Bí ẩn tượng Phật bằng đồng cổ nhất Đông Nam Á của Việt Nam
Di chỉ Đồng Dương - nơi phát hiện ra bức tượng mang đậm nét Ấn Độ này - là Phật viện lớn nhất Đông Nam Á từng được xây dựng trong lịch sử.
Vào năm 1911, tại di chỉ khảo cổ Đồng Dương (nay thuộc xã Bình Định, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam), nhà khảo cổ học người Pháp Henri Parmentier đã phát hiện ra bức tượng Phật bằng đồng cổ được coi là cổ nhất Đông Nam Á, đó là tượng Phật Đồng Dương.
Tượng được đúc bằng chất liệu đồng thau, nặng 120 kg với chiều cao 120 cm, chỗ rộng nhất 38 cm và chỗ dày nhất là 38 cm, tạo hình Đức Phật trong tư thế đứng như đang thuyết pháp (chuyển pháp luân).
Bệ tượng hình tròn hai tầng có tạc hình các cánh sen bao quanh. Phần trên của bệ là khối bán cầu ở thế ngửa lên. Phần dưới bệ có hình tròn lớn hơn như miệng chuông úp xuống. Chân tượng được đóng chặt vào bệ bằng những chiếc mộng đặt dưới lòng đôi bàn chân bằng phẳng.
Tạo hình của tượng cân đối, hài hòa, kỹ thuật tạo y phục tinh tế, mềm mại, với một tấm áo tu hành Uttarasanga dài để hở một vai, lại khoác thêm bên ngoài một tấm khoác Samghati.
Tóc Phật là những vòng xoắn ốc đều đặn. Trên trán có một Urna (thiên nhãn) lớn. Khuôn mặt được thể hiện sống động với những đường nét tả thực mang sự tương đồng với điêu khắc Hy Lạp.
Theo các nhà nghiên cứu, tượng Phật Đồng Dương mang dấu ấn phong cách nghệ thuật Amaravati (tên một trung tâm nghệ thuật Phật giáo miền Nam Ấn Độ), mang đậm tính bản địa người Dravidian, được đánh giá là khuôn mẫu cho điêu khắc ở Sri Lanka và vùng Đông Nam Á.
Nguồn gốc chính xác của tượng vẫn chưa được xác định. Một số ý kiến cho rằng có thể tượng Phật Đồng Dương đã được mang về từ Ấn Độ hoặc Sri Lanka. Trong khi đó, nhiều nhà khảo cổ nghiêng về khả năng tượng do người Chăm xưa làm nên.
Theo các giám định, pho tượng được xác định có niên đại vào khoảng thế kỷ 8 - 9, liên quan đến một giai đoạn Phật giáo ở Champa phát triển hưng thịnh nhất. Đó là thời kỳ thuộc triều Indravarman II, còn gọi là “Vương triều Đồng Dương” hay “Vương triều Phật giáo”.
Di chỉ Đồng Dương - nơi phát hiện ra bức tượng vô giá này - là Phật viện lớn nhất Đông Nam Á từng được xây dựng trong lịch sử. Do sự bào mòn của thiên nhiên và tàn phá của con người, Phật viện này chỉ còn lại những dấu tích ít ỏi, mờ nhạt.
Vào năm 2012, tượng Phật Đồng Dương đã được công nhận là Bảo vật quốc gia của Việt Nam. Hiện tại, bức tượng được bảo quản và trưng bày ở Bào tàng Lịch sử TP HCM.
