Biến đất trũng thành vựa sen tiền tỷ theo hướng đi riêng biệt

HTX Làng nghề sen Mê Linh hiện có ngành nghề kinh doanh chủ yếu là trồng, chăm sóc, cung ứng các giống sen; chế biến sâu các sản phẩm về sen: trà sen (trà ướp gạo sen, trà hoa sen, trà lá sen…), nhóm sản phẩm từ hạt: hạt sen tươi, hạt sen sấy khô, sữa hạt sen, củ sen muối, gương sen…

Ấp ủ “giấc mơ sen”...

Thăm cơ sở HTX Làng nghề sen Mê Linh vào một buổi chiều hạ đầy nắng và gió, hương sen thoang thoảng vô cùng dễ chịu tỏa khắp căn phòng. Anh Lã Quang Khanh - Giám đốc HTX nhiệt tình đón khách.

Dạo một vòng, anh bồi hồi kể lại, từ khi còn nhỏ, đi chăn trâu cùng đám bạn, cả đám rủ nhau cột trâu lại một chỗ rồi đi hái sen. Khi đó, trong lòng anh đã ấp ủ ước mơ sau này sẽ xây dựng một mô hình kinh doanh các sản phẩm từ sen.

Từ 5ha ban đầu, HTX mở rộng diện tích lên thành hơn 50ha, trồng chủ yếu giống sen bách diệp.

“Sau khi đi làm, tiếp xúc với rất nhiều người, tôi thấy việc giữ gìn và phát triển đặc sản quê hương là thực sự cần thiết để lưu giữ nền văn hóa và giá trị truyền thống. Tôi bàn bạc với gia đình và một số người bạn nghiên cứu để đưa ra hướng đi phù hợp với thứ hoa thơm đặc biệt của Việt Nam này”, anh Khanh tâm sự.

Khi về quê, với kiến thức và kinh nghiệm trong lĩnh vực nông nghiệp, cùng với tình yêu đặc biệt với loài hoa này, anh dành nhiều thời gian nghiên cứu, sưu tầm các giống sen, tìm hiểu đặc tính sinh học và các sản phẩm khác nhau từ sen.

Năm 2017, từ số tiền tích lũy khoảng 200 triệu đồng, anh Khanh quyết định đấu thầu một số đầm trong xã, đầu tư mua giống, phân bón để trồng sen. Giống sen bản địa tuy thích nghi tốt với môi trường, điều kiện sống nhưng đang dần thoái hóa giống. Do đó, ngoài bảo tồn giống sen bản địa, cùng với sự giúp đỡ của thầy cô, bạn bè, anh Khanh sưu tầm, thử nghiệm nhiều giống sen khác nhau cả trong và ngoài nước tại những vùng ruộng thấp trũng mà dân làng bỏ hoang.

"Qua tìm hiểu, tôi nhận thấy các sản phẩm lưu niệm từ hoa sen để du khách, khách nước ngoài mua chưa đa dạng. Vì vậy, tôi muốn phát triển việc trồng sen và kinh doanh các sản phẩm từ sen tại quê hương", anh Khanh nói.

Sau khi được sự hỗ trợ từ địa phương, năm 2020, anh cùng một số người bạn thành lập HTX Làng nghề sen Mê Linh để hiện thực hóa ước mơ. Tuy nhiên, vì chưa có kinh nghiệm nên ở vụ sen đầu tiên trồng sen quỳ, HTX thu không đủ chi phí trả tiền thuê ruộng, nhân công… nên bị thua lỗ gần 300 triệu đồng.

Đem lại giá trị kinh tế cao

Nhận ra những điểm yếu như thiếu kinh nghiệm, kỹ thuật chăm sóc, lựa chọn giống sen trồng không hợp với thổ nhưỡng, ban lãnh đạo HTX Làng nghề sen Mê Linh tìm đến nhiều chuyên gia nông nghiệp, tìm tòi rất nhiều tài liệu liên quan và nghiên cứu lựa chọn ra được 3 loại sen thích hợp nhất để trồng, đó chính là bách diệp hồng Hồ Tây (chuyên dùng để ướp trà), bạch liên trắng và quan âm trắng (dùng để cắm trang trí).

Tất cả các sản phẩm đều được đóng gói đẹp mắt, có nhãn mác đầy đủ.

Từ 5ha ban đầu, HTX mở rộng diện tích lên thành hơn 50ha. Đây là diện tích thuê lại từ hàng trăm hộ nông dân thôn Liễu Trì không sử dụng.

Anh Khanh cho biết, khi mạnh dạn mở rộng quy mô canh tác và chuyển đổi cây giống sang sen bách diệp là lựa chọn hoàn toàn đúng đắn. Bởi lẽ, loài sen này có màu hồng và đạt tới 139 cánh/bông, năng suất ước tính 18.000 bông/ha, được mùa còn có thể tăng lên rất nhiều. Hơn nữa, loài sen này có có lợi thế về số lượng nhị và mùi thơm vượt trội.

Trải qua nhiều lần thử nghiệm cách ướp trà, mày mò học hỏi kinh nghiệm ở những nơi có nghề làm trà sen nổi tiếng, HTX dần dần đã bén duyên với nghề ướp trà sen, tạo ra những sản phẩm trà sen chất lượng cả về hương và vị.

Sau khi nắm bắt được kỹ thuật làm trà sen và sản xuất được những sản phẩm chất lượng, bài toán tiếp theo chính là tìm đầu ra cho sản phẩm, HTX bắt đầu từ chính thương lái mua sen, mời họ dùng thử khi tới mua hoa. Tiếng lành đồn xa, ngày càng có nhiều thương lái và người tiêu dùng biết tới trà sen của Mê Linh.

“Hữu xạ tự nhiên hương”, các lái buôn ở nhiều nơi đổ về mua sen với số lượng lớn. Giá hoa sen Mê Linh bán ra cho thương lái cũng cao hơn nhiều so với hoa sen truyền thống ở một số vùng.

Vào thời gian cao điểm, trung bình một ngày, HTX thu được khoảng gần 30.000 bông sen, cả vụ sen vừa rồi đã đạt hơn 3 triệu bông, doanh thu cả bán hoa sen và trà sen khi chưa khấu trừ các loại chi phí hơn 11 tỷ đồng.

Tận dụng tối đa về nhân lực cũng như vật lực, HTX còn đầu tư 2 kho lạnh với sức chứa 2 tấn trà sen để ướp trà sen mang thương hiệu Mê Linh. Việc tận dụng giống sen bách diệp để ướp trà cũng là một trong những cách giúp các thành viên HTX và người dân có thêm nguồn thu nhập ổn định.

Định hướng nâng tầm sản phẩm

Sau những thành công bước đầu, HTX Làng nghề sen Mê Linh hiện đã hợp tác với một số cửa hàng để trưng bày, bán trà sen, các chế phẩm từ sen tại Đà Nẵng, Hà Nội, Quảng Ninh và nuôi giấc mơ xuất khẩu.

Giám đốc Lã Quang Khanh cho biết, để làm ra những sản phẩm từ sen có giá trị luôn đòi hỏi sự công phu, tỉ mẩn cùng với máy móc hiện đại.

Vào những dịp cao điểm mùa hè, ngoài 12 nhân viên chính thức HTX còn thuê hàng chục lao động thời vụ để hái sen và làm trà.

Ví như một bông hoa sen, nhân công thực hiện nhiều công đoạn, người hái bông, người nhặt bỏ những nhánh hoa, người tách nhụy sen và tách gạo sen. Những sản phẩm này sau đó sẽ được ủ với trà để cho ra sản phẩm đặc biệt mang thương hiệu của HTX.

Một bí quyết nữa là tất cả các công đoạn liên quan đến trà sen phải được thực hiện trong buổi sáng sớm để giữ được mùi thơm của loài hoa này. Do đó, vào những dịp cao điểm mùa hè, ngoài 12 nhân viên chính thức, HTX phải thuê hàng chục người để cùng hái sen và làm sen.

Để tăng giá trị những sản phẩm dân dã nhưng đặc biệt này, đầu năm 2024, HTX đã đầu tư hệ thống máy móc chế biến sâu các sản phẩm từ cây sen: máy sấy, máy hấp, máy ủ, máy đóng bao bì, máy hút chân không... Tất cả các sản phẩm đều được đóng gói đẹp mắt, có nhãn mác. HTX còn dự định hình thành nơi bảo tồn các giống sen đẹp, quý.

Đến nay, HTX đã thử nghiệm trồng thành công 52 giống, trong đó 15 giống nội địa, 37 giống ngoại, nhiều giống sen quý hiếm được trồng thành công như: Sen ngàn cánh, sen đỏ Bắc Kinh, sen Quan Âm...

Một trong những sản phẩm cao cấp nhất được làm ra từ cây sen là trà ướp bông sen. Và để làm ra được sản phẩm này đòi hỏi quy trình sản xuất được thực hiện nghiêm ngặt, kỳ công trong từng công đoạn. Nguyên liệu được lựa chọn kỹ lưỡng từ những đầm sen không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, có môi trường trong lành.

Vào mùa sen nở, những bông sen bách diệp to nhất còn đang hàm tiếu (chúm chím nở) sẽ được cắt vào khoảng 4 giờ sáng, khi chưa có ánh sáng mặt trời. Hoa sen được mang về cắm vào nước, sau đó nhẹ nhàng tách cánh hoa và bỏ vào khoảng 12g trà Shan tuyết đã được ủ hương trước với gạo sen.

Hiện nay, vùng nguyên liệu hoa sen tại Mê Linh đã được HTX liên kết với các hộ dân. HTX tự nhân giống, nuôi cấy, chuyển giao công nghệ, bao tiêu thu mua cho nông dân, góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, đem lại giá trị kinh tế cao.

Chia sẻ về những dự định trong tương lai, lãnh đạo HTX cho hay, cảnh quan của vùng đất Mê Linh rất đẹp, nơi đây có thể phát triển dịch vụ tâm linh gắn liền với du lịch trải nghiệm với sen. Các thành viên HTX đang thành lập dự án nhà máy chế biến các sản phẩm về sen kết hợp du lịch sinh thái nhằm mang đến một mô hình du lịch trải nghiệm thân thiện với thiên nhiên để phục vụ du khách trong và ngoài nước.

Lê Hồng - Thanh Ngọc