Bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng xã hội: Có phải cứ cấm là tối ưu?
Mạng xã hội tiềm ẩn vô số rủi ro, cấm trẻ không dùng liệu có phải giải pháp thực sự hiệu quả và triệt để? Bởi bằng nhiều cách khác nhau, trẻ vẫn có thể dùng mạng xã hội như sử dụng tài khoản của bố mẹ, anh chị hay lập một tài khoản giả mạo. Khi đó, người lớn sẽ càng khó khăn hơn trong việc hỗ trợ trẻ.
Sự bùng nổ của mạng xã hội đã mang lại vô vàn lợi ích, nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn đối với việc nuôi dạy và bảo vệ trẻ em.
Tại Australia, từ ngày 10/12 tới, trẻ em dưới 16 tuổi sẽ không được sử dụng các nền tảng mạng xã hội. Australia đã đưa 10 nền tảng vào danh sách cấm đối với nhóm tuổi này, bao gồm Facebook, Instagram, Kick, Reddit, Snapchat, Threads, TikTok, X, YouTube và Twitch.
Sự bùng nổ của mạng xã hội đã mang lại vô vàn lợi ích, nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn đối với việc nuôi dạy và bảo vệ trẻ em (Ảnh minh họa)
Tại Việt Nam, câu hỏi về việc có nên áp dụng lệnh cấm sử dụng mạng xã hội đối với trẻ em dưới 16 tuổi đang trở thành tâm điểm tranh luận, khi có sự mâu thuẫn giữa việc bảo vệ thế hệ trẻ khỏi những tác hại tiềm ẩn với quyền tiếp cận thông tin, công nghệ để phát triển.
Ưu tiên giáo dục và "vaccine số"
Trao đổi về vấn đề này, bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững (MSD), cho rằng, việc ban hành luật cấm trẻ dưới 16 tuổi dùng mạng xã hội thể hiện nỗ lực xây dựng chính sách bảo vệ trẻ trên môi trường mạng, nhất là khi các rủi ro ngày càng đa dạng, khó lường.
"Rất khó để liệt kê hết những rủi ro khi trẻ em tham gia vào mạng xã hội, bởi mỗi lúc lại có thêm những mối nguy hiểm và kịch bản mới nhắm vào các đối tượng như trẻ em, người cao tuổi hay phụ nữ. Các chính sách bảo vệ trẻ em đều xuất phát từ chính những mối nguy này.
Tuy nhiên, chúng tôi không đặt ra vấn đề cấm trẻ dưới 16 tuổi dùng mạng xã hội mà hướng đến giáo dục tối đa để phòng ngừa, đồng thời vẫn phát huy được các tiềm năng khi các em sử dụng. Tại MSD, chúng tôi vẫn nhìn thấy cơ hội mà mạng xã hội đem lại nếu trẻ biết cách sử dụng đúng".
Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững (MSD)
Theo quan điểm của bà Nguyễn Phương Linh, cần đặt quyền lợi và lợi ích tốt nhất của trẻ lên hàng đầu bằng cách trao cho các em kiến thức, kỹ năng hay "vaccine số" để làm chủ công nghệ, làm chủ hành vi khi tham gia mạng xã hội. Thay vì cấm đoán, cần giúp trẻ phân biệt đúng sai trong môi trường mạng và thế giới thực. Cần dạy các em biết sử dụng internet thế nào cho an toàn, thông minh, tối ưu hóa tiềm năng của bản thân và có trách nhiệm với cả những người xung quanh.
Bà Linh cũng cho rằng, mạng xã hội tiềm ẩn vô số rủi ro, cấm trẻ không dùng, liệu có phải giải pháp thực sự hiệu quả và triệt để? Bởi bằng nhiều cách khác nhau, trẻ vẫn có thể dùng mạng xã hội như sử dụng tài khoản của bố mẹ, anh chị hay lập một tài khoản giả mạo. Khi đó, người lớn sẽ càng khó khăn hơn trong việc hỗ trợ trẻ.
"Mỗi quyết sách đưa ra đều có những lý do khác nhau, song cần xây dựng trên nền tảng nghiên cứu khoa học, tham khảo ý kiến các bên, trong đó có trẻ em. Bởi các em là thành tố chịu ảnh hưởng trực tiếp của những chính sách pháp luật này. Còn dưới vai trò của nhà giáo dục, tôi vẫn khẳng định việc giáo dục và trao cho trẻ quyền, kiến thức, kỹ năng để các em có "vaccine số", trở thành công dân số chuẩn là giải pháp lâu dài, bền vững hơn cả", bà Linh nhấn mạnh
Cha mẹ cần làm gương trong việc sử dụng môi trường mạng một cách văn minh và có trách nhiệm
Đưa ra lời khuyên cho các bậc phụ huynh trong việc bảo vệ con trên môi trường mạng, bà Nguyễn Phương Linh cho rằng không có cách nào khác là phải kiên nhẫn, đồng hành với con càng sớm càng tốt, và hiểu được sự phát triển tâm sinh lý của con theo độ tuổi. Ở mỗi lứa tuổi khác nhau với những thay đổi về tâm sinh lý, trẻ sẽ quan tâm đến những nội dung khác nhau, có thể gặp những cơ hội khác nhau, nhưng cũng có thể gặp phải những rủi ro khác nhau trên mạng xã hội.
Sự phát triển liên quan đến kỹ năng và kiến thức số cũng tương tự, đòi hỏi phụ huynh luôn sát cánh, đồng hành cùng con.
"Phụ huynh không cần phải trở thành chuyên gia về công nghệ, chỉ cần là người đồng hành và cho con biết rằng ở mỗi lứa tuổi, con có thể đạt được những cơ hội gì trên môi trường mạng và có thể gặp những rủi ro gì. Cha mẹ hãy là người thực hành cùng con, cùng tìm cách giải quyết các vấn đề gặp phải trên mạng xã hội một cách hiệu quả. Cha mẹ cần cho con biết rằng bố mẹ sẽ luôn bên con và cùng con tìm giải pháp nếu con gặp khó khăn trên môi trường mạng.
Đặc biệt, phụ huynh rất cần làm gương trong việc sử dụng mạng xã hội một cách văn minh và có trách nhiệm, chúng ta không thể đòi hỏi con phải tuân thủ những quy tắc do chính mình phá vỡ. Bố mẹ không thể online cả ngày, sử dụng Internet quá mức, chạy theo đám đông, hay truy cập vào các trang độc hại rồi lại yêu cầu con không được làm như vậy. Trẻ học theo sự noi gương, do đó, việc phụ huynh cùng con thực hiện kỷ luật đến tìm hiểu kiến thức sẽ vô cùng quan trọng", bà Linh nói.
Chuyên gia này cho rằng, chính sự đồng hành, giúp đỡ, trang bị kiến thức từ gia đình, nhà trường sẽ tạo ra "vaccine số" giúp trẻ phòng tránh những rủi ro trên mạng xã hội.
Các nền tảng mạng xã hội phải tuân thủ quy định bảo vệ trẻ em
Ông Vũ Ngọc Sơn, Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia cho biết, tại Việt Nam, vấn đề bảo vệ trẻ em trên không gian mạng đã được đưa vào Luật An ninh mạng và Luật An toàn thông tin. Có thể nói, sự quan tâm từ các cấp, từ hệ thống chính trị và các cơ quan quản lý nhà nước đối với việc bảo vệ trẻ em là một tiền đề quan trọng để xây dựng các giải pháp và công cụ bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.
Ông Vũ Ngọc Sơn, Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (Ảnh: NVCC)
Tuy nhiên, khuôn khổ pháp lý chỉ là một trụ cột. Quan trọng hơn cả là các nền tảng, mạng xã hội nơi chứa các nội dung đang lan truyền, phải áp dụng và tuân thủ các quy định về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Ví dụ, luật quy định các nền tảng phải có các giải pháp bằng công nghệ và con người để đảm bảo nội dung độc hại không được phân phối đến trẻ em.
Chúng ta cũng cần có những nghiên cứu rất cụ thể về việc kiểm soát các nền tảng, không gian cung cấp nội dung trên internet như thế nào để không lan truyền nội dung xấu độc đến đối tượng yếu thế, đặc biệt là trẻ em.
Bên cạnh đó, cũng cần sự phối hợp chặt chẽ từ nhà trường, thầy cô – những người tiếp xúc hàng ngày với các em, để định hướng nội dung tốt và bổ ích. Đặc biệt, cần sự đồng hành của gia đình.
Theo ông Sơn, gia đình là người cung cấp thiết bị điện tử, đồng thời phải chịu trách nhiệm với các hoạt động của con em mình trên không gian mạng. Do đó, gia đình cần hết sức đồng hành để thấu hiểu nhu cầu của con, từ đó xây dựng kế hoạch rất cụ thể về thời gian, thời lượng và địa điểm con được vào mạng xã hội.
"Có thể nói, bảo vệ trẻ em trên không gian mạng là một bài toán đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội từ hành lang pháp lý, các cơ quan quản lý nhà nước kiểm tra, giám sát tuân thủ quy định; đến các nền tảng cung cấp dịch vụ, nội dung kiểm soát thông tin độc hại; đến nhà trường là nơi tuyên truyền, phổ biến kỹ năng; và cuối cùng là gia đình – những người hàng ngày tiếp xúc và uốn nắn các em một cách kịp thời nhất", ông Vũ Ngọc Sơn nhấn mạnh.
