Các loại đái tháo đường và yếu tố nguy cơ gây bệnh

Cách Phòng Tránh Hạ Đường Huyết Trong Dịp Tết An Tâm Vui Chơi | SKĐS

Trong khi số ca mắc đái tháo đường trên toàn cầu đang không ngừng gia tăng, Việt Nam cũng đối mặt với nhiều thách thức: tỷ lệ bệnh nhân chưa được chẩn đoán còn cao, số ca biến chứng nặng ngày một nhiều, và gánh nặng chi phí điều trị đè nặng lên cả người bệnh lẫn hệ thống y tế. Để kiểm soát căn bệnh mạn tính nguy hiểm này, cần sự vào cuộc đồng bộ từ cộng đồng, ngành y tế và chính sách quốc gia.

Người cao tuổi đo đường huyết tại nhà – một biện pháp cần thiết để phát hiện sớm và kiểm soát đái đường hiệu quả. Ảnh minh họa

Đái tháo đường – căn bệnh mạn tính âm thầm tàn phá sức khỏe

Bệnh đái tháo đường (tiểu đường) là một rối loạn chuyển hóa mạn tính, đặc trưng bởi lượng đường huyết cao kéo dài do cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng hiệu quả insulin. Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng trong giai đoạn đầu nhưng để lại hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Theo thống kê mới nhất từ Liên đoàn Đái tháo đường Thế giới (IDF), tính đến năm 2024, thế giới ghi nhận 589 triệu người trưởng thành (từ 20–79 tuổi) mắc đái tháo đường. Con số này tương đương 1 trên 9 người lớn, và được dự báo sẽ vượt 853 triệu người vào năm 2050. Cùng với đó, khoảng 252 triệu người hiện đang sống với bệnh mà chưa hề biết hoặc chưa được chẩn đoán chính thức.

Đái tháo đường là nguyên nhân trực tiếp gây ra hơn 3,4 triệu ca tử vong mỗi năm, tiêu tốn hơn 1.000 tỷ USD cho chăm sóc y tế, và con số này tiếp tục tăng nhanh trong bối cảnh dân số già hóa, lối sống ít vận động, ăn uống thiếu khoa học ngày càng phổ biến.

Việt Nam trước làn sóng đái tháo đường mới

Không nằm ngoài xu hướng, Việt Nam đang chứng kiến tốc độ gia tăng nhanh chóng của bệnh đái tháo đường. Năm 2011, cả nước có khoảng 1,7 triệu người mắc bệnh. Đến năm 2024, con số này đã lên tới 2,5 triệu người trưởng thành, và được dự báo sẽ đạt 2,7 triệu vào năm 2050.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại hơn là hơn 50% số người mắc tại Việt Nam chưa được chẩn đoán. Điều này đồng nghĩa với hàng triệu người đang sống chung với bệnh mà không hề hay biết, tiềm ẩn nguy cơ xuất hiện biến chứng nghiêm trọng như bệnh tim mạch, suy thận, mù lòa hoặc hoại tử chi dưới.

Nghiên cứu từ năm 2021 cũng cho thấy, tỷ lệ mắc đồng thời đái tháo đường và tăng huyết áp ở người Việt tăng từ 0,44% (năm 2010) lên 3,92% (năm 2021). Đặc biệt, ở nhóm tuổi từ 55–69, tỷ lệ này lên tới 11% – phản ánh gánh nặng bệnh mạn tính đang đè nặng lên hệ thống y tế.

Bác sĩ tư vấn chế độ ăn và lối sống lành mạnh cho bệnh nhân tiểu đường. Ảnh minh họa

Các loại đái tháo đường và yếu tố nguy cơ

Bệnh đái tháo đường được chia thành ba loại chính:

Type 1: Do rối loạn tự miễn, khiến cơ thể không sản xuất insulin. Thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên.
Type 2: Chiếm tới 90–95% các ca, liên quan mật thiết đến béo phì, lối sống ít vận động và chế độ ăn nhiều đường.
Đái tháo đường thai kỳ (GDM): Xuất hiện trong thời gian mang thai và có thể tiến triển thành type 2 sau sinh.

Riêng tại Việt Nam, một nghiên cứu gần đây cho thấy hơn 25% phụ nữ mang thai có nguy cơ mắc GDM – tỷ lệ thuộc hàng cao trong khu vực Đông Nam Á.

Ngoài ra, tiền sử gia đình, tuổi cao, stress kéo dài và rối loạn giấc ngủ cũng là những yếu tố nguy cơ gia tăng khả năng mắc bệnh.

Hậu quả nặng nề và thách thức điều trị

Đái tháo đường không chỉ làm giảm chất lượng sống mà còn đẩy người bệnh vào vòng xoáy biến chứng, đặc biệt nếu bệnh không được kiểm soát tốt. Những biến chứng thường gặp bao gồm:

Tim mạch: Nhồi máu cơ tim, đột quỵ
Thận: Suy thận giai đoạn cuối, cần chạy thận nhân tạo
Mắt: Bệnh võng mạc đái tháo đường, mù lòa
Thần kinh: Đau, tê bì tay chân, loét bàn chân, hoại tử

Một thách thức lớn hiện nay là chi phí điều trị cao. Tại Việt Nam, năm 2024, chi tiêu cho thiết bị chăm sóc đái tháo đường đạt khoảng 136,8 triệu USD, và dự báo tăng lên hơn 160 triệu USD vào năm 2033. Trong khi đó, các loại thuốc thế hệ mới như GLP‑1 – hiệu quả cao trong kiểm soát đường huyết và hỗ trợ giảm cân – vẫn còn xa tầm với đối với phần lớn người bệnh do giá thành đắt đỏ.

Phòng bệnh đái tháo đường

Trước làn sóng đái tháo đường đang gia tăng nhanh chóng, các chuyên gia y tế khuyến cáo các giải pháp cấp bách:

Chế độ dinh dưỡng lành mạnh: Hạn chế đường, tinh bột nhanh, chất béo bão hòa; tăng cường rau xanh, đạm nạc và ngũ cốc nguyên hạt.
Tăng cường vận động thể chất: Ít nhất 150 phút mỗi tuần (đi bộ, bơi lội, đạp xe...).
Duy trì cân nặng hợp lý: Béo phì làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc đái tháo đường type 2.
Khám sức khỏe định kỳ: Đặc biệt với người trên 40 tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ.
Tư vấn sớm với bác sĩ: Khi có dấu hiệu như khát nước nhiều, tiểu nhiều, mệt mỏi kéo dài, sụt cân không rõ nguyên nhân.

Lời khuyên của thầy thuốc

Để kiểm soát hiệu quả bệnh đái tháo đường, không chỉ người dân mà cả hệ thống y tế cần có sự thay đổi toàn diện. Các giải pháp mang tính dài hạn bao gồm:

Mở rộng sàng lọc sớm cho người trưởng thành và nhóm nguy cơ cao
Tăng khả năng tiếp cận thuốc và thiết bị điều trị qua chính sách bảo hiểm y tế
Đẩy mạnh giáo dục cộng đồng về phòng bệnh, dinh dưỡng và tự quản lý bệnh
Ứng dụng công nghệ số trong theo dõi đường huyết, dùng thuốc và hỗ trợ cá nhân hóa điều trị.

Bs Vũ Tú