Bộ sách Cánh Diều được GV đánh giá giúp phát triển năng lực và tư duy sáng tạo cho học sinh

Việc triển khai một bộ sách giáo khoa dùng chung trên phạm vi toàn quốc được xem là nhiệm vụ then chốt của ngành giáo dục Việt Nam hiện nay. Trong bối cảnh đó, công tác biên soạn và lựa chọn sách giáo khoa cần được thực hiện một cách cấp thiết, bảo đảm vừa đạt được sự đồng thuận của xã hội, vừa giữ vững chất lượng và tiến độ.

Nghị quyết số 71-NQ/TW đánh dấu bước đột phá quan trọng trong lĩnh vực giáo dục, do đó quá trình thống nhất một bộ sách giáo khoa cần có sự quyết đoán, đồng thời phải dựa trên cơ sở khoa học và tính toán thận trọng.

Với cách tiếp cận gắn liền thực tiễn và định hướng phát triển năng lực người học, nhiều giáo viên đánh giá rằng bộ sách giáo khoa Cánh Diều đã góp phần tạo ra những thay đổi rõ nét trong phương pháp dạy và học.

Bộ sách Cánh Diều mang đến cho học sinh môi trường học tập năng động, khơi dậy niềm hứng thú khám phá tri thức và khả năng sáng tạo. Ảnh: An Vy.

Các bài toán thúc đẩy phát triển năng lực thực chất thay vì “mẹo mực”

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Nguyễn Thị Mai Anh - Tổ trưởng chuyên môn Tổ Toán Tin, Trường Trung học phổ thông Nguyễn Gia Thiều (Hà Nội) cho biết, một trong những điểm nổi bật, cũng là ưu thế rõ rệt của bộ sách Cánh Diều nói riêng và định hướng biên soạn sách giáo khoa theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 nói chung là việc thiết kế hệ thống bài toán gắn liền với thực tiễn đời sống.

Thay vì tập trung vào những dạng bài thuần túy hàn lâm, khô khan, bộ sách đã khéo léo lồng ghép các tình huống quen thuộc trong sinh hoạt hằng ngày như mua bán, đo đạc hoặc các hiện tượng trong tự nhiên, xã hội. Những bài toán như vậy không chỉ giúp học sinh dễ hình dung và tiếp cận kiến thức một cách tự nhiên mà quan trọng hơn còn giúp các em nhận ra giá trị ứng dụng của Toán học trong cuộc sống xung quanh.

Việc gắn Toán học với thực tiễn không chỉ là một thay đổi mang tính hình thức, mà là sự chuyển biến về tư duy giáo dục, từ “học để thi” sang “học để hiểu và vận dụng”. Những tình huống đời thường như cầu nối giữa tri thức và cuộc sống.

Cô Nguyễn Thị Mai Anh - Tổ trưởng chuyên môn Tổ Toán Tin, Trường Trung học phổ thông Nguyễn Gia Thiều (Hà Nội). Ảnh: NVCC.

“Cấu trúc mỗi bài học trong bộ sách được tổ chức theo trình tự “khám phá - luyện tập - vận dụng”, thể hiện rõ định hướng phát triển năng lực của chương trình mới. Ở giai đoạn “khám phá”, học sinh được khơi gợi hứng thú thông qua các câu hỏi gợi mở, tình huống bất ngờ hoặc hoạt động trải nghiệm. Từ đó, các em được dẫn dắt đến phần “luyện tập”, nơi kiến thức được củng cố qua các dạng bài đa dạng, có phân hóa theo năng lực.

Giai đoạn “vận dụng” là bước quan trọng, giúp học sinh kết nối kiến thức vừa học với những tình huống trong đời sống hoặc liên hệ sang các môn học khác. Cách tổ chức này khuyến khích học sinh chủ động chiếm lĩnh tri thức, thay vì tiếp thu thụ động qua lời giảng của giáo viên, đồng thời hình thành kỹ năng tự học.

Một điểm đáng ghi nhận khác là bộ sách chú trọng phát triển kỹ năng hợp tác, giao tiếp và tư duy phản biện thông qua hoạt động nhóm, trò chơi học tập và các câu hỏi mở. Học sinh không chỉ học Toán mà còn học cách lắng nghe, chia sẻ, thảo luận và cùng nhau tìm lời giải cho một vấn đề. Chính sự tương tác này làm cho lớp học trở nên năng động, giảm bớt áp lực “đúng - sai tuyệt đối”, mà mạnh dạn thể hiện ý kiến, đồng thời rèn luyện tư duy đa chiều”, cô Mai Anh cho hay.

Bên cạnh nội dung, phần trình bày của bộ sách cũng được đầu tư kỹ lưỡng. Các hình ảnh minh họa sinh động, màu sắc hài hòa, bố cục logic, giúp học sinh dễ quan sát và theo dõi mạch kiến thức. Đặc biệt, nội dung sách cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong quan điểm dạy học Toán: từ chú trọng ghi nhớ công thức sang phát triển năng lực vận dụng và tư duy sáng tạo.

Những dạng bài toán “mẹo mực” vốn từng khiến học sinh chỉ biết học thuộc và áp dụng máy móc đã được thay thế bằng các bài toán có tính ứng dụng cao, đòi hỏi khả năng phân tích và lập luận.

Bộ sách Cánh Diều sắp xếp các bài toán một cách logic, liền mạch, giúp học sinh tiếp cận kiến thức tự nhiên và hiệu quả hơn. Ảnh: Website nxbdsh.vn.

Ngoài ra, theo cô Mai Anh, các bài toán tối ưu sử dụng hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn giúp học sinh thấy được cách Toán học hỗ trợ trong việc ra quyết định thực tế như tối ưu hóa chi phí, lợi nhuận hoặc nguồn lực. Hay những bài toán liên quan đến ứng dụng của tích phân trong tính diện tích, thể tích, quãng đường,...cho phép học sinh hình dung được vai trò của Toán học trong các ngành khoa học, kỹ thuật và kinh tế.

Những đổi mới này không chỉ góp phần làm cho việc học Toán trở nên sinh động mà còn giúp người học phát triển toàn diện các năng lực.

Sách giáo khoa môn Sinh học có tính liên kết mở

Còn theo cô Trần Thị Ngân - Giáo viên môn Sinh học, Trường Phổ thông Hermann Gmenier Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa) cho biết, so với chương trình giáo dục phổ thông năm 2006, mạch kiến thức môn Sinh học của chương trình năm 2018 vẫn giữ được sự kế thừa và thống nhất về nội dung cơ bản, đồng thời thể hiện rõ định hướng phát triển năng lực người học. Các kiến thức được sắp xếp theo trình tự logic, từ khái quát đến cụ thể đảm bảo giúp học sinh hình thành được bức tranh toàn diện về thế giới sinh vật.

Cô Trần Thị Ngân - Giáo viên Trường Phổ thông Hermann Gmeiner Nha Trang (tỉnh Khánh Hòa). Ảnh: NVCC.

Ở lớp 10, chương trình bắt đầu bằng việc giới thiệu tổng quan về môn Sinh học. Các bài học khái quát về các ngành nghề liên quan đến lĩnh vực Sinh học như công nghệ sinh học, y, dược, môi trường, nông nghiệp công nghệ cao,…giúp học sinh nhận thấy triển vọng nghề nghiệp trong tương lai.

Phần Tế bào được chọn làm trọng tâm mở đầu cho chương trình lớp 10, đóng vai trò như “nền móng” để học sinh hiểu về cấu trúc, chức năng và mối quan hệ của tế bào - đơn vị cơ bản của sự sống. Qua đó, chương trình vừa tạo được sự gắn kết với kiến thức đã học ở bậc trung học cơ sở, vừa mở ra hướng tiếp cận sâu hơn ở các lớp sau.

Chương trình Sinh học lớp 11 được xây dựng trên cơ sở phát triển trực tiếp từ nội dung lớp 10, thể hiện rõ sự chuyển tiếp logic của mạch kiến thức: từ Tế bào đến Cơ quan, Hệ cơ quan, Cơ thể. Ở giai đoạn này, học sinh được đi sâu tìm hiểu các quá trình sinh lý diễn ra trong cơ thể sinh vật là thực vật và động vật, giúp người học thấy rõ tính tương đồng và khác biệt giữa hai giới sinh vật.

Thông qua việc tìm hiểu về quá trình dinh dưỡng, hô hấp, vận chuyển, cảm ứng, sinh trưởng và sinh sản, học sinh không chỉ hiểu cơ chế hoạt động của các hệ cơ quan mà còn được giáo dục về sức khỏe, ý thức bảo vệ cơ thể, chăm sóc bản thân và sinh sản an toàn. Nội dung chương trình vì thế không chỉ mang tính khoa học mà còn góp phần hình thành các giá trị nhân văn, giúp học sinh nhận thức được mối liên hệ mật thiết giữa kiến thức sinh học và cuộc sống.

Sách Sinh học bộ Cánh Diều có mạch kiến thức liền mạch, hình ảnh sinh động và màu sắc hài hòa, giúp học sinh dễ hiểu và hứng thú hơn với bài học. Ảnh: website nxbdsh.vn.

Ở lớp 12, chương trình tiếp tục mở rộng và phát triển các chủ đề theo hướng tổng hợp và gợi mở. Các mạch kiến thức như di truyền học, biến dị, tiến hóa và sinh thái học được sắp xếp có tính liên kết chặt chẽ, vừa củng cố kiến thức đã học ở các lớp trước, vừa giúp học sinh hiểu sâu bản chất của hiện tượng sống ở nhiều cấp độ.

Điểm mới của chương trình 2018 là sự tích hợp giữa các chủ đề, không tách rời từng phần như trước đây, nhằm giúp học sinh nhận ra mối quan hệ giữa các quy luật di truyền với tiến hóa, giữa biến dị cá thể với sự đa dạng sinh học, giữa sinh vật và môi trường sống.

Nhìn chung, việc thiết kế theo hướng mở cũng tạo điều kiện cho giáo viên linh hoạt lựa chọn phương pháp dạy học và nội dung mở rộng phù hợp với điều kiện thực tế. Các chủ đề được xây dựng theo hướng phát triển năng lực tìm tòi, nghiên cứu khoa học và giải quyết vấn đề. Học sinh có thể được tham gia các hoạt động khám phá, thí nghiệm, mô phỏng hoặc dự án học tập nhằm vận dụng kiến thức Sinh học vào đời sống.

An Vy