Bồi dưỡng học sinh giỏi Ngữ văn nhìn từ yêu cầu Chương trình GDPT 2018

Cô Nguyễn Thị Thiết và học trò trong giờ Tiếng Anh.

Xác định các nội dung nâng cao cho học sinh giỏi

Phát hiện, bồi dưỡng học sinh giỏi nói chung và môn Ngữ văn nói riêng là một nhiệm vụ quan trọng và cần thiết nhằm góp phần “bồi dưỡng nhân tài” cho đất nước.

Chia sẻ điều này, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống – Chủ biên Chương trình Ngữ văn 2018 cho biết: từ lâu các địa phương đã tiến hành công việc này bằng nhiều cách, thể hiện rõ nhất là tỉnh nào cũng có ít nhất 1 trường THPT chuyên, năm nào cũng tổ chức thi học sinh giỏi, thi Olympic.

Bộ GD&ĐT hằng năm vẫn tổ chức thi học sinh giỏi toàn quốc lớp 12 và có các đội tuyển tham gia thi Olympic quốc tế ở một số môn học. Chương trình học của các trường THPT chuyên vừa phải tuân thủ chương trình giáo dục phổ thông nói chung, vừa phải có nội dung và cách thức đào tạo đặc thù, nhằm đáp ứng được mục tiêu riêng.

Để có những định hướng chung cho các nhà trường, lâu nay Bộ GD&ĐT thường nêu lên một số chuyên đề nâng cao dưới dạng danh mục tên chuyên đề và một vài yêu cầu cần đạt, chưa biên soạn thành tài liệu giáo khoa; vì thế hầu hết các địa phương tự biên, tự diễn...

Bối cảnh trên đặt ra bài toán: Chương trình GDPT 2018 đã triển khai thực hiện hết một vòng, vậy nội dung dạy học nâng cao hoặc bồi dưỡng học sinh môn Ngữ văn, tại các nhà trường THPT chuyên đã thay đổi như thế nào? Xuất phát từ đâu để đề xuất các nội dung dạy học nâng cao cho đối tượng học sinh giỏi?

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng, nguyên tắc chung, học sinh giỏi trước hết vẫn là học sinh phổ thông, vì thế cần hoàn thành tốt các yêu cầu cơ bản của Chương trình Ngữ văn 2018. Ngoài ra, học sinh giỏi còn phải đáp ứng một số yêu cầu nâng cao, vượt lên trên học sinh phổ thông.

Khi xác định các nội dung nâng cao cho học sinh giỏi, cần trả lời một số câu hỏi: Thế nào là nội dung nâng cao? Nội dung ấy dựa vào đâu để xác định?

Theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, các nội dung nâng cao phải khác biệt nhưng cần thống nhất, đồng hướng với yêu cầu của Chương trình Ngữ văn 2018. Do đó, cùng với một số chuyên đề tự chọn của Chương trình 2018, cần xác định thêm một số nội dung nâng cao tập trung vào phát triển năng lực đọc và viết, nói và nghe với yêu cầu cao hơn. Cụ thể:

Học sinh giỏi Ngữ văn phải có năng lực và phương pháp tự học, tự cảm thụ, phân tích, lý giải và đánh giá các hiện tượng văn học, bằng những cảm nhận và ý kiến của riêng mình.

Nhà trường thông qua một số tác phẩm tiêu biểu cho các thể loại văn học để trang bị cho học sinh cách phân tích, cách đọc hiểu,... tức cung cấp cho học sinh chiếc chìa khóa để các em có thể mở được cánh cửa kho tàng văn học dân tộc và nhân loại. Kho tàng ấy là hết sức đồ sộ và mênh mông.

Một học sinh dù có kéo dài tuổi học trò trong nhiều năm đi nữa cũng không thể học hết tất cả các tác phẩm văn học nổi tiếng. Chính vì thế, nhà trường chỉ có thể cung cấp cho học sinh những công cụ và cách thức khám phá văn chương, nghệ thuật, để từ đó các em có thể tự mình tiếp tục đọc và tìm hiểu văn chương suốt cả cuộc đời.

Học sinh giỏi đồng thời phải nắm được cách thức tạo lập một văn bản để viết được một bài văn hay; viết được một số kiểu văn bản thông dụng như học sinh phổ thông là yêu cầu chung. Các em cũng cần được luyện tập và đi sâu vào loại văn nghị luận, nhất là phân tích, phê bình văn học. Không chỉ thế cần mở rộng yêu cầu viết; cho học sinh làm quen và viết một số kiểu bài sáng tác như du kí, tùy bút, tản văn,…; khuyến khích làm thơ, viết truyện… Kết nối giữa đọc và viết, giữa tiếp nhận và sáng tạo văn học ở một số thể loại quen thuộc.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống – Chủ biên Chương trình Ngữ văn 2018.

“Cũng biết, năng khiếu văn chương là thiên phú, không thể cố gắng mà có; không thể mở lớp mà dạy… nhưng trong số học sinh giỏi ấy thế nào cũng có một số em có năng khiếu. Hơn nữa năng khiếu văn chương và năng lực văn học không đối lập nhau mà có liên quan chặt chẽ, có trong nhau.

Học sinh giỏi Ngữ văn cần giao tiếp nói và nghe tự tin, thành thạo, chuyên nghiệp… Đây là yêu cầu cao về năng lực giao tiếp mà học sinh giỏi Ngữ văn cần phấn đấu để đạt được, để học sinh chuyên văn có phong cách, bản sắc riêng trong giao tiếp với công chúng”, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho hay.

Không chạy theo nội dung mà trang bị, rèn luyện cách thức

Những yêu cầu trên là cơ sở để xác định các chuyên đề nâng cao. Nhìn một cách tổng quát, nội dung nâng cao bồi dưỡng cho học sinh cần tập trung vào những chuyên đề về phương pháp, cách thức hơn là chuyên đề thuần túy nội dung. Không chạy theo nội dung mà trang bị, rèn luyện cách thức. Qua rèn luyện cách thức mà cung cấp nội dung kiến thức. Biết đọc, viết, nói, nghe thành thạo là đích cần đạt về năng lực còn nội dung chỉ là phương tiện.

Ví dụ, cần cung cấp và rèn luyện cho học sinh giỏi cách đọc các tác phẩm theo đặc trưng thể loại thuộc các phong cách khác nhau (dân gian, trung đại, hiện đại, hậu hiện đại) qua đó mà cung cấp kiến thức văn học các thời kì, hoặc học sinh cần nắm vững chuyên đề các yếu tố chi phối kết quả đọc hiểu một tác phẩm văn học.

Tương tự cần có chuyên đề về tiếng Việt theo hướng làm rõ vai trò của tiếng Việt trong đọc hiểu và viết…hoặc chuyên đề về cách viết từ đúng đến hay; cách thức và kĩ thuật diễn thuyết, nghệ thuật hùng biện; cách sử dụng các công cụ công nghệ hiện đại hỗ trợ trong học tập, v.v…

Những học sinh văn đích thực, không cần dạy các em cũng sẽ đam mê văn chương, đọc nhiều, biết nhiều. Nếu có thiếu kiến thức thì việc bù lấp cũng không khó. Cái cần nhất với học sinh giỏi là phương pháp, cách thức đọc, viết, nói và nghe sao cho có hiệu quả cao, sáng tạo và độc đáo; vừa đúng vừa hay. Cùng với đó là việc luôn được khơi dậy, thắp lên ngọn lửa đam mê để các em tự học suốt đời.

Hải Bình