già”, “Nhà bà Nữ”, “Lật mặt”, “Hai Phượng”… đều từng bị xâm phạm bản quyền.

Nói về thực tế nhiều bộ phim được khán giả yêu mến của BHD từng bị phát tán trái phép trên các trang web xem phim lậu, Tổng giám đốc Công ty BHD Ngô Thị Bích Hạnh bức xúc: hành vi xâm phạm bản quyền không chỉ gây thiệt hại nặng nề về doanh thu, mà còn khiến những người làm điện ảnh nản lòng, mất dần đam mê sáng tạo!

Kết hợp pháp luật, công nghệ và ý thức cộng đồng

Vấn nạn quay lén và phát tán trái phép đã trở thành thách thức nghiêm trọng đối với điện ảnh Việt Nam. Trong bối cảnh doanh thu phòng vé phụ thuộc lớn vào lượng khán giả đến rạp, chỉ một hành vi quay lén, phát tán trái phép cũng có thể gây thiệt hại hàng chục tỷ đồng và làm tổn hại uy tín của nhà sản xuất.

Theo Báo cáo nghiên cứu thực thi quyền sở hữu trí tuệ trong các lĩnh vực văn hóa và sáng tạo tại Việt Nam (SIPE) thực hiện năm 2022, qua khảo sát chủ thể sáng tạo, 2 lĩnh vực bị xâm phạm nhiều nhất là âm nhạc, bản ghi âm ghi hình (chiếm tỷ lệ 76,9%) và điện ảnh (71,6%). Đây là loại hình sản phẩm mà tất cả cộng đồng đều có thể tiếp cận và sử dụng phục vụ cho nhu cầu giải trí hàng ngày. Các quyền bị xâm phạm phổ biến gồm: quyền công bố tác phẩm, quyền bảo vệ sự toàn vẹn, quyền sao chép, làm tác phẩm phái sinh và quyền nhân thân…

Điện ảnh là một trong những lĩnh vực bị xâm phạm bản quyền nhiều nhất trên không gian số.

Nguyên nhân chính được chỉ ra là thói quen sử dụng sản phẩm văn hóa miễn phí, nhận thức pháp luật còn hạn chế, môi trường số thuận lợi cho hành vi vi phạm và chế tài xử phạt chưa đủ mạnh.

Năm 2021, cơ quan chức năng đã khởi tố vụ án hình sự liên quan đến trang web phimmoi.net. Động thái này được giới làm phim và các công ty giải trí đánh giá là “dấu mốc cực kỳ quan trọng” trong cuộc chiến chống vi phạm bản quyền. Tuy nhiên, sau khi trang web bị đánh sập, một số phiên bản mới lại nhanh chóng xuất hiện, cho thấy những khó khăn trong việc kiểm soát và xử lý vi phạm trên môi trường số.

Vụ FMovies - nơi cung cấp trái phép gần 50.000 bộ phim - bị triệt phá vào giữa năm 2024 cũng gây chấn động dư luận. Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2024, trang này đã thu hút tới 2,4 tỷ lượt truy cập toàn cầu, gần gấp đôi các nền tảng hợp pháp như Disney+ hay Prime Video… Tuy nhiên, nhiều trang web khác vẫn được lập lên, ngang nhiên chiếu phim vi phạm bản quyền.

Cùng với sự phát triển của mạng xã hội và các nền tảng chia sẻ video, nhiều tổ chức, cá nhân làm review phim trá hình, không chỉ bình luận mà còn tóm tắt toàn bộ nội dung phim, sử dụng cảnh quay, trailer và thuyết minh để kể lại cốt truyện. Hoạt động “reup phim” - tải lại các bộ phim, clip hoặc video đã có sẵn mà không có bản quyền - cũng trở nên phổ biến. Mục đích chính là kiếm tiền từ lượt xem, quảng cáo hoặc bán kênh, mà không phải tốn chi phí sản xuất hay mua bản quyền…

Trong lĩnh vực bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, Việt Nam đã có hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ, đáp ứng việc thực thi các công ước, hiệp ước quốc tế mà nước ta đã ký kết, tham gia. Tuy nhiên, trước diễn biến phức tạp của vấn nạn vi phạm bản quyền tác phẩm điện ảnh trên không gian mạng, cần tăng cường ứng dụng công nghệ số, đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm; việc xử phạt cần phát huy tính răn đe, phòng ngừa…

Luật sư Phan Vũ Tuấn nhận định, các vụ việc vi phạm diễn ra vô cùng phổ biến và nhiều hình thức biến tướng, thay đổi liên tục. Bởi vậy, chống xâm phạm khả thi nhất phải đến từ ý thức không muốn xem miễn phí, sử dụng sản phẩm vi phạm bản quyền. Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cần được hiểu thấu đáo và được đề cao không chỉ với người làm sáng tạo mà cả công chúng - người tiêu dùng sản phẩm văn hóa, sáng tạo.

Ngọc Phương