Bình Thuận: Độc đáo cây nêu ngày tết ở huyện Tánh Linh

Phong tục dựng cây nêu trong ngày Tết có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đối với quan niệm của người Kinh, cây nêu có thể là cây bương, lồ ô, nhưng đa phần người ta dùng cây tre cao tỉa sạch cành lá. Trong khi các dân tộc thiểu số chỉ dùng một số loại cây gỗ thân chắc chắn, như cây gạo của người Gia Rai.

Trên cây nêu, người ta treo những vòng tròn nhỏ hoặc các đồ vật theo tín ngưỡng của người địa phương. Qua thời gian, cây nêu đã trở thành một vật mang tính biểu tượng nhiều hơn là một loại cây thực sự.

Phong tục cuối năm trồng cây nêu là để xua đuổi đi những điều xấu, điều không may mắn. Những ngọn nêu vương cao trong nắng gió là cầu mong cho một năm mới bội thu, nhiều may mắn.

Cây Nêu ở xã Đức Phú, huyện Tánh Linh, Bình Thuận. Ảnh: Khánh Vĩnh

Sự tích cây nêu

“Sự tích về cây nêu ngày Tết có kể rằng, ngày xưa quỷ chiếm toàn bộ đất, còn người chỉ làm thuê, và nộp phần lớn lúa thu hoạch cho quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột người quá tay, và cuối cùng quỷ tự cho mình hưởng quyền "ăn ngọn cho gốc".

Người chỉ được hưởng rạ, tuyệt đường sinh nhai nên cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo người đừng trồng lúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, người được hưởng trọn củ khoai, còn quỷ chỉ hưởng lá và dây khoai, đúng theo phương thức 'ăn ngọn cho gốc'.

Mùa kế, quỷ chuyển qua phương thức "ăn gốc cho ngọn". Phật bảo người lại chuyển sang trồng lúa. Kết quả, quỷ hưởng toàn rạ, lại hỏng ăn.

Quỷ tức lộn ruột nên mùa sau tuyên bố "ăn cả gốc lẫn ngọn". Phật trao cho người giống cây ngô (bắp) để gieo khắp nơi. Quỷ lại không được gì, còn người thì thu hoạch cơ man là bắp ngô. Cuối cùng quỷ nhất định bắt người phải trả lại tất cả ruộng đất không cho làm rẽ nữa.

Phật bàn với Người điều đình với Quỷ, xin miếng đất bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý. Khi đó Phật dùng phép thuật để bóng chiếc áo cà sa đó che phủ toàn bộ đất đai khiến Quỷ mất đất phải chạy ra biển Đông.

Mất đất sống, Quỷ huy động quân vào cướp lại. Phật bày Người tấn công bằng máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột... Quỷ thua và bị đày ra biển. Trước khi đi, Quỷ xin Phật thương tình cho phép một năm được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ của tổ tiên cha ông. Phật thương hại nên hứa cho.

Do đó, hàng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên đán là những ngày Quỷ vào thăm đất liền, người ta theo tục cũ trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ Người cư ngụ. Trên nêu có treo khánh đất, có tiếng động phát ra khi gió rung để nhắc nhở bọn Quỷ nghe mà tránh. Trên ngọn cây nêu còn buộc một bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng mũi nhọn về phía Đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để cấm cửa Quỷ.

Vì thế, cứ đến 23 tháng chạp thì cây nêu được dựng lên, là ngày Táo quân về trời. Theo sự tích, chính vì từ ngày này cho tới đêm giao thừa vắng mặt Táo quân, ma quỷ thường nhân cơ hội này lẻn về quấy nhiễu, nên phải trồng cây nêu để trừ tà. Đến hết ngày mùng Bảy tháng Giêng thì cây nêu được hạ xuống.”

Cây Nêu được trang trí đèn điện sáng rực trong đêm. Ảnh: Khánh Vĩnh

Như vậy, câu nêu đã trở thành biểu tượng của sự đấu tranh giữa cái thiện và ác nhằm bảo vệ cuộc sống bình an của con người.

Vào buổi tối, người ta treo một chiếc đèn lồng ở cây nêu để Tổ tiên biết đường về nhà ăn Tết với con cháu. Vào đêm trừ tịch còn cho đốt pháo ở cây nêu để mừng năm mới tới, xua đuổi ma quỷ hoặc những điều không mạy.

Ông Phạm Văn Thắng, người dân xã Đức Phú cho biết: Phần lớn người dân ở đây là di cư từ các tỉnh Quảng Bình, Quảng trị, Quảng Nam... vào Bình Thuận sinh sống và lập nghiệp. Những năm trước đây, vào dịp Tết Nguyên đán một số hộ dân tự dựng cây nêu trước cửa nhà để đón tết. Dần dần các hộ xung quanh hưởng ứng phong trào cùng nhau dựng cây Nêu để đón tết cổ truyền dân tộc, đồng thời tạo không khí đón xuân vui, đẹp. Việc làm này xây dựng thêm tình đoàn kết, gắn bó xóm làng, xây dựng hình ảnh xã nông thôn mới.

Cũng theo ông Thắng, trên địa bàn xã Đức Phú có hơn 500 hộ dân tham gia dựng cây nêu trước cửa nhà, vài năm gần đây có một số hộ dân xã Nghị Đức bên cạnh cũng hưởng ứng việc dựng cây Nêu trước nhà đón Tết cổ truyền. Những cây nêu cao được làm từ cây tre thẳng, cao từ 7 -10m, trang trí những lồng đèn đỏ và lá cờ Tổ quốc. Tối đến, từng hàng nêu bừng sáng ánh đèn lung linh trải dài khắp các con đường trong thôn.

Ông Thắng cũng cho biết thêm, hầu hết các hộ dân trong xã đều phấn khởi vì cây nêu, đã tô sắc cho không gian ngày tết thêm tươi thắm ý nghĩa, tràn ngập sức sống. Con em xa quê, người dân nơi khác đến địa phương vào dịp này đều thấy ấm lòng.

Hà Anh - Khánh Vĩnh